Madde Madde başkanlık anayasası ne getiriyor, ne götürüyor?

16 Nisan'da oylanacak başkanlık anayasasının maddelerini teker teker ele aldık, videolarla anlattık. İlk videomuzda madde tartışmalarından önce anayasa nedir, nasıl hazırlanmalıdır sorularına yanıt aradık. Diğer videolarımızda ise sırayla maddelerin neleri düzenlediğini, neleri değiştirdiğini ve referandumda halkın oyuna sunulacak paketle nelerin değiştirilmek istendiğini ortaya koymaya çalıştık.

ANAYASA NEDİR, NASIL YAPILMALIDIR?

Türk Dil Kurumu bu soruyu şöyle yanıtlıyor; “Bir devletin yönetim biçimini belirten, yasama, yürütme, yargılama güçlerinin nasıl kullanılacağını gösteren, yurttaşların kamu haklarını bildiren temel yasa.”

Yani aslında anayasa bir toplumsal sözleşme. Kısaca devletin vatandaşlara, vatandaşların da devlete karşı olan görev sorumluluklarını belirliyor. Peki bu anayasalar illa yazılı mı olmak zorunda? Hayır değil. Anayasalar; “yazılı, geleneksel, yumuşak, katı yani sert, çerçeve ve kazuistik” olarak 6 çeşit. Şu andaki Türkiye Cumhuriyeti anayasası ise içinde değiştirilemeyen maddeler ve madde değişikliği için nitelikli çoğunluk aranması gibi ilkeler nedeniyle Katı anayasalar arasında.

Anayasalar yapım biçimlerine göre temel 2 başlığa ayrılıyor: monokratik ve demokratik. Monokratik anayasalar ferman ya da misak yöntemiyle ilan ediliyor. Demokratik anayasalarda ise kurucu referandum ya da kurucu meclis iradesi esas olan.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 1. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişikliğinin 1. maddesiyle mevcut anayasanın 9. Maddesi değiştirilmek isteniyor.

Bu madde yargı yetkisini düzenliyor. Maddede ‘Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır’ ifadesi yer alıyor. Değişiklikte ise yetkinin bağımsız ve ‘tarafsız’ mahkemelerce kullanılması düzenleniyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 2. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Paketin 2. maddesine bakalım. 2. Madde şu andaki anayasanın 75. Maddesini değiştirmek istiyor. Bu maddeyle şu anda 550 olan milletvekili sayısı 600’e çıkarılıyor. Peki neden 600? Tartışmalarda bu artış, ‘referandum öncesi milletvekillerine rüşvet’ olarak yorumlanıyor. Bir de bu sayı hükümetin yakın zamana kadar dillendirdiği ‘dar bölge seçim sistemi’ için daha uygun gibi...

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 3. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Bu maddeyle anayasanın 76. Maddesindeki seçilme yaşı değiştirilmek isteniyor. Normalde yaş 25; ama değişiklikle milletvekli seçilme yaşı 18’e düşürülüyor.

Normalde askerlik yapmamış olanlar milletvekili seçilemezken; değişiklikle bu koşul daraltılarak ‘askerlikle ilişiği olanlar’ şeklinde düzenleniyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 4. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Paketteki 4. Madde mevcut anayasanın seçimlerle ilgili 77. Maddesinin tümüyle değiştirilmesini öngörüyor. Yeni maddeye göre Cumhurbaşkanı seçimiyle TBMM seçimi aynı gün yapılacak. Eski düzenlemeye göre 4 yılda bir yapılan seçimler değişiklikle 5 yılda bire düşürülüyor.

Ayrıca maddeye göre cumhurbaşkanlığı seçiminde yeterli çoğunluk sağlanamazsa ikinci oylamaya gidilecek. Peki teknik bir değişiklik gibi görünen bu maddenin satır aralarında ne var?

Seçimlerin aynı gün yapılması Cumhurbaşkanı seçilen ismin partisinin de mecliste çoğunluk olması ihtimalini kuvvetlendiriyor.

Başkanlık sisteminin uygulandığı ülkelerde başkan ile meclis seçimleri ayrı zamanlarda yapılıyor. Bunun nedeni, başkandan memnun olmayan halka en az 2 yıl sonra partisini oylama hakkının sunulması. Böylece yönetimden memnun olmayan halk başkanın partisini mecliste azınlık bırakıyor, başkanın yetkilerini sınırlıyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 5. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Mevcut anayasada Meclisin “Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetleme yetkisi var. Bakanlar Kuruluna da belli konularda KHK yani kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verme” yetkisi de bulunuyor. İşte o yetki bu maddeyle yok ediliyor.

Ayrıca mevcut anayasada Meclis’in bütçe çıkarma yetkisi var. Değişiklikteyse meclis sadece teklif metnini görüşebilecek. Yani Meclis artık bütçe yapamayacak. Cumhurbaşkanı bütçeyi hazırlayacak ve Meclis’in onayına sunacak. Meclisin bütçeyi değiştirme yetkisi de bulunmuyor. Bütçe teklifi ya onanacak; ya da cumhurbaşkanına geri gönderilecek.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 6. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 6. Maddesine bakalım. Bu madde Anayasanın 98. Maddesinde değişiklik öngörülüyor.

Meclisin bilgi edinme ve denetim yollarını düzenleyen bu madde tamemen kaldırılıyor. Değişiklik sonrası bakanlar gensoruya tabi tutulamayacak.

Ayrıca cumhurbaşkanını suç işlediğinde öyle Yüce Divana falan  göndermek de neredeyse imkansız. Çünkü bunu yapmak için Cumhurbaşkanının partisinin çoğunluk olduğu mecliste 400 vekilin imzasını almalısınız.

Bütün yürütme yetkileri tek bir kişiye verilirken bu kişinin denetleme yollarının eskiye nazaran sınırlandırılması da ‘tek adam’ eleştirilerinin temelini oluşturuyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 7. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 7. Maddesi partili cumhurbaşkanlığını düzenliyor. Paketteki en tartışmalı maddelerden biri de bu. Anayasanın 93. Maddesinde değişiklik öngören bu madde partili cumhurbaşkanlığının önünü açıyor.

Değişiklikle cumhurbaşkanının partisiyle ilişiğinin kesilmesi hükmü maddeden çıkarılıyor. Hatta bir kişinin en çok 2 kez cumhurbaşkanı seçilmesi öngörülüyor.

Bu Anayasa ile birlikte AKP çevrelerinde konuşulduğu gibi dar bölge seçim sistemi uygulanırsa büyük şehirlerde büyük partilerin çıkardığı milletvekili sayısı artacak. Ancak MHP ve HDP gibi oy oranı düşük partilerin milletvekili sayısı ve milletvekili çıkarma ihtimali düşecek.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 8. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 8. maddesine bakalım. Bu değişiklik anayasanın cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini düzenleyen 104. Maddesine ilişkin. Değişiklikle mevcut maddenin tümü çıkarılıyor; meclisteki hükümetin tüm yetkisi cumhurbaşkanına devrediliyor.

En tartışmalı yetkilerden bazıları kamuya atama yöntemlerini kararname ile belirlemek, üst düzey kamu yöneticisi atamalarını yapmak ve yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarmak…

Bu yetkilerle cumhurbaşkanı yürütme ile ilgili konularda sınırsız kanun hükmünde kararname çıkarabilecek. Bu meclisi şeklîleştirecek; meclisin cumhurbaşkanı vesayeti altına girmesine neden olacak.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 9. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 9. maddesi cumhurbaşkanının yargılanmasına ilişkin maddeyi düzenliyor. Şu anda cumhurbaşkanının vatana ihanet dışında cezai sorumluluğu bulunmuyor. Değişiklikle Cumhurbaşkanının meclisin gizli oylamasıyla Yüce Divan’a sevk edilmesi öngörülüyor.

Ancak; bu biraz güç... Çünkü cumhurbaşkanının partisinin çoğunluk olduğu mecliste cumhurbaşkanının soruşturulabilmesi için 360 milletvekilinin onay vermesi gerekiyor. Soruşturmayı iktidar üyelerinin sayıca fazla olduğu bir komisyon yürütecek. Bu komisyonda bir iddianame hazırlanabilirse yüce divana sevk için gereken milletvekili sayısı 400.

Cumhurbaşkanı’nı yargılayacak Anayasa Mahkemesi üyelerinin atamalarını da cumhurbaşkanının yaptığını unutmamak gerekir.

Yani mevcut sistemde cumhurbaşkanı yargılanamıyor ama siyasi yetkisi ve sorumluluğu da yok. Değişiklikle cumhurbaşkanı yargılanamayacak ve bütün yürütme yetkileri de onda olacak.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 10. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 10. maddesi cumhurbaşkanına vekalet etme yetkisini düzenliyor. Eski madde tümüyle çıkarılıyor. Cumhurbaşkanına da istediği kadar kişiyi cumhurbaşkanı yardımcısı olarak atama yetkisi veriyor. Düzenlemeye göre Cumhurbaşkanlığı makamına da cumhurbaşkanı yardımcısı vekalet ediyor. Yani cumhurbaşkanlığı koltuğu herhangi bir sebeple boşalırsa; cumhurbaşkanının tüm yetkileri seçilmemiş; atanmış biri tarafından kullanılacak. Ayrıca maddeye göre cumhurbaşkanı seçilen kişinin görev süresi dolsa da yargılanma usulleri değişmiyor. Yani bir kere cumhurbaşkanı seçilirseniz neredeyse ömür boyu zırh da kazanmış olacaksınız.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 11. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişikliği paketinin 11. maddesi seçimlerin yenilenmesini düzenliyor. Bu değişiklikle anayasanın 116. Maddesinin yeniden düzenlenmesi öngörülüyor.

Bu madde ile meclise seçim yenileyebilme yetkisi veriliyor. Ancak bunun için 360 milletvekilinin oyuna ihtiyaç var. Bu rakamın sağlanabilmesi için de cumhurbaşkanının partisinden milletvekillerinin de seçim yenilemeye destek vermesi gerekiyor. Aksi taktirde seçim yenileme matematiksel olarak çok mümkün görünmüyor.

Ancak yine aynı maddeye göre cumhurbaşkanına istediği zaman seçim yenileme yetkisi veriliyor. Yani seçim yenileme yetkisi cumhurbaşkanına sınırsız olarak tanınıyor. Ancak meclisin seçim yenileme kararı alması için iktidar partisinin de bu kararı desteklemesi gerekiyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 12. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 12. maddesi anayasanın OHAL’i düzenleyen 119. Maddesinde değişiklik öngörüyor. Paket hayata geçerse Bakanlar Kuruluna verilen OHAL ilan etme yetkisi Cumhurbaşkanı’na tanınıyor. Yani OHAL’i Cumhurbaşkanı ilan ediyor. Üstelik Olağanüstü hallerde Cumhurbaşkanının kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi de genişliyor.

Mevcut anayasada 3 ay olarak düzenlenen süre ise 6 aya çıkarılıyor. OHAL’in uzatılması durumunda ise bu süre 3 aydan 4 aya çıkarılıyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 13. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 13. maddesi mahkemelerin kuruluşunda değişiklik öngörülüyor.

Maddedeki değişiklikle askeri mahkemeler kaldırılacak. Askeri mahkemeler ancak savaş hallerinde kurulacak ve sınırlı yetkiye sahip olacak.

Bu değişiklik kamuoyunun geneli tarafından desteklenen nadir maddelerden biri. Tabii, demokratikleşme için sivil mahkemelerin de askeri mahkemeler gibi çalışmasının önlenmesi gerekiyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 14. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 14. Maddesiyle anayasanın Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nu düzenleyen 159. Maddesinin değiştirilmesini öngörüyor. Maddeyle HSYK’dan ‘yüksek’ ibaresi çıkarılıyor. Hakimler ve Savcılar Kurulu oluyor.

Bu teknik değişimin dışında 1. Maddeyle bağımsız ve “tarafsız” olması istenen yargıda kadrolaşmanın önü açılıyor.

12 Eylül 2010 referandumunda hakimiyet kurabilmek için HSYK üye sayısını 22’ye çıkaran AKP, Gülen cemaati örgütlenmesi nedeniyle üye sayısını yeniden 13’e düşürüyor.

Kurul’un üyelerini Cumhurbaşkanı ile Cumhurbaşkanı’nın başkanı olduğu iktidar partisinin çoğunluğu seçiyor.

Bağımsızlık ve tarafsızlık için Adalet Bakanı ve bakanlık müsteşarının bu kurulda olmaması gerekirken; Adalet Bakanı kurulun başkanı olarak görevlendiriliyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 15. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 15. Maddesi anayasanın bütçenin hazırlanıp uygulanmasını düzenleyen 161. Maddesini düzenliyor.

Değişikliğe göre; Meclis’in bütçeyi değiştiresi mümkün değil. Hatta Bütçe kanunu süresinde onaylanıp yürürlüğe konamazsa geçici bütçe kanunu çıkarılıyor. O da olmazsa yeni bütçe çıkarılana kadar eski bütçe yeni değerleme oranıyla uygulanıyor

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 16. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 16. Maddesi 2709 sayılı kanunda değişiklik öngörüyor. Bu değişiklikle anayasada boşa düşen sözcük ve cümlelerin anayasadan çıkarılmasını düzenliyor.

Buna göre bazı yerlerde geçen Başbakan ifadesi Cumhurbaşkanı olarak düzenleniyor. Gensoru, Meclis soruşturması, Cumhurbaşkanlığı sekreterliği, kaldırılıyor. Olağanüstü halin ilanı değiştiriliyor. Eski hükümler kaldırılıp yeni hükümler konuyor.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 17. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 17. Maddesi 2709 sayılı kanuna geçici 21. Madde ekleniyor.

Geçici 21. Madde ile meclis ve cumhurbaşkanlığı seçiminin yapılacağı 3 Kasım 2019 tarihine kadarki süre düzenleniyor. Bu süreçte HSK'ye aday olan hakimler kendilerini siyasilere beğendirmek için kulis yapacak.

HSK üyeleri Meclis ve Cumhurbaşkanı yerine Yargıtay, Danıştay, Barolar Birliği gibi yargı kurumları tarafından seçilseydi siyasilerle iyi ilişkileri olan değil, hukuk bilgisi ve deneyimi ile layık olan hakim ve savcıların Kurula seçilmesi mümkün olacaktı.

ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİNİN 18. MADDESİ NE GETİRİYOR?

Anayasa değişiklik paketinin 18. Maddesi paketin yürürlüğüne dair hükümler içeriyor. Geçici madde ile hangi değişikliğin ne zaman uygulanacağı belirtilmiş. Maddenin son fıkrasına göre Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan referandum sonrası bir olağanüstü kongre ile yeniden AKP Genel Başkanı olabilecek. (EVRENSEL WEB TV)