Ders alınması gereken bir yangın hikayesi

Bahar GÖÇER
A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

Manisa Organize Sanayi Bölgesi'nde çalışıyorsanız, ara sıra PilenPak Ambalaj'ın önünden gelen müzik seslerini duyabilirsiniz. Bu ezgiler, uzun zamandır organize sanayinin bir nevi eşlikçisi olmuş. Ancak bu seslerin ardında yatan hikaye, sadece ezgilerle sınırlı değil.

Yaklaşık 2.5 yıl önce, Pilenpak çalışanlarının çoğunluğu, sendikal bir yapılanmaya adım atmaya karar vermişler. Çalışanların yüzde 51'i sendikaya üye olmuş. Ancak şirket, sendika talebine karşı durarak bu çabaları boşa çıkarmak için çeşitli engeller yaratmış.

İşten çıkarmalar olmuş, bazı çalışanlar başka şirketlere transfer edilmiş ve sendikalaşma çabaları boşa düşürülmeye çalışılmış. Bütün bunlara rağmen işçiler, umutsuzluğa kapılmamışlar. Açtıkları bireysel davaların çoğunu kazanmışlar.

Eğer Manisa Organize Sanayi Bölgesi'ne yolunuz düşerse, grev çadırına uğrayıp bir çaylarını içip sıcak sohbetlerine katılmanızı öneririm. Fabrikanın önünde grev pankartlarını da görürsünüz. Sanırım en güçlü araçları, birlikte duruşları ve kararlı tutumları

Bu öyküyü hatırlatmak istedim, haklı mücadelelerine ufak bir destek olduysam ne mutlu bana

TÜRKİYE'DE İŞÇİ OLMAK: GÜVENCESİZLİK VE İŞ KAZALARININ GÖLGESİNDE BİR HAYAT

Türkiye'de işçi olmak, maalesef her an başına ne geleceğini kestirememek, güvencesiz iş ve hayat demektir birçok zaman. Nisan 2024 tarihinde İstanbul Beşiktaş'ta bulunan bir gece kulübünde meydana gelen yangın, bu durumun en trajik örneklerinden biridir. Bu olayda 29 kişinin hayatını kaybetmesi ve 7 kişinin yaralanması, iş güvenliği konusunun hâlâ ne kadar ihmal edildiğinin kanıtıdır.

Haber kaynaklarından edindiğimiz bilgilere göre, İşçiler gece kulübünün tadilatını yapıyorlarmış. Tadilatta kaynak işlemi yapılıyormuş. Kaynak, metal malzemeleri birleştirmek için kullanılan bir yöntemdir. Bu işlem esnasında açık alev ve yüksek ısı oluşur. Farklı kaynak yöntemleri mevcuttur. Bazen oksijen veya içinde yüksek basıncın olduğu kolay alevlenir gaz tüpleri kullanılır, bazen de elektrik kullanılarak yapılır. Metal kesme için de bu tarz gazlar ve o gazların içine konduğu yüksek basınçlı tüpler kullanılabilir. Bunlar tehlikeli ve düzenli kontrol gerektiren ekipmanlardır.

Bu ekipmanlarla çalışırken, ortamda özel koşulların sağlanması gerekir. Bu özel koşullar olmadan kesinlikle kaynak ve benzeri işlemler yapılmamalıdır. Aksi takdirde, tüpler alev alabilir, ısınabilir, basıncı yükselir ve patlayabilir. Bu da trajik kazalara yol açabilir.

İş güvenliği açısından yapılan tehlikeli işler için çalışma talimatları hazırlanır. Bu talimatlar, çalışanların belirli adımlara göre hareket etmelerini sağlar. Örneğin, kaynak işlemleri için talimatların en önemli maddelerinden biri şöyledir: ‘Yanıcı, parlayıcı ve patlayıcı maddeler yakınında kaynak ve kesme işleri yapılmayacaktır. Böyle bir risk varsa özel yangın tedbirleri alınarak bu işler yapılacaktır. Gece kulübündeki koşullara bakarsak, içeride ses yalıtımı için kullanılan kolay tutuşur malzemeler varmış. Televizyonda izlediğimiz üzere, bir patlama meydana gelmiş. Bu patlama, kaynak veya kesme işleri için kullanılan basınçlı gaz tüplerinden birinin basıncının yükselmesi sonucu oluşmuş gibi görünüyor. Patlamadan sonra yanma başlamış ve bu yanma, ortamdaki kolay tutuşur malzemeler nedeniyle hızlı ortama yayılmış. Bütün bu olasılıkların gerçekleşmesine bakılırsa bir iş güvenliği uzmanının burada risk değerlendirmesi yapmadığı veya belirtilen hiçbir tedbire uyulmadığı anlaşılıyor.Kaynak işlemi için oluşturulan talimat maddelerinden biri de, kapalı alanlarda kaynak yapılması halinde mutlaka bir havalandırma sisteminin kurulması ve çalıştırılması zorunluluğudur. Bunun sebebi, kaynak işlemi sırasında açığa çıkan zehirli gazların ve diğer zararlı gazların dışarı atılması ve ortamın havalandırılmasıdır. Fakat -1 ve -2. katlarda bu gazları dışarı atacak bir havalandırma sistemi olduğuna dair herhangi bir bilgi veya bulgu söylenmedi. Yangın esnasında hayatını kaybedenlerin ve yaralananların bir kısmının, yanma sonucu açığa çıkan zehirli gazları solumuş olması kuvvetle muhtemeldir. Olası bir havalandırma sisteminin varlığı, bu zehirli gazların dışarı atılmasını sağlayarak faciayı önlemede veya en azından etkilerini azaltmada önemli bir rol oynayabilirdi.

Diğer taraftan kaynak işlemi sırasında, kolay tutuşabilen malzemelerin çalışma ortamında bulundurulmaması esastır. Ayrıca, olası yangınları önlemek için yangın tüpleri ve yangın söndürme sistemleri hazır bulundurulmalıdır. En azından her yerde bulunması gereken kuru kimyasal toz yangın söndürücü, kaynak işleminin yakınında konumlandırılmalı ve yangın çıkması halinde kullanıma hazır hale getirilmelidir. Ekranlarda izlediğimiz kadarıyla yangın tüpünü kimse kullanmadı.

Normal şartlarda çalışanlar her yıl yangın ve acil durum tatbikatları yapar. Bu, her iş yeri için zorunludur. Bu tatbikatlarda çalışanlar yangın tüpünü nasıl kullanacaklarını ve yangın esnasında neler yapmaları gerektiğini öğrenirler. Aslında yangın her iş yerinde olasıdır. Önemli olan yangını fark etmek ve hızlı bir şekilde müdahale etmektir. Hızlı müdahale edilirse yangını söndürme ihtimali oldukça artar. Bu nedenle, doğru ekipmanlarla yangına derhal müdahale etmenin önemini tüm çalışanlara tatbikatlarla anlatmak önemlidir.

KAZA ÖNLEME VE ACİL DURUM PLANI:

Her iş yerinde öncelik kaza riskini minimize etmektir. Tüm tedbirler alındıktan sonra bile öngörülemeyen durumlar oluşabileceği için, işe özel acil durum planları hazırlanmalıdır. Bu planların hazırlanmasında iş güvenliği uzmanlarının desteği alınmalıdır. Uzman desteği olmasa da çalışanlara acil durum planları ve uygulamaları hakkında gerekli bilgi verilerek bilinçlendirilmeleri sağlanmalıdır.

Gece kulübü olması nedeniyle, söz konusu mekanın "Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’e uygun olması gerekir. Tahminime göre yangın kulüpte çıkış kapısının yakınında başlamış ve çalışanlar içeride mahsur kalmıştır. Gece kulüpleri ve benzeri mekanlarda yasal zorunluluk olarak birden fazla acil çıkış kapısı bulunmalıdır. Yangın başlangıcında, çalışanların yangını söndüremedikleri ve tehlikeli bir durum oluştuğunda diğer acil çıkış kapılarını kullanarak tahliye olması gerekirdi.

EK YANGIN ÖNLEME TEDBİRLERİ:

Gece kulübünde sprinkler sistemi gibi ek yangın önleme tedbirlerinin de alınması gerekirdi. Sprinkler sistemi, bina içine döşenmiş borulardan ve belli aralıklarla su püskürtme özelliğine sahip başlıklardan oluşan, pompa sistemine bağlı bir sistemdir. Yangın çıktığında otomatik olarak çalışır ve ortama yağmur yağdırır gibi su boşaltarak yangının söndürülmesine yardımcı olur. Ayrıca, yangın dolapları da gereklidir. Yangın dolabı pompa sistemine bağlıdır ve vanası açıldığında tazyikli su yanan bölgeye boşaltılır.

Kulüpte yangını şiddetlendiren yalıtım malzemesinin olduğu söyleniyor. Bu tür katı malzemelerin olduğu yangınlarda su çok etkili bir söndürme aracıdır. Sprinkler sistemi ve yangın dolapları gibi su bazlı söndürme sistemlerinin kullanımı, yangının daha hızlı kontrol altına alınmasına ve can kaybının önlenmesine katkıda bulunur.

 Binanın acil durumlar için uygunluğu konusuna devam ederken, yangın önlemleri de önemlidir. İki adet yangın merdiveni bulunmalı ve bu merdivenler acil çıkış kapılarıyla doğrudan dışarıya açılmalıdır. Ayrıca, yangın merdivenlerinde acil aydınlatma bulunmalıdır. Çünkü yangın durumunda elektrik kesilebilir veya kablolar yanabilir, bu nedenle acil aydınlatma sistemleri otomatik olarak devreye girmelidir.

Yangın çıktığında, yangını algılayacak yangın detektörlerinin bulunması ve sirenlerin otomatik olarak çalması önemlidir. Sirenler diğer bina sakinlerini de uyarması için gereklidir. Ayrıca, gece kulübünde yangın merdivenlerinde havalandırma sistemleri olması da iyi olurdu. Bu sistemler, basınçlandırılmış temiz hava sağlayarak insanların yangın sırasında güvenli bir şekilde binadan çıkmasına yardımcı olabilirdi.

Normal koşullarda, gece kulüpleri de iş güvenliği hizmeti almak zorundadır. Yukarıdaki durumlar ve normal zamanlarda kullanılacak acil durum planı ve risk değerlendirmesi de önceden hazırlanmıştır mutlaka diye düşünüyorum. Çünkü yasal mevzuat böyle

Diğer taraftan, her türlü kaynak işlerinde, o kaynak özelliğine göre yetiştirilmiş ve ehil kaynakçılar çalıştırılması gereklidir. Bu bağlamda, mesleki yeterlilik belgesi oldukça önemli bir kriterdir. Geçmişte kaynakçılara bu belgeyi almaları zorunlu kılınmıştı. Fakat bu belgenin zamanla etkisini kaybettiği de bir gerçektir. Mesleki yeterlilik belgesi için sınava girenler, kaynak işlerinde alınması gereken iş güvenliği tedbirlerini de öğrenmiş oluyorlardı ve belge hem yetkin hem de farkındalığı yüksek kaynakçılar yaratıyordu

Ancak, çalışanlar gerekli tedbirleri almayı bilseler bile, onlara bu tedbirleri alma imkanı sağlanmazsa, hatta bazen güvencesiz koşullarda çalışmaya zorlanırlarsa, aldıkları tedbirlerin hiçbir işe yaramadığı da bir gerçektir.

Diğer itfaiyeleri bilmem ama İzmir İtfaiyesi bu gece kulübünü denetlemiş veya açılış için çağrılmış olsaydı, bu mekanın kesinlikle gece kulübü ruhsatı alması mümkün değildi. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik'e göre bu kadar çok eksiklik varken, ruhsat alması imkansızdı. Ayrıca, iç mekanda kullanılan ses yalıtımı malzemesinin kolay tutuşabilir olması, ruhsat almasını imkansız hale getirirdi. Yönetmeliğe göre gece kulüplerinde bodrum katlarda yapılacak bu tarz mekanlarda kolay tutuşabilir malzeme kullanımı yasaktır. Aksine yapının yangına belli bir süre dayanıklı olması gerekir.

Sonuç olarak, bu trajik olayın önceden öngörülebilir olduğunu gösteren sayısız ihlal ve görmezden gelme durumu ortaya çıkmış. Benim anladığım yanıcı malzemelerin yakınında kaynak işlemi yapılması, yetersiz havalandırma, eksik yangın söndürme ekipmanları, yanlış acil çıkış kullanımı ve yetersiz acil durum planı ve eğitimi gibi eksiklikler, adeta bir kaza davetiyesi niteliğinde.

Bu eksikliklerin temelinde ise, klasik iş güvenliği kurallarına ve mevzuata uyulmaması ve denetimlerin yetersiz olması yatmaktadır.

 Umudumuz ise bir gün Türkiye'de iş güvenliği tedbirlerinin gerektiği şekilde alınması ve bu tür trajik olayların önlenmesidir. İnanın hiç zor değil. Kazasız günler dileğiyle.