Referandum üzerine bazı değerlendirmeler

Prof. Dr. H. Bayram KAÇMAZOĞLU
İnönü Üniversitesi Öğretim Görevlisi

Cumhuriyet döneminde Türkiye çok partili sisteme 1946 seçimleri ile geçmiştir. Bu seçimlerde muhalefet partileri ülke çapında örgütlenme fırsatı bulamadıklarından ve seçim yasasının demokratik özellikler taşımamasından dolayı normal bir seçim olarak değerlendirilemez. Partilerin göreceli olarak “eşit” koşullarda yarıştıkları seçimler mayıs 1950 tarihinde yapılmıştır. Ancak uygulanan seçim yasasının çoğunluk sistemini öngörmesi nedeniyle partilerin aldıkları oy oranları ile Meclise soktukları milletvekili sayıları arasındaki büyük uçurumların ortaya çıktığı görülmektedir.

Malatya özeline gelirsek, Türkiye’de 1950-1960 döneminde DP iktidarda olmasına karşın Malatya seçmeni, bu on yıllık süre içerisinde, yüzde 60 oranında CHP’yi desteklemiş ve bunun zararını da görmüştür. Demokratlığı ile övünen DP iktidarı, Malatya’yı seçmeninin ağırlıklı olarak CHP’yi tercih etmesi nedeniyle cezalandırmıştır. Malatya’nın ilçesi olan Adıyaman sırf bu nedenle il yapılmıştır. Bu konudaki bir başka örnek de Kırşehir’dir. Kırşehir ili de seçimlerde Osman Bölükbaşı’nın lideri olduğu CMP’yi desteklediği için ilçe yapılarak Nevşehir’e bağlanmıştır. 1950-1960 döneminin seçim yasasına göre bir ilde oyların çoğunluğunu elde eden parti o ilin tüm milletvekillerini almaktadır. CHP de bu seçim yasası gereği, Malatya’dan 1950 seçimlerinde yüzde 59.4 oy ile 11, 1954 seçimlerinde yüzde 54.1 ile 12 ve 1957 seçimlerinde yüzde 65.9 oy ile 9 milletvekili çıkarmıştır. Bu dönemde Malatya’nın CHP tercihinin temel nedeni, ilin hemşehrisi olan Eski Başbakan ve Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün CHP genel başkanı olmasıdır.

İSMET İNÖNÜ ETKİSİ

Malatya seçmeni 1961-1980 döneminde de CHP’den yana tercih yapmıştır. Malat-yalı 1950-1980 döneminde CHP’ye, partinin Türkiye ortalamasının oldukça üzerinde oy vermiştir. Bu bağlamda, CHP 1961 seçimlerinde ilden 5 (toplam milletvekili sayısı 6), 1965 seçimlerinde 3 (toplam milletvekili sayısı 6), 1969 seçimlerinde 3 (toplam milletvekili sayısı 6), 1973 seçimlerinde 4 (toplam milletvekili sayısı 6) ve 1977 seçimlerinde 4 (toplam milletvekili sayısı 6) milletvekili çıkarmıştır. 

1960-1980 döneminde de iki temel faktör öne çıkmıştır. 1961 seçim sonuçlarında CHP tek başına iktidar olmasa da ülkenin birinci partisidir. 1965 ve 1969 seçimleri için yine İnönü faktörü öne çıkmaktadır. 1973 ve 1977 seçimlerinde ise CHP Türkiye’nin birinci partisidir. Bir başka deyişle 1965 ve 1969 seçimlerinde AP ülke çapında yüzde 45-53- aralığında oy olmasına karşın, CHP’nin Malatya’da birinci parti olmasında, her seçim döneminde bu ilden milletvekilliği adaylığını koyan İsmet İnönü’nün etkisi önemlidir.

İNÖNÜ’DEN SONRA ÖZAL

Malatyalıların hemşehri tercihi 1980 sonrasında Turgut Özal’ın devreye girmesi ile devam etmiştir. Bu sefer İnönü faktörünün yerini Özal faktörü almıştır. ANAP hem Türkiye’nin birinci partisidir ve hem de Turgut Özal Malatyalıdır. Özal, önderliğindeki ANAP 1983 seçimlerinde ülke genelinde yüzde 45 oranında oy alırken Malatya’da bu oran yüzde 53.7’dir. ANAP, 1987 seçimlerinde ülke çapında yüzde 36 civarında oy almasına karşın Malatya’dan yüzde 58.6 oy almıştır. ANAP’ın 1991 seçimlerinde ülke çapındaki oyu yüzde 24’e düşerken Malatya’da oyu yüzde 41 civarındadır.

Malatya seçmeni 1991 seçimlerinden itibaren İslamcı sağa kaymaya başlar. Örneğin 1991 seçimlerinde RP Türkiye genelinde yüzde 16.9 oranında oy alırken Malatya’dan yüzde 22.8 civarında oy almış ve bu seçimlerden sonra giderek İslamcıların oyu yükselmiştir. AKP ise 2002 seçimlerinde Türkiye’de ortalama yüzde 34 oy alırken, Malatya’dan yüzde 50’nin üzerinde oy almıştır. Malatya AKP’nin en yüksek oy aldığı ilk iller arasında yer almaktadır. 2011 seçimlerinde bu oran yüzde 68.4’e kadar yükselmiştir. Yerel seçimlerde de benzer sonuçlara rastlamak mümkündür.

Bu verilerden bazı sonuçlar çıkarmak mümkündür. Bunlardan birincisi günümüzün Malatya seçmeni ılımlı İslamcı, muhafazakar siyasal tercihlerde bulunmaktadır. Malatya seçmeninin bir diğer özelliği de çoğunlukla iktidardan yana tavır alması ve muhalif olmak yerine iktidar nimetlerinden yararlanmayı tercih etmesidir. Üçüncü özelliği, İsmet İnönü ve Turgut Özal örnekleri ile de hemşehrilik-yerellik, geleneksel değerler seçmen davranışlarının şekillenmesinde etkili olmaktadır. Malatya seçmeni ağırlıklı olarak muhafazakar, iktidar yanlısı, konformist bir söyleme, davranış biçimine sahiptir. Dolayısıyla yapılacak olan referandumdan da Malatya seçmeninin iktidar yanlısı, iktidarın tercihi olan “evet”ten yana bir tercihte bulunacağını tahmin etmek zor değildir ve nesnel veriler de bunu göstermektedir. 

HAYIR OYU KULLANACAKLAR BİLE 'EVET' DİYOR

Diğer yandan “evet” cephesinin, iktidar olanaklarını bu yönde kullanması, uygulanan baskı ve korkutma stratejileri de “evet”e hizmet eden bazı kaygılara yol açmaktadır. “Evet” yanlısı cephenin, hükümetin ve devleti temsil eden bazı bürokratik kurumların “hayır” oyu kullanacaklara yönelik suçlamaları, ithamları, baskıları, korku ve şiddete yönelik sözlü ve fiili eylemleri “hayır” oyu kullanacakların bile genel ortamlarda “evet” oyu kullanacaklarını beyan etmelerine yol açmaktadır. Bu durum aslında gerçek anlamda “evet” ve “hayır”ların kamuoyuna, anketlere yansımasını önlemekte; referandum sonucunu tahmin etmemizi zorlaştırmaktadır. Sistematik olarak yürütülen korkutma ve baskı politikaları Türkiye’deki demokrasi anlayışının yerleşik bir değer haline dönüşmediğini, içselleştirilmediğini de göstermektedir. Bu bağlamda Malatya’da “evet” oylarının, “hayır” oylarından fazla çıkacağı, ancak ikisi arasındaki aralığın çok da yüksek olmayacağı iddiasında bulunmak mümkündür. Diğer yandan, anayasa değişiklikleri konusunda “evet” oyu çıksa bile, konu tartışılmaya devam edecek ve bu değişiklikler daha uygulamaya girmeden hızla yıpranacaktır.