Medyanın Momo balonu ya da 'Momo ne değildir?'

İsmail Gökhan BAYRAM
İstanbul

Birkaç gündür, ebeveynleri korkutan, tedirgin edici başlıklarla sunulan ve bu sayede şehir efsanesine dönüşen bir haber dolanıyor: Momo. Ebeveynlerin çoğunun Momo ile ilk tanışmasının bu haberler sayesinde olduğunu da gözeterek Momo’nun kökenine ve ne olup ne olmadığına geçmeden önce, başlıklara bir göz atalım:

Whatsapp üzerinden yayılan büyük tehlike 'Momo' için ailelere dikkat çeken uyarı - Hürriyet

‘Momo’ isimli tehlikeli oyun Whatsapp üzerinden yayılıyor (Uzmanlar uyardı) - NTV

Momo oyunu nedir? Nasıl ortaya çıktı? WhatsApp’tan yayılan yeni sanal şiddet oyunu ile ilgili merak edilenler… - Sözcü

WhatsApp üzerinden yayılan yeni sanal şiddet oyunu Momo nedir? - BBC Türkçe

WhatsApp üzerinden yayılan yeni sanal şiddet oyunu Momo nedir? - Cumhuriyet

'Mavi Balina'dan sonra yeni tehlike: Momo! - Gazete Duvar

Diğer gazete ve sitelerdeki başlıklar, ara başlıklar ve haber içerikleri de benzer minvalde. Ebeveynlerin bu başlıkları ve haberleri okuduktan sonra “diğer ebeveynlerde de farkındalık yaratmak” adına bu haberleri ve içeriği paylaşmaması mümkün değildi. Öyle de oldu. Medyanın çok tıklanma hırsı, ebeveyn endişesi ile birleşerek Momo adında devasa bir medya balonu yaratmayı başardı. Ardından bu medya balonu, daha fazla etkileşim uğruna, popüler sosyal medya hesaplarınca daha da şişirildi.

Eğer sadece bu haberleri göz önünde bulunduracak olsaydık, Momo deyince gözümüzde dünya çapında milyonlarca gence ulaşan, gençleri intihar ettiren, devasa bir şebeke canlanabilirdi. Ancak eldeki veriler çok daha farklı şeyler söylüyor.

MOMO NASIL ORTAYA ÇIKTI?

Momo’nun ünlenmesi, Meksika Polisi Siber Suçlar Birimi’nin şu gönderisi ile başlıyor:

#UIDI #FGETabasco #Cibernetica #Tabasco #Villahermosa #PolicíaCibernéticaTabasco #SegurosAlNavegar #PrevencionDelitosCibernéticos #MOMO Advertencia por nuevo reto en niños y jóvenes, evita hablar con desconocidos, buscan obtener información que puede ser utilizada en tu contra. pic.twitter.com/FywFhZFyyH

— UIDI FGE Tabasco (@UIDIFGETabasco) 12 Temmuz 2018

Gönderide özetle Momo adında yeni bir meydan okumadan bahsediliyor. Bu meydan okumanın bir Facebook grubunda doğduğu, Momo ile mesajlaşmaya çalışan bazı kullanıcıların yanıt olarak şiddet ve vahşet içeren görseller aldığı ve hatta bazı kullanıcıların kişisel bilgilerinin ortaya döküleceğine dair Momo’dan tehditler aldığını iddia ettikleri aktarılıyor. Momo için kullanılan görselin Japonya’da bir müzede 2016’da sergilenen bir heykele ait fotoğraflardan alındığı bilgisi verildikten sonra, esas uyarı geliyor: Bu meydan okuma, suçluların gençlerin kişisel bilgilerini çalmasına, gençleri intihara ve şiddete teşvik etmesine, zorbalığa, şantaja; anksiyete, depresyon ve uykusuzluk gibi fiziksel ve psikolojik bozukluklara yol açabilir. Gönderi ve görselin dilinden de anlaşılabileceği üzere Momo, Meksika Polisi Siber Suçlar Birimi tarafından bir risk olarak görülse de “tehditlerin” iddia olarak verilmesi ve yapılan “suçlular bunu şunun için kullanabilir” uyarısının genelliği (bu kalıpta bir uyarıyı neredeyse her şey için yapabilirsiniz) konuya suçlular tarafından da kötüye kullanılabilecek bir eşek şakası olarak baktıklarını düşündürüyor.

Meksika Polisi Siber Suçlar Birimi’nin gönderisi, medyadaki haberlerin aksine fazlasıyla temkinli. Ne kanıtlanmış bir tehdit vakası ne somutlanmış bir intihara yönlendirme ne de mavi balina benzetmesi söz konusu. Üstelik medyanın yazıp çizdiğinin aksine, milyonlarca gence ulaşan bir şeyden değil aksine oldukça sınırlı sayıda kullanıcıya ulaşan şiddet ve vahşet görsellerinden söz edilebiliyor. Üstelik medyanın yarattığı bu dijital paranoyanın aksine, Momo ile yapılmış karşılıklı bir görüşmenin, şüpheye yer bırakmayacak ekran görüntüleri dahi yok. Medyanın kullandığı görsellerin neredeyse tamamı ya Momo olarak anılan numaraya gönderilen ve yanıt bulmamanın da ötesinde karşıdaki cihaza dahi iletilmediği (tek gri tık) belli olan tek yön mesajlaşmalar ya da Momo hayranları tarafından hazırlanmış sahte görüntülerden ibaret. Momo’ya dair bulabildiğim dikkate değer tek vaka, Buenos Aires/Arjantin’de 12 yaşında bir kız çocuğunun intiharı ile alakalı olarak polisin “Momo ile bağlantılı mı acaba?​” şüphesine düşmüş olması [https://goo.gl/H6c9ZM]. Ancak bu yönde kesin bir yargıya varacak kadar bilgi henüz yok.

MOMO İLE İLGİLİ NE BİLİYORUZ?

Momo’ya dair elimizdeki somut verileri sıralayacak olursak:

- Japonya’da sergilenmiş bir heykeli profil resmi olarak kullanıyor

- Japonya, Meksika ve Kolombiya ülke telefon kodlarına sahip 3 ayrı telefon numarası ile ilişkilendiriliyor.

Kalan her şey iddia, rivayet ve dedikodudan ibaret. Medyada yazılıp çizilenler doğru da olabilir yalan da. Her halükarda, başta Momo’nun numarasıyla ilişkilendirilen Japonya, Meksika ve Kolombiya olmak üzere devletlerin bu numaraların peşine düşüp hızla olayın aslını ortaya çıkartması gerekirdi. Asgari bir siber suçlarla mücadele politikası bunu gerektirir. Ancak bu numaralara dair bir soruşturma yürütülüp yürütülmediği bile meçhul.

Momo hakkında hızla somut adımlar atılmaması ve gerçeğin ortaya çıkartılmaması, medyanın somut veriye dayanmayan rivayet ve Internet dedikodularını gerçekmiş gibi yaymasıyla birleşince ağır sonuçlar doğurabilecek bir ortam oluşuyor. Halk nezdinde ciddi görülen yayın organları bu dedikoduları alıp tık kaygısı ile sansasyonel bir dille yayınladığında, endişeli ebeveynlerin de katkısı ile Momo hiç bilinmediği, tanınmadığı yerlerde dahi meşhur oluyor. Böyle bir ün ise ister istemez kötü niyetli yerli/yabancı taklitlerin oluşmasına yol açacağı gibi bu kötü niyetli taklitleri çocuklar ve gençler açısından da çekici kılacaktır.

Elbette çocuklarımızı diğer pek çok tehlikeye karşı uyardığımız gibi Internet’in tehlikelerine karşı da uyaracağız. Ancak var olup olmadığı bile meçhul bir tehlikeden bire bin katarak bir paranoya yaratmanın faydadan çok zarar getireceği ortada. Tedbiri elden bırakmayın ama bu modern öcü hikayelerine, “Oraya gitme, orada öcü var” safsatalarına da kanmayın.