Koçgiri İsyanı, Kürt başkaldırılarına çığır açtı!

Birinci dünya savaşı hemen sonrası dağılan Osmanlı imparatorluğu egemenliğinde, yaşayan halkların kurtuluş mücadelesi eziyetlerle dolu, sancılı ve kanlı geçti. Türkiye Cumhuriyeti devleti kurulmasını Koçgiri isyanın yenilgisine borçludur.
1919 yılında İstanbul’daki Kürt Teali Cemiyeti bağımsız bir Kürdistan kurulması için düğmeye basarken, Mustafa Kemal’de İstanbul’dan Karadeniz’e açılarak Türk devletinin kurulması için start vermişti. Karşılıklı hamleler, taktikler ve çatışmalar iki yıl devam eder, daha doğrusu 1921 Haziran’ında Koçgiri isyanının kanla bastırılmasıyla son bulur. 6 Mart 1921’de erken patlayan Koçgiri halk hareketi, Dersim Kürtlerinin söz verdiği 45 bin kişilik silahlı desteğinin ayaklanmaya iştirak etmemesi, Diyarbakır, Elazığ, Malatya, Bingöl,Van ve diğer Kürt illerinde ortak isyan yaratılmaması, içlerindeki ihanetlerin olması ve Koçgiri Kürt halkının ağır kış koşullarında zayıf kalması gibi ana etmenler Kürtlerin ilk ciddi başkaldırısını yenilgiyle sonuçlandırdı.
600 yıl boyunca Osmanlı egemenliği altında birarada yaşayan halklardan 24 yeni devlet kurulmuştu. Kürtler 25. devlet olmak istiyorlardı. 13 milyon nüfuslu Osmanlı’nın 4.5 milyonunu Kürtler oluşturuyordu. Osmanlı boyunduruğundan kurtulup bağımsızlık alamayan tek ulustu Kürtler.
Koçgiri halk ayaklanması yeni Türkiye için karşılaştığı ilk ulusal başkaldırıydı. Bağımsız Kürdistan istemi resmen talep edilmişti. Bu talep bulundukları alanlarda Cemiyet kurulması, Kürt bayraklarının asılması, silahlanarak savaşa başlamaları ve yayımlanan materyallerde bu ifade edilmekteydi. Osmanlı ordusunda görev yapan askerler Koçgiri silahlı güçlerine katılmışlardı. Osmanlı ordusunda Yüzbaşı Sadık’ın Kürt silahlı kuvvetlerinin başına getirilmesi bunun en önemli kanıtıydı. Koçgiri halk hareketine önderlik yapanların hemen hemen hepsi Osmanlı yönetiminde görevli yöneticilerdi. İsyanın önderleri ve halk hareketinin yürütme komitesi üyeleri olan: Haydar Bey Nahiye Müdürü, Alişan Bey Koçgiri Bölge Yöneticisi, Alişer Bey Koçgiri Bölge Yönetimi Yaveri, Nuri Dersimi Kangal Baytarı, Azimet ve Mahmut Bey Osmanlı döneminde bölgede görev yapan önemli isimlerdi. Bu isimler ve bazı Koçgiri aşiret reislerinin Kangal’ın Yellice kasabasında ki Hüseyin Abdal Tekkesinde toplantı yapıp ‘Kürdistan’ı kurma kararı alıp savaşa başlama andı 1919’un sonbaharına rastlardı.
Mustafa Kemal Erzurum’dadır ve Sivas kongresine katılmak ister. Fakat kendisine ulaşan habere göre Sivas’a geçmesi için Dersim ve Koçgiri’yi geçebilmesi riskli ve tehlikelidir. 1 Eylül günü uğradığı Erzincan’dan Sivas’a gidip kongre toplaması planlanmıştı. Erzincan Alay komutanı Mustafa Kemal’in güvenliğini üstlenemiyordu. Koçgiri isyan lideri Alişer 100 kişilik silahlı grubuyla pusuda Mustafa Kemal’in gelmesini beklemekteydi. M. Kemal ya öldürülecekti ya da Osmanlı yandaşı olan Elazığ valiliğine teslim edilecekti. Osmanlı yönetimi ve Koçgiri halk hareketi yöneticileri M.Kemal’ın peşindeydiler. İşte tam bu sırada M. Kemal, Dersim milletvekili olarak atadığı Diyap Ağa’dan yardım talep eder. Diyap Ağa, M. Kemal’in yardımına koşar. Kardeşi Haydar Ağa’nın himayesinde 250 kişilik bir Dersim Kürt silahlı grubu eşliğinde M. Kemal’e Sivas’a kadar refakat etmesini sağlar. Erzincan’dan Koçgiri’ye girerken M. Kemal’in yolu kesilir. Koçgiri Lideri Alişer’in Dersimli Kürt refakatçılarla karşılaşması bu planın uygulanmasını engellemişti. Alişer, bir başka Kürt grubuyla çatışmaya girmeyerek M.Kemal’i affeder.
M. Kemal, Ankara’da yanından ayırmadığı Diyap Ağa’ları Lozan Antlaşmasını imzalamaya kadar gönderir. Kürt ve Türklerin ortak devleti ve ortak Meclisi 1924 Anayasasıyla rafa kaldırılacaktı ve bir daha Kürtler ulus olarak kabul edilmeyecekti...
Birleşmiş Kürt isyanına dönüşemeyen Koçgiri isyanı katliamla bastırılınca, yeni Türk devletinin önü de açılmıştı! Koçgiri isyanı kanla bastırılmıştı, ancak yeni Kürt isyanlarının başlamasının önü açılmıştı. Ağrı, Zilan, Şeyh Said, Dersim ve PKK isyanları, yeni ‘Türk Cumhuriyet’inin baş ağrısı olmaya devam edecekti!

Kadim Laçin Yazar