Libya’da uzlaşma girişimleri ve kabilelerin rolü

Ali KARATAŞ

Kaddafi’nin 2011’de NATO müdahalesinde devrilmesinden bu yana kaosun hüküm sürdüğü Libya’da son dönemde istikrarın sağlanması için girişimler artmış durumda. Bununla ilgili önemli bir girişim iki hafta önce Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un girişimiyle gerçekleşmiş ve ülkenin iki önemli siyasi gücü General Hafter ve Başbakan Sarac, Paris’te bir anlaşmaya varmıştı. Ancak el Kuds el Arabi gazetesinin aktardığına göre, anlaşmanın daha mürekkebi kurumadan General Halife Hafter, Sarac’ın göçmenleri önlemek amacıyla Libya kıyılarına çağırdığı gemileri “Libya egemenliğinin ihlali” olarak nitelendirerek hava ve deniz kuvvetlerine engelleme emri verdi. 

Libya ile ilgili diğer bir uzlaşı girişimi de Mısır’da gerçekleşti. Mısır’ın önemli gazetelerinden  al Ahram, Libya’nın, bölünmüşlüğü sona erdirme konusunda Mısır’ın önderliğinde anlaştığını yazdı. Misrata ve Barka’dan iki heyet Mısır Genelkurmay Başkanı Muhammed Hicazi başkanlığında bir araya geldi ve Mısır’da üç gün boyunca ağırlandı. Herhangi bir ön koşul koymadan gerçekleşen toplantıda Libya’da bölünme ve siyasi kutuplaşmanın sona erdirilmesi, terörle mücadele, aşırılığın reddi, sivil demokratik bir devlet kurulması ve iktidarın barışçıl transferi için Mısır önderliğinde bir yol haritasının uygulanması konusunda anlaşıldı.

Libya Observer sitesinde Muhammed Almenfi imzasıyla yayınlanan makale, Libya’da kabilelerin ve örfün, kaosun sona erdirilmesinde artan rolüne örnekleyerek dikkat çekiyor. Makalede kabilelerin rolünün artmasıyla  çatışmaların sonra erebileceği savunuluyor.

MISIR GENELKURMAY BAŞKANI KAHİRE’DEKİ LİBYA HEYETLERİ İLE GÖRÜŞTÜ

Al Ahram

Korgeneral Muhammed Hicazi birleşmeyi tartışmak üzere rakip Libya heyetleriyle görüştü.

Resmi askeri sözcüsü Perşembe günü yaptığı açıklamada, Mısır Genelkurmay Başkanı Korgeneral Muhammed Hicazi’nin, birleşmeyi tartışmak üzere bu hafta Kahire’deki rakip Libya heyetleriyle bir araya geldiğini söyledi.

Askeri Sözcü Tamer el Refai’ye göre, Mısır’daki Libya grupları arasında arabuluculuk yapmak üzere görevlendirilen komisyon başkanı Hicazi, Misurata ve Barka şehirlerinden Libya heyetleriyle bir araya geldi ve üç gün boyunca onlarla görüştü. Her delegasyon ile ayrı görüşmeler yapan Hicazi, daha sonra iki delegasyonla ön koşul olmaksızın ortaklaşa bir toplantı yaptı.

Görüşmeler uzlaşma sağlanması üzerine odaklandı ve iki delegasyon savaşın parçaladığı ülkedeki mevcut kutuplaşmayı sona erdirmek için bir yol haritasına ihtiyaç olduğuna karar verdiler.

İki delegasyon, görüşmeler sırasında Libya’nın birliği, Libya devletini restore etme, Libya’daki dış müdahaleyi reddetme, modern bir demokratik devlet kurma, medyada kutuplaşmayı sona erdirme ve terörle mücadele dahil olmak üzere bazı hususlarda anlaşmaya vardı.

LİBYA; SARAC DAVET EDİYOR, HAFTAR TEHDİT EDİYOR

Al Kuds al Arabi 
Başyazı

İtalya parlamentosu önceki gün (Çarşamba günü) Libya Deniz Kuvvetlerini desteklemek için Libya sularıa askeri müdahale planını kabul etti. Kararın amacı Akdeniz’deki Libya sahilinde Avrupa’ya yönelik göçmen selini durdurmak.

Müdahale isteği geçen hafta Roma’yı ziyaret eden ve başbakan Paolo Gentiloni ile görüşen Ulusal Uzlaşı Hükümeti Başbakanı Faiz Sarac’ın aracılığıyla geldi. Bu anlaşma çerçevesinde İtalyan lojistik gemisi ve tekneler dün (Perşembe) Trablus’ta ki Boucetta üssüne ulaştı. 

Sarac’ın adımı, Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un önderliğinde onu Paris’te General Halife Hafter ile bir araya getiren buluşmanın sonrasında geldi. Bu buluşmada 2018’in baharında seçime gidilmesi, ateşkesin sağlanması ve Fas’ta 2015 Aralık’ında imzalanan Skhirat anlaşmasının onaylanması konusunda anlaşmaya varıldı. Skhirat anlaşmasını esas reddeden General Hafter’di. Anlaşmanın imzalanmasında bu yana sahadaki nüfuzunu genişletti.

Sarac’ın hesabına göre İtalyan hamlesi, sahip olduğu uluslararası meşruiyetten kaynaklanıyor. İtalya, Fransa’nın, Libya kartını elinden almasından, Hafter’in temsil ettiği askeri kesimin ve onu destekleyen bölgesel merkezin ödüllendirmesinden rahatsız oldu. Özellikle de Mısır’ın... Çünkü İtalyan öğrenci Juli oRegina’nın işkence ile öldürülmesinde sonra İtalya-Mısır ilişkileri gerilmişti. 

Buradaki ironik durum Hafter’in hızlı ve ani yanıtı... Hava ve Deniz Kuvvetlerine Libya’ya resmi giriş belgesi olmayan ve Libya’nın egemenliğini ihlal eden İtalyan donanmasının engellenmesi emrini verdi. 

Hafter’in şiddetli karşılığı; Libya’da, bölgede ve uluslararası alanda kartları yeniden kardı. Libya krizinin çözüme kavuşturulmasının başlangıcı olarak görülen Paris Anlaşmasının ruhunu geçersiz hale getirdi. İtalyan müdahalesini “Libya’nın egemenliğinin ihlali” olarak görmesi ve göçe karşı mücadeleyi siyasi ve askeri bir müdahale olarak değerlendirilmesi; Libya sahasında önemli bir oyuncuyla gerginliği arttırması anlamına geliyor. Böylece Libya’nın siyasi çözüm sürecinde Faiz Sarac’ı tanımayı yeniden reddetmiş oluyor. 

General Hafter’in son hareketi kendisine yönelik iktidar hırsı olan, devletin meşruluğunu tanımayan ve kendisinden başka bir siyasi ortak istemeyen çerçeveyi tekrarlamış oldu. Kendisinin yararına olmayan hiçbir anlaşmanın yapılamayacağına işaret ettiği gibi...

LİBYA’DA SADECE BİR HUKUK SİSTEMİ İŞLEV GÖRMEKTEDİR VE BU DA BİR DEVLET YASASI DEĞİLDİR

Muhammed ALMENFİ
Libya Observer

Libya, kabile liderlerinin ülkenin tarihi boyunca önemli aktörler olduğu bir aşiret toplumudur. İtalyan sömürgeciliğinden (1911-1943) Arap Baharına (2011) kadar kabile liderleri, Libyalılar arasındaki birliği korumak ve ülkenin çoğunda göreceli barışı sağlamak için çok önemli bir rol oynadılar. 

Kabile sorunları ve anlaşmazlıklarının 2011 sonrası Libya’daki çatışmada katkıda bulunan bir faktör olduğu doğruysa da aşiret liderlerinin çabaları -barış yapıcılar olarak- göz ardı edilmektedir. Libya’da, yaygın bir biçimde kabilelerin çatışmalara karıştığına ve barış yapabileceklerine inanılıyor. Bu nedenle, kabileler hem barış hem de çatışma içinde anahtar rol oynayabilir. Anahtar, hangi rolü kullanmayı seçtiğimizde yatıyor.

HUKAMA MÜESSESİ

Hukama (Bilge Adamlar-genellikle aşiret şeyhleri) Libya’nın en aktif barışçıları haline geldi. Politikacılar iktidar mücadelesi için aşırı meşguliyeti temel alırken, Hukama örfü kullanarak çatışmaların önlenmesi için barış inşa süreci ile meşguller. Onların önemi, 2014’teki devlet güvenliği ve istikrarının çöküşünden sonra belirgin bir şekilde ortaya çıktı. Bu nedenle, Hukama’nın oynadığı etkin rolden yararlanmak, Libya’daki çatışmaların çoğu için en pratik çözümdür.

ÖRFÜN ROLÜ

Libya diktatörü Muammer Kaddafi’yi 2011’de deviren Libya devriminden önce örf, Libya ceza davalarında kullanılan kaynaklardan biriydi. Devlet, küçük ölçekli suçları çözmek için Şeyhlere güveniyordu. AbubekiAlmenfi’ye göre (Libya’nın doğusundaki Tobruk şehrinde kabile şeyhi) bir cinayet suçunda eğer iki kabile - mağdur ve fail aileleri - örfü kullanarak anlaşmazlığı çözerse faili serbest bırakabilir. Birçoğu bunun kanunların aşılması olduğuna inansa da, Libyalılar örfü özellikle de merkezi hükümetten uzak alanlarda, topluluk içindeki ilişkileri iyileştirme ve toplumsal bütünlüğü güçlendirmede hayati bir bileşen olarak gördüler.

KABİLELER BARIŞI SAĞLAYABİLİR

2011 sonrası devrim, geleneksel barış yapıcılarının çabalarını küçük uyuşmazlıkları çözmekten ulusal olanlar ile uğraşmaya yöneltmek zorunda bıraktı. Yasanın yokluğu ve devlet güvenliğinin kademeli olarak bozulmasıyla birlikte, örf otoritesi daha fazla saygı kazanmış ve Hukama ülkedeki neredeyse en aktif barışçı olmuştu. Örf kavramı birçok Libyalı tarafından  hala Libya’yı bir arada tutan ve ülkenin bazı bölgelerinde nispeten bir istikrar sağlayan tek şey olarak düşünülüyor. ABD Barış Enstitüsü tarafından 2016’da yayınlanan “Bugün Libya’da Kabile, Güvenlik, Adalet ve Barış” raporuna göre, 979 Libyalıyla görüşülüyor ve ankete katılanların yüzde 60’ından fazlası kabilelerin toplumun “güvenliğini sağlamaya” muktedir olduğu konusunda aynı düşünceyi paylaşıyor.

Tarihsel olarak Libya üç ilden oluşur; Trablus (Tripolitania) (batı), Sirenayka (doğu) ve Fezzan (güney). Kültürler ve gelenekler bölgeden bölgeye değişir. Sonuç olarak, her alanda çatışmaların kökenleri ve nedenleri birbirine benzemekte ve önemli ölçüde farklılık göstermemektedir. Yine de, örfe saygılarını paylaşıyorlar ve Hukama’nın hala üç ilde halk arasında bir etkisi olabilir.

BATI LİBYA’DA KABİLE BARIŞ ÇABALARI

Kaddafi rejimine karşı kurtuluş savaşının uzaması, batı Libya şehirlerini Kaddafi yanlısı ve Kaddafi karşıtı iki kampa şeklinde ulusal bir bölünmeyi tetikledi. Bazı insanlar Batı’daki çatışmanın kökeninin Kaddafi ile mücadele konusundaki anlaşmazlık olduğunu düşünse de, birçoğu Kaddafi’ye karşı savaşın toprak anlaşmazlıkları veya Osmanlı ve İtalyan çağlarından beri devam eden tarihsel çatışmalar gibi eski toplumsal uyuşmazlıkların intikamını almak için bir bahane olduğu görüşünde.

Örneğin Libya’nın kuzeybatısındaki Nafusa Dağları’nda, Zindan ve Meşeşya kabileleri Libya devriminin kıvılcımından bu yana şiddetli bir çatışmaya karıştı. Zintan, Meşeşya’yı Kaddafi ordusuna Zintan’ı bombalamasına yardım etmekle suçladı. Halbuki Meşeşya kabilesi, Kaddafi’ye karşı savaş bahanesiyleZintan’ın tartışmalı birçok arazinin kontrolünü ele geçirmek istediğine inanıyordu. 

2011 yılından bu yana Libya’daki siyasi manzaranın güvenlikboşluğu  ardışık hükümetlerin oluşturduğu yoğun siyasi sahnede, iki kabile arasındaki barış anlaşmasında aracılık yapmakta başarılı olamadılar. Böylece, Libya’nın her yerinden on iki kabileden oluşan bir koalisyon, üç hükümetin yapamadığı şeyi başararak kabileler arası bir uzlaşı anlaşması yaptı. 18 Mayıs 2017’de Alasaba şehrinde imzalanan bu barış antlaşması, dükkânların, okulların ve hastanelerin yeniden açılmasına ve sonuçta üç Meşeşya yerleşim yerinden (Awiniya, ZawytAlbagol ve Umer) sürülmüş kişilerin geri dönüşüne yol açtı. Meşaşya uzlaşma komitesinin bir üyesi olan Muhammed Abu Kasım, bu koalisyonun barış anlaşmasını bir yıldan fazla yorulmadan müzakere ettiğini söyledi

DOĞUDA KABİLE BARIŞI ÇABALARI

Libya’nın batısının aksine Doğu (Sirenayka olarak bilinir) neredeyse bir hafta içinde Kaddafi rejiminden kurtuldu. Sonuç olarak, Kaddafi’ye karşı savaştan doğan bölünme bu bölgedeki topluluklara sızmadı. Ancak Libya’nın geri kalanına benzer şekilde, yasaların yokluğu da artıyor. 2013’te ordu ve polis memurları öldürülmeye başladı. Bu olaylar Bingazi’de, Libya Ulusal Ordusu (LNA) ile 17 Şubat devrimcileri ve Ensar El Şerria (BM El Kaide yaptırım listesindeki) arasında bir savaşa yol açtı. Doğu bölgesi amansız savaşı ile birlikte adalet sisteminin devre dışı bırakılması ve hukukun üstünlüğünün olmaması karşısında aşiret şeyhleri harekete geçmeye karar verdiler.

SİRENAYKA ŞEREF YASASI

Bingazi merkezli TwajerKabilesinden bir Şeyh olan MajdiBoşiha “Hükümetin veya ordunun güvenliği sağlamasını bekleyemeyiz; Bizim harekete geçmeye ve güvenliği çabucak sağlamaya ihtiyacımız var” dedi. Kabile liderlerinin bu duygularını ve ulusal sorumluluklarını anlamalarını temel alarak, tüm Sirenayka kabileleri 15 Nisan 2017’de Bingazi’nin 300 km doğusundaAsahel şehrinde, “örfü” geçici olarak sistemleştirmek ve onaylamak için toplandı. Buna herhangi bir suç ya da şiddet eylemi durumunda atılacak adımları atarak, çatışmaları çözmek ve barışı sağlamak için kılavuz olan“Sirenayka Şeref Yasası” adı verildi. “Örfün” resmi olarak yazılmasının ilk örneği budur.

HERHANGİ BİR GELECEKTEKİ BARIŞ GİRİŞİMİ İÇİNPERSPEKTİF

Dolayısıyla Libya yetkilileri, BM veya diğer ulusal hükümetler ne olursa olsun herhangi bir oluşum çatışmayı sona erdirmek için bir stratejiye ihtiyaç duyarsa, bu strateji aşağıdakileri dikkate almalıdır:

Kabilelerin uzlaştırma çabalarının başarısı, zamanla ve destekle kabile şeyhlerinin yerel düzeyde şiddeti durdurmada etkili olabileceğini gösteriyor. Bu nedenle, bu gibi müdahalelere destek olmalı ve yerel liderlerle ortaklık kurmalıdır. Örneğin, her belediyede Hukama’yı içeren bir barış inşası bürosu kurabilir ve yerel polise herhangi bir çatışma ihtimalini ortadan kaldırabilirler. 

Doğu’daki kabileler arasındaki barışın sağlanmasındaSirenaykaŞeref Kuralının başarısı, Libya’daki tüm dengesiz bölgeler için Libya modeli olabilir ve ülke çapında kullanılabilir. Libya’nın doğusundaki toplulukların nispeten istikrarı, Libya’lar arasındaki yüksek saygı nedeniyle” örfün” etkililiğini ortaya koyuyor. 

Nihayet, barışın sürdürülebilmesi için ekonomik kalkınmaya ihtiyaç duyulur ve bu gelişme ve yatırım için siyasi uzlaşma şarttır. Birçok Libyalı, ekonomik refahın insanları uyuşmazlıklarından uzaklaştırabileceğine inanıyor. Bu nedenle kabile liderlerinin çabalarına paralel olarak Libya yetkilileri ve uluslararası toplum, ekonomi tekerleğinin dönmesini sağlamak için siyasi fraksiyonları bir araya getirme ve ulusal kaynak gelirinin yönetilmesini iyileştirme çabalarını en üst düzeye çıkarmak zorundadır.