SGK istatistikleri iş kazaları ve ölümlerin azalmadığını söylüyor

Bedri TEKİN
Makine Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda, sigortalılar, 4a, 4b, 4c gibi 3 farklı kapsamda sınıflandırılmakta ve 4a ile 4b kapsamında çalışanların geçirdikleri kazalar iş kazası sayılmakta. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) her yıl 4a, 4b kapsamında çalışanların geçirdikleri iş kazası ve meslek hastalıkları istatistiklerini açıklamakta, 2022 yılı iş kazası ve meslek hastalıkları istatistikleri bu hafta açıklandı.

İŞ KAZASI SAYISI 2021YILINA GÖRE YÜZDE 15 İŞ KAZALARI SONUCU ÖLÜM YÜZDE  9 ORANINDA ARTTI

2022 yılında, 4a kapsamında 588,828, 4b kapsamında 448 sigortalı olmak üzere toplam 589,276 sigortalı iş kazası geçirdi. Bu kazalarda 4a kapsamında 1,517, 4b kapsamında 3 sigortalı olmak üzere 1,520 sigortalı hayatını kaybetti. Açıklamaya göre 4a kapsamında çalışanlardan 953, 4b kapsamında çalışanlardan 2 sigortalı olmak üzere toplam 955 sigorta meslek hastalığına yakalandı ve meslek hastalıkları sonucu 8 sigortalı hayatını kaybetti.

SGK 2021 yılı istatistiklerinde 511,084’ü 4a statüsünde, 555’i 4b statüsünde çalışanların geçirdiği kazalar olmak üzere toplam 511,639 iş kazası meydana geldiği ve 1,394 sigortalının hayatını kaybettiği bilgisi yer almıştı. SGK istatistiklerine göre 2022 yılında meydana gelen iş kazası sayısı 2021 yılına göre yüzde 15, iş kazası sonucu ölüm yüzde 9 oranında artmıştır.

Kanunun 4a maddesi gereğince sigortalı sayılanlar; Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlardır. Kanunun 4b maddesi gereğince sigortalı sayılanlar; köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardır. Bu yazıda bundan sonraki bölümlerde yalnızca 4.a kapsamındaki istatistikler değerlendirilecek.

İNŞAAT İŞLERİNDE ÇALIŞAN HER 100 İŞÇİDEN 3’Ü İŞ KAZASI GEÇİRDİ

SGK istatistiklerine göre yıllardır olduğu gibi, 2022 yılında da iş kazası sonucu ölüm en çok inşaat işlerinde yaşandı ve inşaat işyerlerinde meydana gelen 36,652 iş kazasında 422 işçi (2022 yılında İş kazası sonucu hayatını kaybeden 4a statüsündekilerin yüzde 27,81’i) hayatını kaybetti. 2021 yılında İnşaat işlerinde iş kazaları sonucu 381 işçi hayatını kaybetmişti. Rakamlar 2022 yılında inşaat işlerinde çalışan sayısının da 2021 yılına göre yüzde 10 oranında, inşaat işlerinde iş kazası sonucu ölümlerin de yüzde 10,76 oranında arttığını gösteriyor.

2022 yılında toplam 1,808,486 işçinin çalıştığı inşaat işlerinde 64,182 iş kazası meydana geldi dolayısı ile İnşaat İşlerinde çalışan her 100 işçiden 3,54 ’ü iş kazası geçirdi.

Posta ve kurye hizmeti işlerinde sadece 6 işçinin hayatını kaybettiği bilgisi, kurye faaliyetlerinin esnaf kurye statüsünde çalışıyor olmasından kaynaklanmakla birlikte. 4.b statüsünde çalışanlara ilişkin istatistiklerde de kuryelere ilişkin sadece 2 kazanın kayıtlarda yer aldığını görmekteyiz.

İŞ KAZASI SONUCU ÖLÜM EN ÇOK İSTANBUL’DA MEYDANA GELDİ

2022 yılında İstanbul’da meydana gelen 130,677 iş kazasında 245 işçi hayatını kaybetti. İstanbul’da sigortalı sayısı 2021 yılına göre yüzde 4,68 oranında artarken kaza sayısı yüzde 24,72, kaza sonucu ölüm yüzde 17 oranında arttı.

İstanbul ‘un ardından 99 ölümle Ankara, 93 ölümle İzmir, 66 ölümle Bursa, 65 ölümle Antalya, 58 ölümle Kocaeli,50 ölümle Mersin, 48 ölümle Bartın, 46 ölümle Gaziantep iş kazası sonucu en çok ölümlerin yer aldığı iller oldu.

HER 100,000 İŞÇİDEN 23’Ü İŞ KAZASI SONUCU HAYATINI KAYBETTİ

İş kazaları sonucu ölüm oranı inşaat işlerinde diğer iş yerlerine göre çok fazladır, 2022 yılında 4a statüsünde çalışan her 100,000 işçiden 8,7’si iş kazası sonucu hayatını kaybederken inşaat işlerinde çalışan her 100,000 işçiden 23’ünün iş kazası sonucu hayatını kaybettiği görülmektedir. Ancak Amasra ‘da kömür madeninde yaşanan facia nedeni ile 2022 yılında “Kömür ve Linyit Çıkarılması işlerinde 100,000 çalışanda ölüm sayısı 125,62, Karayolu ve boru taşımacılığı işlerinde 32,55, oldu. Avrupa ülkelerinin çoğunda, iş kazaları sonucu ölüm ortalaması 100,000 çalışanda 2’nin altındadır.

2022 yılında İstanbul ‘da çalışan her 100,000 işçiden 5,07 ‘si iş kazası sonucu hayatını kaybetti bu Türkiye ortalamasından yüzde 41 oranında daha düşüktür. 100,000 işçiden iş kazası sonucu ölüm Bartın’da 142,69, Sivas’ta 28,69, Mardin’de 18,92, Mersin’de 14,73, Zonguldak’ta 12,88, Gaziantep’te 11,90, Denizli’de 11,80, Adana’da 11,73, Hatay’da 11,05,Konya’da 11,00, Kayseri’de 10,93, Manisa’da 10,74, Antalya’da 10,19, Muğla’da 9,51, Kocaeli’de 9,17 ölüm ile Türkiye ortalamasının üzerinde ölüm olan iller arasında yer aldılar.

İŞ KAZASI SONUCU ÖLENLERİN 12’si 18 YAŞIN ALTINDA, 42’Sİ 65 YAŞ VE ÜZERİNDE

SGK İstatistiklerinde 2022 yılında 18 yaşın altında 50,280 sigortalı olduğu görülmektedir. Oysa, TÜİK Çalışan Çocuk İstatistiklerinde 5-17 yaş aralığındaki 720,000 çocuğun çalıştığı bilgisi yer almaktadır. Dolayısı ile diğer rakamların da güvenilirliği bir yana çocuklara ilişkin istatistiklerin sadece sigortalı olarak çalışan çocukları kapsadığını bilmeliyiz. Buna göre de iş kazası sonucu ölenlerin 12 ‘si 18 yaşın altında, 42’si 65 yaş ve üzerinde, iş kazası geçirenlerin 11,38’i 18 yaşın altında, 1,281’i 65 yaş ve üzerinde.

İŞ KAZASI SIKLIK HIZI ARTTI

Her 1,000, 000 çalışma saatinde meydana gelen iş kazası sayısı, “iş kazası sıklık hızı” olarak ifade edilmektedir. 2021 yılında 12,27 olan iş kazası sıklık hızı 2022 yılında 12,44 olarak gerçekleşmiştir. İş kazası sıklık hızının hesaplanmasında başka bir yöntem de her 100 çalışana karşılık gelen iş kazası sayısıdır. Bu hesaplamaya göre 2021 yılında 2,76 olan iş kazası sıklık hızı 2021 yılında 2,80 olarak gerçekleşmiştir.

2022 YILINDA DA MESLEK HASTALIKLARI TESPİT EDİLMEDİ

Meslek hastalıklarının tespit edilmemesi hastalığı 2022 yılında da sürdü.2022 yılında 953 meslek hastalığı ve meslek hastalıkları sonucu 8 ölüm tespit edildi. ILO normlarında iş kazalarından bir ölüme karşın meslek hastalığından 6 ölüm olduğu kabul edilmektedir. Bu durumda meslek hastalığından en az 9,102 emekçi hayatını kaybettiği halde bu tespit edilemedi.

DEĞERLENDİRME

Bu yazıda iş cinayeti yerine iş kazası kavramı kullanılmasının nedeni, istatistikteki kavramın kullanılmasıdır. Oysa onlarca yıllık istatistikleri değerlendirsek, hep aynı cümleleri kuracağız. Kaza kavramını bilinmeyen, önlenemeyen olaylar için kullanabiliriz. Oysa “iş kazalarının” ! teknik nedenleri yıllardır aynıdır; Yüksekten düşme, elektrik akımına kapılma, makinelere uzuv kaptırma, trafik kazası, patlama, grizu, zehirlenme vb. Bunların hiçbiri teknik olarak önlenemez değildir, nedenleri bilinen, önlenmeyen olaylara kaza diyemeyiz, bunlar kaza değil cinayettir.

Yazıda, hep sayılar yer aldı, oysa onlar bir sayı değildir. Candır, annedir, babadır, kardeştir, sevgilidir. Amasra ‘da kömür ocağında meydana gelen patlamada hayatını kaybeden Yener Saygındır, İzmir’de kule vinç devrilmesi sonucu hayatını kaybeden Eraslan Akkaya’dır, Hatay Erzin’de bir narenciye paketleme fabrikasında eteğinin makinaya dolanması sonucu hayatını kaybeden14 yaşındaki Dicle Nur Selçuk’tur. Antalya’da Gübre fabrikasında sızan gazdan zehirlenen Emrah Yiğit’tir.

Sınıflar var olduğu sürece sınıflar kendi çıkarları çerçevesinde davranacaktır. Burjuvazi işçinin hayatını değil, karını düşünecektir. İşçi sınıfının örgütsüzlüğü ve sendikaların işçi sağlığı ve güvenliğini bir hak, bir mücadele alanı olarak görmemesi cinayetlerin artarak sürmesine neden olmaktadır.

Kamu işyerlerini denetlememektedir. Örneğin 2023 yılında iş yeri denetlemeleri, hazirandan sonra başlamıştır. Denetlemelerde iş yerlerine ceza uygulanmamaktadır.

İş kazaları sonrası yaralanmalarda, ölümlerde işverenlerin yargılanmadığı, ceza almadığı görülmektedir.

Osmanlı döneminden bu yana işçi sağlığı ve güvenliğine yönelik kurum ve kurallar vardı, 2012 yılında 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kabul edildi. Görüyoruz ki; İş cinayetlerinden ölümler azalmamış, meslek hastalıkları tespit edilemiyor.

Meslek örgütleri, sol- sosyalist partiler, devrimci kamuoyu yıllardır, konuya ilgi gösteriyor. Önerilerde bulunuyor, ama hemen hiçbir öneri uygulamaya geçmiyor.

Gaziantepli işçilerin deyişi ile “emekçilerin emeğini çalanların, ellerini de çaldıkları” cinayet düzenin sürmemesi için artık farklı davranmalıyız.

Bunun için;

1. İşçi sağlığı iş güvenliği de sendikaların mücadele alanı olmalıdır.
2. İşçilerin, sendikaların, meslek örgütlerinin işçi sağlığı ve güvenliği konusunda karar alıcı, düzenleyici, denetleyici olduğu bir uygulamaya geçilmelidir. Bunun için yasal düzenlenme yapılmasını beklemeye de gerek yoktur.
3. Sendikalar, meslek örgütleri işyerlerini işçi sağlığı ve güvenliği yönünden denetleyebilmelidir.
4. İş yerlerinde çalışan katılımı etkin hale getirilmelidir.
5. İş yeri denetim sayısı ve cezalar artırılmalıdır.
6. İş cinayetleri olduğunda meslek örgütleri, sendikalar işyerinde araştırma ve raporlama yapabilmelidir.
7. İş yerinde işçi sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğünün işveren yükümlülüğü olduğu gerçekliğine göre davranılmalı, iş cinayetleri/kazaları sonucu uygulanan cezalar artırılmalıdır.
8. İşverenlere rehberlik ve danışmanlık hizmeti veren İSİG profesyonelleri meslek örgütlerince eğitilmeli, denetlenmelidir.