Mekanikçi Kürt Mühendis: Ebul-İz El-Cezeri

Erhan KURUL
Fırat Üniversitesi 
Makina Mühendisliği Bölümü

Tarihte tıp, matematik, felsefe gibi bilimlerden konuşulurken mutlaka akla o bilimle ilgilenen şahsiyetler gelir. İşte mekanik ve sibernetik denilince de akla Ebul İz gelir. Öyle ki dünyaca ünlü Nature Dergisi'nde Ebul İz'den 'Büyük Mühendis' olarak bahsedilir. 80 yıllık yaşamına birçok otomatik aygıt, icat ve eser bırakmıştır büyük mühendis.

1123 yılında doğan Ebul İz'in yaptığı icatların o dönemdeki önemini anlamak için bugüne bakmak yeterlidir. Onun adını tarihe yazdıran eserleri, ölümünün üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen konuşuluyorsa ve ismi 'büyük mühendis' olarak anılıyorsa; Ebul İz'in mühendislikteki önemi daha da anlaşılır olacaktır.
Ebul İz daha 12. yüzyılda robot bilimiyle uğraşmış ve çok sayıda uygulama yapmıştır. Yapacağı icatların önceden kağıttan maketlerini geometri kullanarak yapan Ebul İz hidromekanik sistemlerde önemli uygulamalarla uğraşmıştır.

SU HİLESİ

Su Hilesi robotu, belli aralıklarla terazi ucundaki kovalardan birinin dolmasıyla diğerinin boşalması ve böylelikle ardışık zamanlı sıra ile iki tarafın da eşit aralıklarla suyu almasını sağlıyordu. Bu icat Sanayi Devrimi sonrası ileri derece yağ püskürtmeli ağır iş ve seri üretim yapılabilecek fabrika makinalarının belli aralıklarla durmasını ve bir diğer makinanın çalışmasını sağlayan düzeneklerin ana mantığını oluşturdu.Ebul İz'in daha birçok icadından, çalışmalarından, kitaplarından bahsedebiliriz. Ancak Ebul İz'in mühendislikteki önemini ona takılan adlardan da anlamak mümkündür: Robotik Biliminin Babası, İlk Mekanikçi, Büyük Mühendis…

TOPLUMCU MÜHENDİSLİĞİN NERESİNE KOYACAĞIZ!

Peki 12. yüzyılda önemli buluşları gerçekleştiren Ebul İz için toplumcu mühendis diyebilir miyiz? Bunun için kesin bir yargı ortaya koymak pek gerçekçi olmaz. Döneme ilişkin çok sağlıklı bilgiler olmasa da yaptığı icatlara bakarak çıkarımlarda bulunabilinir ancak. Otomotik kapılar, kan aldırma, kan toplama ve kan basıncı ölçme aletleri, pompalama sistemleri, saat çeşitleri, kaldıraç, iş makinaları... Dönemin en ileri tekniğini uygulayan Ebul İz elbette halkın ihtiyacını, yararını gözeterek bu çalışmalarını yapmıştır. Lakin Kürt zenginlerinin hakimiyeti altında yaşadığından mıdır bilinmez hükümdara ve konuklara içecek sunan kadın robotları, onları eğlendirmek için saz, tef, zil çalan robotları toplumcu mühendisliğin neresine koyarız varın onu da siz düşünün!