Rio’da yoksullar Olimpiyat mağduru

Vincent BEVINS

Iranis Cadete da Silva, mahallesi Olimpiyatlara hazırlık gerekçesiyle seçilmeden önce kalabalık ailesiyle yaşadığı evini lokantacılık işinde kullanıyor ve komşuları ise balıkçılıkla uğraşıyordu. Küçük ve birlik içinde yaşayan mahalle, genelde Rio de Janeiro’nun düşük gelirli mahallelerinde kol gezen silahlı uyuşturucu çetelerinden temizlenmişti.
Şu anda Da Silva’nın evinin yerinde, olimpiyatlar için gelen turistler oradan geçerken onları selamlayan devasa Brezilya bayrağının asılı olduğu eğreti bir yapı var.
“Bizi neden dışarı atma gereksinimi duyduklarını biliyoruz. Burası için başka planları var; artık buralarda yoksulları istemiyorlar” diyor yolun karşısında bulunan hükümetin hazırladığı bungalova taşınan 49 yaşındaki Da Silva.
Torunu üzerine atlayıp bacağına sarılırken umutsuzluk içinde etrafına bakınıyor Da Silva: “Burada düzen kurmak olanaklı değil. Yeterli alan yok. Korkarım işe son vermek zorunda kalacağım.”
Vila Autodromo mahallesinde yaşayan yaklaşık 825 ailenin hemen hepsi, Olimpiyat Oyunları için inşa edilen yeni projelerin heyecanı ve gözalıcılığından uzak alanlarda hükümetin yaptığı bir dizi sevimsiz yapıya yerleştirildi. Da Silva’nın ailesi yakınlara yerleştirilen çok az sayıdaki  aileden biri. Ancak şu anda yaşadığı dar sokak, Olimpiyat medya merkezi ve iki lüks otel için park alanı olarak tahsis edilmiş.
Hükümet yetkilileri geçenlerde, Da Silva’nın mahallesinde ayakta kalan son yapılardan birini daha yıktı. Kırmızı renkli bir kazıcı iş makinesi, küçük bir kalabalığın protestosu eşliğinde üzerinde Brezilya bayrağının çizili olduğu ve “Bellek kazınamaz” yazısı bulunan bir evi yıktı.
Bu arada atletler, Barra da Tijuca semti yakınında yeni yapılmış ancak tamamlanmamış olan, tuvalet tıkanmaları ve elektrik tesisatlarının açıklığı gibi şikayetlerin önünün alınamadığı lüks Olimpiyat Köyüne akın etmeye başladı.
Eleştirmenler bu sorunların kaynağı olarak şeytanla yapılan büyük anlaşmaya (Faust tipi anlaşma) işaret ediyor; olimpiyat planlayıcılarının, Latin Amerika’daki ilk olimpiyatlarını gerçekleştirmek üzere elitlerle anlaşma yapmış olduklarını belirtiyor.
Olimpiyat Oyunları için gerekli yeni tesisler inşa etmek için, genelinin hükümet yetkilileriyle yakın ilişkisi olan özel şirketlerle kârlı emlak anlaşmaları yapıldı.
Bu süreç içinde, Olimpiyatlardan sonra lüks oluşumlara yer açmak için yoksul aileler yaka paça mahallelerinden atıldı.
 “İnşaat ve müteahhit firmaları için onların yurtlarından atılması gerekiyordu. Yoksullar kenar mahallelerin de ötesine itildiler,” diyor, mega-organizasyonların kentlere etkileri üzerine araştırma yapmak amacıyla yıllarca Rio’da kalmış ve Zürih Üniversitesi’nde araştırma görevlisi olan Christopher Gaffney.

20 BİN AİLE YERİNDEN EDİLDİ

Kent yetkilileri Vila Autodromo’nun Olimpiyat projeleri kapsamında düzeni bozulan tek mahalle olduğunu söylüyor. Oysa 2009 yılından yani Olimpiyatlar planları başladığından bu yana çeşitli türde imar gerekçeleriyle kentte 20 bin aile yaşadıkları yerlerden atılıp başka yerlere yerleştirildi.
Kent yetkililerinin yaptığı açıklamaya göre Vila Autodromo’daki aileler “çarpık yapılarda ve sağlıksız koşullarda” yaşıyorlardı ve çoğu teklif edilen parayı almayı ve toplu konuta geçmeyi kabul etti.
Olimpiyat şenliklerinden 1 mil uzaklıkta Park Carioca’da devletin inşa ettiği aynı tip evlerde yaşayan 900 aile bulunuyor. Bu ailelerin geneli Vila Autodromo’dan zor kullanılarak buraya gönderildi.
Yeni yerleşimler üzerine yapılan yorumlar çeşitlilik arz ediyor. Genelde uluslararası medya ilgisi nedeniyle buradaki sakinlerin Rio’da zorla yerinden edilen ailelere göre çok daha iyi koşullara sahip olduklarına inanılıyor.
 “Kimileri daha kötü kimileri de iyi olduğunu düşünüyor” diyor kulağında kulaklıkla müzik dinleyen ve gezintiye çıkmış olan 16 yaşındaki Sara Regiane Souza Gomes. “Ama hiçbirimiz kendi mahallemizi terketmek istemedik. Neden terk etmek zorundaydık? Birileri rant peşinde. Oraları satacaklar ve zengin olacaklar.”
Halkçı merkez-sol Başkan Luiz Inacio Lula de Silva hükümeti milyonlarca Brezilyalı yoksulun durumunu iyileştirdikten sonra, 2009 yılında Olimpiyatların Brezilya’da yapılmasına karar verildiğinde ülke yükselişteydi ve hızlı bir ilerleme kaydediyordu. Ancak soruşturma yürütenler o zaman henüz devlet yetkilileri ile uzunca bir zamandır Brezilyalı politikacılara alttan destek veren çeşitli inşaat firmaları arasında suç teşkil eden ilişkilerin üzerindeki örtüyü kaldırmamışlardı.
Ortaya çıkan yolsuzluk skandalı ülkeyi ekonomik ve siyasi krize soktu. Güney Amerika’nın en büyük ekonomisi, kısmen devlete ait petrol şirketindeki skandalın ve yabancı yatırımcıların kaçmasının felç edici etkisi sonucu 1930’dan sonraki en uzun durgunluğunu yaşıyor.
Yetkililer, Rio’da Olimpiyat Köyü inşa etme sorumluluğunu milyarder Carlos Carvalho’nun kontrol ettiği bir şirkete ve yine bir mühendislik ve inşaat şirketi olan Odebrecht’e verdi. Bu iki şirket Belediye Başkanı Eduardo Paes’in seçim kampanyalarına cömertçe katkılarda bulunmuş olan şirketler. Carvalho’nun Barra çevresindeki bölgede geniş çaplı rant hesapları söz konusu. Odebrecht ise son zamanlarda Brezilya’yı kökten sarsan yolsuzluk skandalına derinden bulaşmış bir şirket.
2011 yılında Uluslararası Olimpiyat Komitesi, kamu-özel sektör ortaklığına (PPP) işi zamanında teslim edecek ve kaliteli tesis inşa edecek müteahhitlerle anlaşma yapması yönünde uyarıda bulundu.
Reuters’in elinde bulunan belgelerden birinde “Kamu-özel sektör ortaklığı’nın iki temel hedefi vardır. Arazinin değerini en yüksek düzeye çıkarmak ve yükümlülük maliyetlerini en aza indirmek,” deniyor. Uluslararası Olimpiyat Komitesi, “Kentin, Olimpiyat Oyunlarına ilişkin yükümlülüklerin tam olarak yerine getirilmesi konusunda özenli olması gerekmektedir” diyor.

‘YOKSULLAR İÇİN DEĞİL ASİLLER İÇİN KONUTLAR’

Atletlerin çoğu ülkeye vardığında bazı dairelerin içinde yaşanmaz bir halde olduğuna tanık oldu ve bu kaygıların yerinde olduğunu gördü. Sürekli şikayette bulunan Avustralya heyetine daha rahat etmeleri için dışarıya, ön tarafa bir kanguru koyma önerisinde bulunarak kaygıları gülerek geçiştirmeye çalışan Belediye Başkanı Paes yalnızca gerilimi tırmandırdı.
Olimpiyatlar sonrası Olimpik Köyün bir kısmının dairelere dönüştürülmesini izleyip yönlendiren Carvalho’nun bu alanın geleceğine ilişkin planları konusunda kafası net. O, “asiller için konutlar” inşa etmek istediğini söyledi, “yoksullar için değil.”
Vila Autodromo’nun bulunduğu alan doğrudan bir emlak projesine dönüştürülmedi; ancak yetkililerin bildirdiğine göre 2014-2016 yılları arasında bölgenin boşaltılması tüm Olimpiyat projesi için yaşamsal önem taşıyan giriş yolları açtı.
Sakinler ve aktivistler insanların yerinden yurdundan edilip başka yerlere gönderilmesinin kesinlikle Olimpiyatlar sonrası yapılan hesaplarla ilgili olduğunu belirtiyor; bunun bir emlak değerlerinin artırılması girişimi olduğunu ileri sürüyor.
 “Son zamanlarda Olimpiyatların gerçekleştirildiği her yerde kârlı emlak projeleri söz konusu. Uluslararası Olimpiyat Komitesi, bu olayların kentsel dönüşüme yol açacağını biliyor” diyor Gaffney.
Parque Carioca’ya yeniden yerleştirilenler arasında yer alan Emidio do Santos Cuma günkü Olimpiyat törenini göremedi. Çünkü o, ağır çalışma koşulları ve yetersiz sağlık hizmeti nedeniyle gözlerini kaybetti.
 “Burada çok da kötü değiliz” diyor. Zor kullanılarak evlerinden atılmaları Olimpiyat spotlarının aydınlatma alanının dışında kalanlara kıyasla Vila Autodromo ailelerine daha iyi davranıldığını söylüyor ve ekliyor: “Birçoklarına göre biz şanslıydık.”

latimes.com’dan çeviren: Hilal Ünlü