Halk demokrasileri - 3: Halk demokrasilerinde ekonomi

Dergimizin bir önceki sayısında Avrupa’da halk demokrasilerinin kuruluşundan bahsetmiştik. Bu sayımızda da başta Avrupa’dakiler olmak üzere, tarihteki halk demokrasilerinin ekonomik yapısına eğiliyoruz. 

Avrupa’da halk demokrasisi ülkelerinin ekonomik yapısında görülen temel karakter, üç temel iktisadi biçim bulunmasıydı. Bunlar sosyalist sektör, küçük meta üretimi sektörü, kapitalist sektördü. 

SOSYALİST SEKTÖR

Sosyalist sektörde insan insanı sömürmez. Emeğin karakteri değişmiştir. Bu sektörde emek kapitalist için değil, emekçiler için, toplum için emektir. Bu sektörde, değişen ekonomik koşulların sonucunda kapitalist üretim yasaları kayboldu. Sosyalist iktisadın yasaları oluşarak etkisini göstermeye başladı. Sosyalizmin zaferini sağlamak ve emekçilerin büyüyen gereksinimlerini gidermek için gelişmiş tekniklerin kullanılması temelinde, sosyalist sanayi büyüdü. Planlama yöntemleri zaman içinde daha da iyileşti.

Sosyalist sektörde sırasıyla şu öğeler bulunurdu: 

1- Devlete ait, halk mülkiyetinde bulunan sanayi ve taşımacılık işletmeleri, bankalar, ticaret işletmeleri, dış ticaret, devlete ait tarım işletmeleri, Makine ve Traktör İstasyonları;

2- Her türden kooperatif – meslek kooperatifleri, tüketim kooperatifleri, kredi kooperatifleri, alım-satım kooperatifleri, tarımsal üretim kooperatifleri.

Özellikle Avrupa demokrasilerinde en öne çıkan sektör sosyalist sektördü. Ulusal gelir büyük oranda bu sektörden sağlanıyor, sanayi üretiminin ağırlıklı kısmı devlete ait sosyalist işletmelerde gerçekleşiyordu. Sosyalist iktisadi biçimler taşımacılık, dolaşım alanlarında da egemen konumdaydı. İç ticaretin büyük kısmı, dış ticaretinse tümü devletin elindeydi. Tarımda ise sosyalist iktisadi biçimler yalnızca Bulgaristan’da etkiliydi.

Sosyalist üretimde, değer yasası fiyatları belirleyen yegâne ölçüt olmasa da, özellikle halk demokrasisi ülkeleri arasındaki ticarette belirleyici bir konumdadır.

KÜÇÜK META ÜRETİMİ SEKTÖRÜ

Bu sektöre, emekçi köylülerin bireysel iktisatları ile, işyeri sahiplerinin kişisel çalışmalarına dayanan ilişkiler dahildir. Bireysel köylü iktisatları halk demokrasisi ülkelerinde tarımsal üretimin büyük kısmını oluşturuyordu Avrupa halk demokrasilerinde. Bireysel köylülerin üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetine dayanan küçük meta üretimi, kapitalizmin unsurlarını kaçınılmaz olarak doğurur. Halk demokrasisi ülkelerinde planlama tüm halk iktisadını kapsayamamıştı. Küçük meta üretimi sektöründe üretimin gelişmesi, değer yasasının etkimesi yoluyla düzenlenmekteydi. Halk demokrasisi iktidarı, halk iktisadının planlı gelişme yasasına dayanarak, meta dolaşımı, toparlama sistemi, kredi sektörü, vergiler vs. üzerinde ve aynı zamanda küçük meta üretimi üzerinde de bir etkide bulunmaktadır. 

Tarım ürünlerinin devletçe toplanmasının ağırlıklı bölümü anlaşma sistemi yoluyla ya da tarımsal kooperatifler üzerinden gerçekleşmekteydi.

KAPİTALİST SEKTÖR

Kapitalist sektöre, büyük köylü iktisatları, özel ticari işletmeler, ücretli emek sömürüsüne dayanan küçük sanayi işletmeleri dahildir.

Kapitalist sektörde iktisadı, değer yasası belirler. Elbette artı-değer yasası etkisini sürdürür, fakat etki alanı sınırlandırılmıştır. İşletme büyüklüğü ile emeğin sömürü olanağı da kısıtlanmıştır. Kapitalist işletmelerin vergileri giderek artırılır, pazar anarşisine müdahale edilir. 

AVRUPA HALK DEMOKRASİLERİNDE SINIFLAR

Avrupa’daki halk demokrasilerinde ana sınıfları işçi sınıfı ile köylülüktü. Emekçi sınıfların yanı sıra burjuvazi de mevcuttu. Burjuvazi içinde büyük köylüler, sanayi ile ticaretteki küçük-orta kapitalistler vardı. 

Halk demokrasisi ülkelerindeki düzenin temeli, işçi sınıfının önderliğinde kapitalizme karşı, sosyalist toplumun inşasına yönelmelidir. 

Kapitalizmden sosyalizme geçiş döneminde halk demokrasisi ülkelerinin iktisadındaki baş çelişki, büyüyen sosyalizmle yenilgiye uğratılmasına rağmen kökleri küçük meta üretiminde bulunan kapitalizm arasındaki çelişkidir.

SOSYALİST SANAYİLEŞME

Halk demokrasilerinde sosyalizm inşasının olmazsa olmazı, sosyalist sanayileşmedir. Bu ülkelerde teknik ve iktisadi gerilik aşılmalı, sosyalizmin maddi üretim temelleri inşa edilmeli, halkın giderek daha müreffeh yaşaması garanti altına alınmalıdır sosyalist sanayileşme temelinde. 

Bu ülkelerde sosyalist sanayileşme için araçların sağlandığı ana kaynak, sosyalist sektörün birikimdir. Emekçilerin tasarrufunun bir bölümü de, devlet hisse senetleri biçiminde sanayiye sokulur. Ayrıca kent ve kırdaki kapitalist unsurların gelirlerinin öncelikle bu unsuların artan vergilendirilmesi yoluyla alınan bölümü de sosyalist sanayileşmeye hizmet eder.