Endülüs’ün Guernica’sı: Malaga-Almeria otoyolu

Hilal ÜNLÜ

6 ve 8 Şubat 1937 Franco güçlerince İspanya’nın Endülüs özerk bölgesinde bulunan Málaga kentinden Almeria’ya giden otoyolda panik içinde kitle halinda sağa sola kaçmak anlamına gelen “La Desbanda” diye isimlendirilen bir kırım başlatıldı. Bu kırımda kesin bir sayı bilinmemekle birlikte 3 bin ile 5 bin arası sivilin katledildiği bildiriliyor. İspanya iç savaşının en büyük ve acılı göçünün kahramanları olarak tanımlanan bu insanların bu yolda yaşadıkları edebi eserlere de konu oldu. Üzerine romanlar, oyunlar ve şiirler yazıldı.

Fransız Yazar André Malraux, Umut (L’espoir, 1937) adlı romanının bir bölümünde İspanya İç Savaşı’nda yaşanan bu olaya değindi. Aynı yıl Bertolt Brecht, Malaga’nın düşüşünden sonraki günleri anlatan ve katliama göndermeler yapan Carrar Ana’nın Silahları (Die Gewehre der Frau Carrar, 1937) adlı oyununu yazdı.

İspanya’nın Malaga eyaleti II. Cumhuriyet Dönemi’nde (1931-1939) işçi hareketleriyle tanınan ve  ispanya Komünist Partisinin ve CNT (Ulusal Emek Konfederasyonu-anarşistler) hareketinin güçlü olduğu bir eyaletti. İspanya Komünist  Partisi tarihinde ilk kez bir milletvekili çıkarmıştı.

18 Temmuz 1936’da Franko güçlerince cumhuriyete karşı yapılan askeri darbenin ardından İspanya İç Savaşı başlamış, darbeyi bastırmayı başaran işçi milislerin eylemiyle Malaga kenti ve eyaletinin büyük bir bölümü cumhuriyetçilerin kontrolünde kalmıştı.

DARBECİLER BOMBALADI

Darbeciler Malaga eyaletini ocak 1937’de bombalamaya başladılar. Franko güçlerinin yanında bu saldırıya Kara Gömleklilerden (I. Dünya Savaşı ve II. Dünya Savaşı sırasında faaliyet yürüten İtalyan yarı askeri faşist örgüt) oluşan 9 İtalyan taburu yani 10 bin asker katıldı. 7-8 Șubat 1937 tarihinde artık Malaga eyaleti Franko güçlerinin elindeydi. Çevre ilçelerden halk panik içinde Malaga kentine doğru kaçmaya başladı. İtalyan Kara Gömlekliler Malaga kentinin banliyölerini kontrol altına aldılar.

Tarihçiler Andres Fernandez ve Maribel Brenes’e göre bu ölüm rotasında yol alan yaklaşık  300 bin sivil (150 bin ile 300 bin arası da deniyor. Net rakam bilinmiyor) dehşet ve korku içinde geneli yürüyerek olmak üzere, şanslı olanlar eşek veya araçla onları hâlâ cumhuriyetçilerin kontrolünde bulunan  Almeria’ya götürecek olan Malaga-Almeria otoyoluna çıktılar. Bundan sonra, bu katliamın tanığı olan Kanadalı Doktor Norman Bethune’nin deyimiyle  “200 kilometrelik sersefil geçen” trajik yolculuk başladı. Malaga’da kalan çok sayıda insan ise kurşuna dizildi.

Otoyol karadan, Alman, İtalyan ve Franko yanlısı generallerin komutasındaki güçler ile denizden bombalanmaya başlandı. Almería yolundaki kasabaların çoğu, Franko güçlerinin müteakip misillemelerinden korktukları için kaçaklara yardım etmedi. Ancak aynı korku, Malaga kıyısında yer alan bu kasabaların sakinlerinin birçoğunu da evlerini terk etmeye zorladı.

Kendi halkına karşı yapılmış acımasız bir katliam diye tanımlıyor uluslarası basın bu yaşananları. Kurşunların bombaların eşliğinde taş gibi bir sessizlik içinde yürüyen, koşan insanlar...Ayakları iki katı şişmiş erkek, kadın, çocuk, yaşlı, yeni doğum yapmış anneler...

HALK ANLATIYOR

Bu olay sırasında, Kanadalı Doktor Norman Bethune katledilen sivil halka yardım etmek için kan nakli ünitesiyle yardımcıları Hazen Sise ve T. C. Worsley ile birlikte Valencia’dan Malaga’ya geldi. Bu rota boyunca yaralıların yaralarını sarıp Almería’nın başkentine nakledilmesine yardım ettiler.

Malagalı Maria Reyes: “En küçük kızkardeşim koşamadığı için onu babam omuzlarına almıştı. Kardeşlerimden biri annemin bir eteğine,  öbürü diğer eteğine yapışmıştı.  Aç ve susuzduk...”  Alora’dan Ana Escudero anlatıyor: ” Unutulur gibi değildi. Korkunç bir umutsuzluk içindeydik. Yukarıda uçaklardan, denizden kruvazörlerden bombalar yağıyordu. Çocuklar, anneler ve terkedilmiş yaşlılar ağlıyordu. 4 ve 8 yaşlarındaki iki kardeşim yolda kayboldu. Annemin kucağındaki ise yaşamını kaybetti. Annem onu nereye gömdüğünü hatırlamıyor. Adı Lenin’di. Babam komünist olduğu için bu adı vermiş ona.” O zaman 12 yaşında olan Villanueva de Cauche’den Mariano Podadera, yürürken adım başı sağlarında sollarında yollara saçılmış cesetler olduğundan söz ediyor.

FAŞİST KIYIM

Franko faşizminin önemli figürlerinden biri olan ve Tarihçi Ian Gibson’a göre Federico Garcio Lorca’nın infaz emrini veren General Queipo de Llano, yaptığı ünlü radyo konuşmalarından birinde bu saldırıya ilişkin şunları dile getiriyor: “9 Şubat’tı, hava kuvvetleri biriminden bana binlerce insanın kitle halinde son sürat, uçarcasına Motril’e doğru kaçtığını bildirdiler. Onlara bu uçuşlarında eşlik etmek ve daha hızlı koşmalarını sağlamak için bombalar atan ve bazı kamyonları ateşe veren uçaklar gönderdik …”

Migeul Angel Melero kitabında yerinden yurdundan edilen bu insanların yaşadığı trajediyi şöyle tarif ediyor: “Kaçış, kitlesel göç... Málaga’dan Almería’ya giden otoyoldaki soykırım, ilimizde iç savaşın en trajik bölümünü ve aynı zamanda İspanya’da iç savaş sırasında (1936-1939) yaşanan benzersiz ve utanç verici olaylardan birini temsil ediyor. “.

Franco faşizmi altında binlerce insan kıyıma uğradı. Bu kıyımlardan biri olan ‘La Desbanda’nın Guernica ile benzerlik gösterdiğinden; ancak yetmiş yıl  boyunca üzerinde konuşulmadığından söz ediliyor. “İki ay arayla iki açık yara. ŞubattaMálaga-Almería Otoyolu, nisanda Guernica... Biri bir ikona dönüştü, diğeri ise onlarca yıl görülmedi,” diyor Gazeteci Antonia Javier Lopez.

Bu olaydan sağ kurtulanların tanıklıkları sayesinde 2005 yılında katliam kurbanlarının anısına Malaga’da bir anıt yapılıyor. O zamandan bu yana her 7 Șubat’ta etkinlikler düzenleniyor. Bu yıl da ‘Tarihsel Bellek’konsepti altında çeşitli kitle örgütlerinin organizasyonu ile Malaga-Almeria otoyolunda bir anma yürüyüşü ve  çeşitli etkinlik organizasyonu yapıldı.

Kaynakça:

1.https://es.wikipedia.org/wiki/Masacre_de_la_carretera_M%C3%A1laga-Almer%C3%ADa

2. https://es.wikipedia.org/wiki/Batalla_de_M%C3%A1laga_(1937)

3. https://ateneorepublicanodelasrozas.es/?p=323

4. https://mas.laopiniondemalaga.es/especiales/ladesbanda/#quepaso

5. https://www.huffingtonpost.es/entry/85-anos-de-la-desbanda-la-matanza-fascista-de-malaga-que-multiplico-por-diez-guernica_es_62026e65e4b06abdc435b2d2.html

6. https://www.diariosur.es/culturas/201702/05/1937-refugiados-fuimos-nosotros-20170204214437.html