88 milyon ton pasa üreten madene “Sıfır Atık” belgesi verilmiş!

Özer Akdemir
[email protected]

TÜMAD Madencilik Şirketi’nin Balıkesir’in İvrindi İlçesi Değirmenbaşı mevkiinde işlettiği altın-gümüş madeninin kapasite artışı için ÇED süreci başlatıldı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİB) Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Genel Müdürlüğü internet sitesinde yer alan duyuruda, TÜMAD Madencilik Sanayi ve Ticaret AŞ tarafından yapılması planlanan İvrindi Altın ve Gümüş Maden Ocağı ve Cevher Zenginleştirme Tesisi Kapasite Artışı ÇED Başvuru Dosyası’nın uygun görülerek ÇED sürecinin başlatıldığı bilgisine yer verildi. Avrupa kalkınma Bankası (EBDR) tarafından fonlanın maden projesi gerekli olan suyu yeraltı kuyularının yanı sıra Madra Çayı’ndan alacak.

Sahaları birleştirmiş Valilik “eski ÇED geçerli” demiş

TÜMAD Şirketinin halen işletmekte olduğu İvrindi projesi için 2016 yılında “İvrindi Altın ve Gümüş Madeni ve Zenginleştirme Tesisi için “ÇED Olumlu” kararı verilmişti. Maden işletmesi 2019 yılı itibari ile üretim faaliyetlerine başlarken, işletmenin mobil kırıcı tesisi için 4 Mayıs 2021 tarihinde ÇED Gerekli Değildir kararı alınmıştı.

Firmaya 2023 yılında iki ruhsat sahasını birleştirdikten sonra yeni işletme izni düzenlenmiş Balıkesir Valiliği ÇED olumlu kararının bu birleştirilen saha için de geçerliği olduğuna dair yazı vermişti. Projeye 2021 yılında Balıkesir Valiliği Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı tarafından 1. Sınıf Müessese İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verildiği ÇED belgesinde yer alırken, ÇED Olumlu kararının 2023 yılında birleştirilen sahalar için de gerekli olduğu yönündeki Valilik görüşü dikkate alınınca ÇED kararı olmadan işletme izninin verildiği gibi bir durum ortaya çıkıyor.

Mahkeme kararı sonrası kapatılması söz konusu olan 4 bin madenden birisi mi?

Bu durum ise daha önce Cengiz Holding’in Halilağa bakır-altın madeninin işletme iznine karşı açılan davada Çanakkale 2. İdare Mahkemesi’nin bu yılın Ocak ayında verdiği karar sonrasında çok tartışılmıştı. Mahkeme “ÇED süreci tamamlanmamış bir alanla ilgili maden işletme izni verilemeyeceği, işletilecek maden için verilen işletme izninin ÇED sahası dışına taşmasının mümkün olmadığı” gerekçesi ile maden için verilen işletme iznini yürütmesini durdurmuştu.

Mahkemenin bu kararı sonrası açıklama yapan Altın Madencileri Derneği (AMD) Başkanı Hasan Yücel, “Bu karar, yalnızca Halilağa projesini değil, Türkiye’deki tüm maden işletme ruhsatlarını tartışmalı hale getirme riskini taşımaktadır. Bu karar emsal teşkil ederse, Türkiye’de faaliyet gösteren yaklaşık 4 bin maden sahasının kapısına kilit vurulabilir” demişti. ÇED Dosyasında paylaşılan bilgilere bakılacak olursa TÜMAD’ın İvrindi projesi de ÇED olumlu kararı alınmadan işletme izni verilmiş ve AMD Dernek Başkanını deyimi ile kapatılması söz konusu olabilecek 4 bin maden işletmesinden birisi gibi görünüyor.

Altının alıcısı daha çıkarılmadan belli: T.C. Merkez Bankası

ÇED Raporundaki bir diğer ilginç bilgi ise İvrindi Projesinin Türkiye’de yapılan yıllık toplam altın üretiminin yaklaşık yüzde 8-10'unu gerçekleştirmesi ve 2019 yılından bu yana bu işletmede yapılan bu üretim T.C. Merkez Bankası tarafından ön alım hakkı kullanılarak satın alınması bilgisi oldu. Yani firma ürettiği altını doğrudan Merkez Bankası’na satıyor. 

Yılda 14 milyon ton atık çıkacak

Projenin yeni bir ÇED süreci ile yapmak istediği kapasite artışında İvrindi işletmesi için 2016 yılında alınan ÇED Olumlu kararına esas ÇED alanı 835,53 ha ve yıllık cevher üretimi maksimum 7.760.000 ton pasa miktarı, kapasite artışı ile 14.672.000 ton olmak üzere madenin ekonomik ömrü boyunca toplam 75,3 milyon ton cevher ve 157,2 milyon ton pasa olarak güncellenmiş görünüyor. Kapasite artışı ile 835,53 ha’lık ÇED alanı 452,44 ha’lık artışla toplamda 1.287,97 ha’lık alana çıkarılacak. Yılda yaklaşık 15.500.000 ton cevher ve 14.288.270 ton pasa çıkacağı belirtiliyor. Toplam yıllık kazı miktarı ise yaklaşık 30 milyon ton olacak. Proje için öngörülen 9 yılın sonunda yığın liç tesisine serilecek olan toplam cevher miktarının 116.198.063 ton olacağı dile getiriliyor. Madenin 9 yıllık ömrü boyunca toplam pasa miktarı 87.856.492  ton, toplam kazı miktarı da 201.551.662 ton olacağı belirtiliyor.

ÇED Başvuru belgesinde yer alan belgeye bakılacak olursa yaklaşık 88 milyon ton pasa (atık) çıkacak olan madene “sıfır atık belgesi” verilmiş!

ÇED Dosyasına göre maden tarımı da hayvancılığı da olumlu yönde etkilemiş!

ÇED raporuna göre ÇED alanı, 3 mikro havzanın kesişim bölgesinde yer alıyor. Kapasite artışında 760,81 ha’lık bir alan için Orman Genel Müdürlüğünden orman izni alınırken, mera alanı içinde alan yerler için de gerekli izinlerin alınacağı dile getiriliyor. Belgede 2018 yılında gerçekleştirilen inceleme sonuçlarına göre maden sahasından etkilenen bölge düzeyinde hanelerin gelir kayıplarının olası ortalama gelir kaybının yüzde 4,51 olabileceği tespit edilmiş. 2021 yılında yapılan incelemede ise kayıp bir yana tarım gelirinden yaklaşık 3,35 kat, hane başına düşen gayrisafi yurt içi hasıladan da yaklaşık 1,43 kat daha fazla olduğu ve herhangi bir gelir kaybının yaşanmadığı ileri sürülüyor.

Firma ayrıca “madencilik faaliyetlerinin başlaması ile bölgede oluşan risklerin ortadan kaldırılması yönünde yatırımlar yapıldığı, bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkı sağlandığı, gelir kalemlerinin çeşitlendirildiği, mevcut ekonomik faaliyetlerin sürdürülebilir hale getirilmesine katkı sağlandığı tespit edilmiştir” sözleriyle iddiasını bir ileri noktaya taşıyor. Raporda hayvancılık için de çeşitli desteklerle hane başına yıllık 2030 dolar gelir artışı sağlandığı ileri sürülüyor.

Hali hazırda TÜMAD personeli 450-550 kişi, ana alt işveren, güvenlik, servis, yemek gibi  yardımcı hizmetlerle 1100-1200 kişinin çalıştığı işletmede kapasite artışına esas inşaat faaliyetleri ile yürütülecek çalışmalarda ilave 150-200 kişinin daha işe alınacağı belirtiliyor.

Projeye gerekli suyun yetmediğini Avrupa Bankası ortaya çıkarıyor

Projenin su ihtiyacı ile ilgili yazışmalardan bölge yeraltı sularından çekilecek suyun yeterli olup olmadığının bile kontrol edilmeden ÇED olumlu kararı verildiği ortaya çıkıyor. İşletmeye 2016 yılında 40 lt/sn su ihtiyacının öngörüldüğü proje için ÇED olumlu kararı verilmişken EBDR’den kredi alımı sürecinde yapılan çalışmalarda bu su miktarının yetersiz olduğu ortaya çıkıyor.

Firmanın ÇED raporunda bu durum “yapılan testler sonucu yeraltı suyu kaynaklarının yetersiz olduğu, 2017 yılında Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD)'na yapılan kredi başvurusu kapsamında yürütülen çalışmalarda, proses ve tesis suyu ihtiyacının pik dönemde 57,7 lt/sn olduğunun ortaya çıktığı, belirlenen su ihtiyacının Madra Çayından karşılayabilmek için DSİ Genel Müdürlüğü'ne başvuru yapıldığı anlaşılmaktadır” şeklinde aktarılıyor. Madra çayından bu alımı ile ilgili görüş istenen Balıkesir Büyükşehir Belediye Başkanlığı 2019 yılında “bölgede bize ait bir baraj yok, yetki DSİ’de” yanıtını verirken DSİ’nin ise gerekli izni verdiği anlaşılıyor. Ayrıca belgelere görev şirket DSİ’nin “Kaçak kuyu” olarak kodladığı bir kuyudan da su alıyor.

Şirketin ÇED Duyurusunda 27 Mayıs 2025 tarihinde Halkın Katılımı Toplantısı yapacak.