Bir gezginin İstanbul güncesi

Ünlü Osmanlı gezgini Evliya Çelebi'nin "Seyahatnâme"sinde İstanbul'u anlattığı bölümler, yazar John Freely'nin yorumuyla okur karşısında. Okuyucuyu üç asır öncesinin, daha doğrusu Sultan 4. Murat devrinin İstanbul'una götüren eser; sokak sokak, ahalisiyle, meyhanesiyle, divanesiyle bir kent güncesi tutuyor. Evliya Çelebi'nin anlatımını, günümüzün kolay anlaşılır Türkçesiyle veren yazar, yer yer araya girerek verdiği açıklayıcı bilgilerle okuyucunun anlamasını kolaylaştırıyor. İstanbu'a ilk olarak 1960 yılında gelmiş olan Freely'nin, Türkiye üzerine 30'dan fazla yayımlanmış kitabı bulunuyor. Kitap, Evliya'nın gördüğü bir rüya üzerine gezgin olmaya karar verdiği bölümle başlıyor. Çelebi'nin, doğduğu şehir İstanbul'da geçen çocukluğunu, zamanın önde gelen ulemalarından iyi eğitim aldığını, gençliğinde ilk gezintilerini İstanbul civarlarında yaptığını ve sarayla her zaman yakın ilişkiler içinde olduğunu öğreniyoruz. Ve sonra Çelebi, okuyucuyu elinden tuttuğu gibi İstanbul sokaklarına sokuyor.

Fetih'ten sonra Bu eser, İstanbul'u hiç bilmeyen biri için de bilgilendirici. Ama şehri gerçekten bilenler için Evliya Çelebi'nin anlattığı şeylerin insanın gözünde canlanması, ne kadar sevinç veriyorsa, yok olup gitmiş yerleri okumakta bir o kadar üzüntü veriyor. Evliya Çelebi'nin anlatımında, Fetih'i milat alan bir anlaşıyla karşılaşıyoruz. Üstad, "Kefere Zamanı" olarak adlandırdığı Bizans döneminden neredeyse hiç bahsetmiyor. Kitabın yazarı Freely, yer yer şehrin Bizans kimliğine dair anektodlar vererek bu açığı bir nebze olsun kapatmış. İstanbul'u coğrafi bir anlatım yerine, çeşitli konu başlıkları altında inceleyen Evliya Çelebi, bugün hâlâ ayakta olan pek çok tarihi yapının yanı sıra, o dönemin sosyal yaşamına ve sokak kültürüne dair pek çok ayrıntıya değiniyor. Kitabın yazarı Freely'de, (Evliya Çelebi'den feyz almış olacak) yer yer nükteli anlatımlara giriyor. Kitabın en ilgi çekici bölümü, o zamanın esnaf loncalarını anlattığı bölüm. Günümüze dair kıyaslamalar yapabilecek en önemli bölüm ise, "Varoşlar" adını alan son bölüm. Evliya Çelebi'nin İstanbul'u, gerçek İstanbul'u algılayabilmek için okunması gereken bir kitap.