Satranç: 7’den 70’e herkese bir ömürlük dost

Mithat Fabian SÖZMEN

Satranç, hafta içerisinde anlamsız bir figürün cümleleriyle gündemimize girdi. Ona yanıt vermek kesinlikle niyetimiz değildi ama satrancın kendisini önemsiyorduk. Satrancın doğru tanınması, faydalarının bilinmesi, yaygınlaşması bizim de derdimizdi. Bu yüzden 2005’ten bu yana satranç gazeteciliği yapan, alanın en yetkin isimlerinden Özgür Akman’a danıştık.

Özgür Akman, 5 yaşından beri biriktirdiklerini bizimle paylaştı. Ebeveynler çocuklarını neden satranca yönlendirmeli, satranç bir çocuğa neler katar? Çocukları geçelim bir yetişkine satranç nasıl hayat boyu dost olur? 64 kareli masaya hakim olabilmek için illa çok zeki mi olmak gerekir? Satrancın Türkiye’deki vaziyeti ne?

Satranç politikasından, ekonomisine pek çok meseleyi Özgür Akman’a sorduk. Keyifli ve satrançlı pazarlar...  

- Satranç hikayen nasıl başladı?

5 yaşında babamdan öğrendim. İlkokulda TED Ankara Koleji’nde okurken satranç bilen 5-6 çocuk vardı ve teneffüslerde oynuyorduk. Gittikçe daha fazla ilgilenmeye, okuldaki çocukları yenebilmek için satranç kitapları alıp okumaya başladım. Turnuva satrancıyla da bu dönemde tanıştım. 20 senedir turnuvalara katılıyorum. 2005’ten bu yana satranç gazeteciliği yapıyorum, satranç üzerine yazılar yapıyorum. Bir dönem Türkiye Satranç Federasyonu’nda basın sorumlusu olarak çalıştım.

SATRANCIN FAYDALARI

- Satrancın faydalarından hep söz edilir, senin özelinde gidersek nasıl katkıları oldu sana?

Kritik düşünmeyi öğretiyor, çocuğun sorgulayan bir kafa yapısı geliştirmesine yardımcı oluyor. Matematiksel, disiplinli düşünmeye katkısı var. Uzun süre bir konu üzerine odaklanabilmeyi sağlıyor.

Erken yaşta tek başına olduğun satranç masasında hem sorumluluk alabilmeyi hem de verdiğin kararların sorumluluğunu üstlenmeyi öğreniyorsun. Özellikle turnuva satrancı bu konuda çok etkili.  Öte yandan turnuva satrancının hayata benzer tarafı pek de adil olmaması. Turnuvalarda zaman faktörü hataları artırıyor. 3-4 saat çok iyi oynayıp tek hatayla bile oyun kaybedebiliyorsunuz.

- Kaç yaşında başlamalı çocuk satranca?

Bilimsel araştırmalar alt sınırı 5-6 yaşına kadar indirebiliyor. Ben matematiksel zihnin geliştiği 7-8 yaşlarının daha uygun olduğunu düşünüyorum.

‘YARIŞ ATI’ YETİŞTİRMEK VE SATRANÇ ANTRENÖRLÜĞÜ

- “Çocuk ve satranç” deyince aklıma ‘Searching for Bobby Fischer’ filmi geliyor. Çocuk yaşta bir satranç dahisi olan Joshua Waitzkin’i anlatan hikayenin en önemli tarafı, Waitzkin’in üzerine küçük yaşta binen “kazanma”, “en iyi olma” beklentisiyle başa çıkabilme becerisiydi. Satranç harika bir oyun ama çocuk yaşta turnuva satrancının baskısıyla başa çıkmak da kolay değil. Burada eğitmenlere büyük sorumluluk düşüyor.

Evet, satranç kişinin bireysel eğitimine demek istemiyorum ama genel eğitimine büyük katkılar sunabildiği gibi denge kaçırılırsa iş yarış atı yetiştirmeye dönebilir. Ben, turnuvalara katılan çocuklarla da çalışıyorum. Satranç eğitimi kesinlikle kişisel gelişmeyi engellemeyecek şekilde olmalı. Burada antrenörün pedagojik bilgisi hatta genel kültür seviyesi önemli rol oynuyor.

- Türkiye’de okullarda satranç eğitimi ne durumda?

Satranç 2005’te seçmeli ders oldu. Şu anda 1. sınıftan itibaren seçmeli ders olarak alınabiliyor. 2005’te ciddi bir eğitmen açığı vardı. Bu açık, halen sürüyor mudur bilmiyorum ama ilk dönemde bu açığı giderebilmek için Federasyon, hızlı bir şekilde eğitimler verip antrenörler yetiştirdi. Tabii bu hız oranında kaliteli eğitmenler yetişmiyor. Nicelikle nitelik birbirini tam olarak karşılamıyor. Bu, biraz da işin politik ekonomisiyle alakalı. Satranç eğitimi, pek çok kişi için ekmek kapısı haline geldi. Ekim 2016 itibariyle 693 bin lisanslı satranç sporcusu 78 bin antrenör (hem okulda satranç eğitmenliği yapan hem de büyükustalar, şampiyonlar yetiştiren antrenörler) var.

- Rakamlar bu kadar yüksek olduğuna göre Türkiye’de satrancın sanılandan daha yaygın olduğunu söyleyebilir miyiz?

Federasyon yönetimleri federasyonun lisanslı sporcu sayısı, hakem sayısı ve antrenör sayısındaki artışı bir büyüme göstergesi olarak sunuyor. Satrancın yaygınlaştığının doneleri olarak bunlar kullanılıyor. Ancak bu kadar hızlı eğitim verip, antrenörlüğün hakkıyla yapılması zor. Federasyonun parolası “Hepsinden, çok sayıda olsun”... Zamanla bu “çoklar” elekten geçer mi, ortaya iyi bir yapı çıkar mı, bilinmez. Doğru bir yöntem olup olmadığı tartışmalı.

Örneğin federasyon başkanının “ev hanımları bile antrenör olabilir” diye bir söylemi vardı. Cinsiyetçi bulunduğu için eleştirilmişti ama öte yandan federasyonun düşünce yapısını da ortaya koyan bir açıklamaydı.

Genel olarak satrancın algısında bir değişim var. Satranç geçmişte daha sportif ve kültürel bir uğraştı. Son 20-30 yılda eğitim sektörü haline geldi. Türkiye Satranç Federasyonu bunu teşvik ediyor, dünyada da böyle.

HERKESİN OYNAYABİLECEĞİ BİR OYUN

- Hep çocuklardan bahsettik ama örneğin 30 yaşında bir insan da pekala ilgi duyup satranca başlayamaz mı? Ya da illa çok zeki mi olmak gerekir iyi bir satranç oyuncusu olabilmek için?

Tabii ki dediğim gibi en önemli faktör ilgi duyması. Satranç 7’den 70’e herkesin oynayabileceği, hayat boyu devam edebileceği, kendisini geliştirebileceği bir oyun. Eğer zaten keyif alıyorsanız o sizi bırakmadan siz onu asla bırakamıyorsunuz.

İlla dahi, çok zeki olmaya da gerek yok. Zeka testlerinin ne kadar sağlıklı olduğu tartışılır ama Bobby Fischer’in da bu testlerde çok parlak sonuçları olmadığı biliniyor.

Ama şurası kesin çocukluktan satranca başlamamış birinin en üst seviyede şampiyonluklar kazanması zor.

DÜNYADA SATRANÇ

- Satrancın geleneksel olarak çok güçlü olduğu ülkeler var. Onlarda durum nasıl?

Eski Sovyet ülkelerinde köklü bir gelenek var. Daha çok devlet destekli ilerleyen bir sistem. ABD’de bireysel sponsorluk, filantrofi yaygın. Hindistan’da büyük şirketlerin sponsorluğu, Türkiye’de ise devlet ve özel karışık.

ERMENİSTAN PARANTEZİ

- Liverpool Teknik Direktörü Jürgen Klopp, Dortmund’dan öğrencisi Henrikh Mkhitaryan için “Dünyanın en iyi satranç oyuncularının Mkhitaryan gibi Ermenistan’dan çıkmasının bir nedeni var. Düşünürler, çalışkanlar, sertler” demişti. Mkhitaryan da sık sık futbolculuğuyla satranç oyunculuğuna göndermeler yapar...

Satranç oyuncularının sokakta tanındığı bir ülkeden bahsediyoruz. Eski bir Sovyet ülkesi olarak satranç onlar için çok önemli. Satranç Olimpiyatları’nda son 12 yılda 3 şampiyonlukları var. Satranç derslerinin zorunlu olduğu, satrancın hayatta önemli bir yere sahip olduğu bir kültüre sahipler. Tabii bu kültürün, Mkhitaryan’ın futboluna da etkileri olmuştur.

‘ORTA SINIF OYUNU’ MU?

- Türkiye’de satranç, üst-orta sınıf ailelerin çocuklarına aitmiş gibi duruyor. Ya da öyle bir imajı var. Doğru mu bu?

İkili bir görüntü var aslında. Orta sınfıın gelişmiş olduğu, ticaretin canlı olduğu Mersin, Adana, Denizli gibi illerde bu profilden gelen çok sayıda isim oluyor. Ama sanki azar azar farklı bir yaygınlaşma da var. Ekonomik durumu daha kötü ailelerin çocukları da satranca ilgi duyuyor, turnuvalara katılıyor. Hatta bu bir sınıf atlama aracı bile olabiliyor. Örneğin ay sonunda Türkiye Küçükler Şampiyonası var. Geleneksel olarak Antalya’da yapılıyor. Turnuvanın masraflarının ailelere büyük yük olduğu düşünülebilir ama çok sayıda ailenin fedakarlık yaptığını görüyoruz.

ÖZGÜR AKMAN’DAN FİLM VE KİTAP ÖNERİLERİ

SATRANÇ TEMALI FİLMLER
- Searching for Bobby Fischer -Masum Hamleler(1993)
- The Seventh Seal (1956)
- Dangerous Moves (1984)

SATRANÇ TEMALI KİTAPLAR
- Lujin Savunması-Nabokov
- Satranç -Zweig
- The Immortal Game: A History of Chess
- The Big Book of World Chess Championships: 46 Title Fights - from Steinitz to Carlsen

ÖĞRENME AMAÇLI SATRANÇ KİTAPLARI
- Satrancın Esasları Jose Raul Capablanca, D&R
- Gençler için Satranç Withius, Pfleger, İnkılap
- Satranç Okulu ve Satranç Kampı Serilerinin Tamamı - Analiz Yayıncılık