Kürtleri birleştiren ses: Erivan Radyosu

Süleyman ATALAY

Diyarbakır

1939 tarihinde Irak'ta ve İran'da Kürtçe yayın yapan Bağdat Radyosu ve Urmiye Radyosu adlı iki radyo mevcuttu. Fakat bu iki radyonun yayın dilleri, Fars ve Arap dili etkisinde kaldığından dolayı Kürtler tarafından rağbet görememiştir. Bunun tam tersi olarak Sovyet Ermenistan'daki Erivan Radyosu, anlaşılır Serhat Bölgesi (Iğdır, Kars, Ardahan, Ağrı) ağzıyla yayın yaparak, müzikte de enstrüman olarak genelde Kürtlere has bilur ve fiq (kaval ve mey) kullandığından süreç içerisinde daha fazla dinlenen ortak bir radyo konumuna geçti.

1955’te Erivan Radyosu’nda Kürtçe yayın bölümünün başına getirilen Sovyet Kürdü, yazar ve şair CasimêCelîl’in radyo yayınlarına Kürt müziğini, Kürt sözlü kültürü ve edebiyatına dengbêjleri dahil etmesi çok önemli bir rol oynamıştır. Dengbêjlik geleneği, çok farklı ve birbirinden uzak coğrafyalarda yaşasalarda, Kürtleri bir araya getirip ortak duygularda buluşturmuş, aynı ezgilerle coşturmuş, aynı ağıtlarla hüzünlendirmiştir; ortak bir hafızanın oluşmasında, ortak bir dil yaratılmasında önemli rol oynamıştır.

KÜRTLERİN KAÇAK RADYO DİNLEDİĞİ YILLAR

Kürt kelimesini kullanmanın, Kürtçe konuşmanın yasak olduğu zamanlarda, bir başka ülkeden yayın yapan bir radyodan kendi dilinde haber, müzik, şiir, radyo piyesi vs. dinlemek elbette etkileyici bir durumdur. İç Anadolu'daki Kürtlerin bile dinleyebilmek için ileri teknolojik çözümler üretmek zorunda kaldığı efsanevi bir radyo olan Erivan Radyosu’nu, sadece Türkiye'deki Kürtler değil, Ortadoğu’nun diğer ülkelerinde yaşayıp da bu radyo yayınlarına ulaşabilen her Kürt, bu radyo yayınına çok değer vermiş, hatta gündelik hayatında Kürtçe yayın saatine göre düzenlemeler yapmıştır. Ayrıca, radyonun spikeri KeremêSeyad haberlerin hemen ardından Kürtçe müzik programının başladığını hep şu unutulmaz cümleyle hatırlatırmış, “Guhdarênezizdengê radyoya Erivanê, klamêcimeta Kurdan” (değerli dinleyiciler Erivan'ın sesi radyosundan Kürt toplumunun şarkıları)

DÜNYANIN EN ÖNEMLİ KÜRTÇE MÜZİK ARŞİVLERİNDEN BİRİNE SAHİP OLAN RADYO

KarapetêXaço,EvdalêZeynikê,EgîdêCimo,Kawîs Ağa, ŞeroyêBiro, Meryem Xan, AslîkaQadîr, Zadina Şakir, EfoyêEsed,EgîdêCimo, AramêTigran, M. ArîfêCizrewî,WerdaŞemo, XanaZazê,SusikaSimo ve Eyşe Şan gibi tanınmış birçok dengbêjin radyodan yayılan aşk stranlarının (türkülerinin, şarkılarının) sesi şehrin ve köyün en ücra köşesine kadar yayılır, böylece sevdalılar arasında iletişim Erivan Radyosu'ndan okunan aşk stranları aracılığıyla da kurulmuş olurdu. Erivan Radyosu'nun kanalıyla, Kürt kültürünün müzik diliyle de nesilden nesile aktarılma olanağı sağlanmış oldu.Radyonun genel direktörü ArmenAmirian´ın verdiği bilgiye göre dünyanın en önemli Kürtçe müzik arşivlerinden birine sahipler ve bununla gurur duyuyorlar. 1500´den fazla kasette ve taş plakta kayıtlı beste ve anonim eserlerin birçoğu ilk ve son kez Erivan Radyosu´nda kaydedilmiş ve saklanmış.Erivan Radyosu, kuruluşundan günümüze dek, gerek müzik aracılığıyla gerekse kimliksel aydınlanma amaçlı programlarla Kürt ulusal bilinç ve kültürünün daha da berraklaşmasına önemli katkı sunmuştur. Son yıllarda ekonomik yetersizliklere rağmen, yine de radyoyu ayakta tutmaya gayret eden emektar spiker KeremêSeyad'ın bu konudaki çığlığı, Bilur ve Fîq'in sesini baskılayacak kadar hüzünle yankılanmaktadır. Son olarak radyodaki Kürtçe şarkılar, Kürt-Alman Kültür Enstitüsü’nün çalışmalarıyla Erivan Radyosu’nun arşivi YouTube ve dijital platformlara aktarıldı. Bu çerçevede 900 eser ilk defa “Erivan Radyosu Şarkıları” adıyla şarkı sözleriyle beraber dijital ortama aktarılmış oldu.

*stran: Kürtçe’de şarkı, türkü.