İran’dan BRICS’te ‘Doğu bloku’ arayışı

Ela AVA

Rusya Federasyonu’na bağlı Kazan’da gerçekleşen BRICS zirvesinde “doğu bloku” diye adlandırılan ülkelerin liderleri de bir araya geldi. BRICS’ye ilk kez resmi üye olarak katılan İran, ABD-İsrail hattında savaş tehdidinin artması nedeniyle birçok diplomatik görüşme gerçekleştirdi.

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping de dahil olmak üzere çok sayıda ikili toplantıya katıldı.

İran devlet haber ajansı IRNA, Rusya ve İran arasında “Kapsamlı Stratejik İş Birliği" olarak adlandırılan anlaşmanın imzalandığını duyurdu. Geçtiğimiz ağustos ayında Rusya, İran’la anlaşma hazırlıklarının tamamlandığını ve imzaya hazır olduğunu açıklamıştı. Bu anlaşmanın tüm detayları ise henüz yayımlanmadı. İran’ın son birkaç yılda BRICS’nin yanı sıra Şangay Antlaşması’na da imza atarak Rusya ve Çin ile daha yakın ilişkiler kurması bir yandan Batı blokuna karşı “doğu bloku” tartışmalarını da gündeme getirmişti.

"GÜNEŞ DOĞUDAN DOĞUYOR, BATIDAN BATMAK ÜZERE…"

Moskova’nın Ukrayna’da İran insansız hava araçlarını kullanması ve iki ülke arasındaki silah ticareti iş birliğinin güçlendiğini gösterirken, BRICS’de öne çıkan en önemli meselelerden biri de İran’ın Buşehr ilindeki petrol rafinelerinin ikinci ve üçüncü aşamalarının Rusya “yardımıyla” açılacak olması oldu. İran’da farklı gazetelere yansıyan bu haber “İran ABD’nin ambargosundan kurtulacak” şeklinde yorumlandı. Örneğin ekonomi gazetesi “Şuru”, manşetine, “İran, dünya yatırımcılarını bekliyor” başlığını taşıdı.

Ancak BRICS’te öne çıkanlar Rusya ve Çin ile ticari anlaşmaların ötesine de işaret ediyor. İran ayrıca Çin ile 25 yıllık kapsamlı bir anlaşma imzalamıştı. İran rejiminin farklı siyasi klikleri de BRICS’yi batıya karşı “doğu bloku” başlığı adı altında değerlendirildi. Uluslararası siyasetçi Sabah Zanganeh, İran haber ajansı ISNA’ya verdiği demeçte, “BRICS’nin uluslararası ilişkiler düzeyinde siyasi ve ekonomik açıdan önemli bir yeri var ve bu İran için avantajlı bir konum sağlayabilir. BRICS üyeliği, sadece İran’ın ulusal ve bölgesel çıkarların güvence altına alınmasında ve İran’ın bölgedeki ve dünyadaki konumunun iyileştirilmesinde etkili değil, İran’ın BRICS ve Şangay gibi gruplara üye olması, Batılı ülkelerin İran konusunda kötü amellerini kolaylıkla yapamayacakları anlamına da geliyor” dedi.

İran Ekonomi Bakanı Abdulnaser Hemta ise “Afkar” gazetesine verdiği demeçte BRICS’nin ABD’ye karşı önemli bir birleşik cephe olduğunu söyleyerek, “Umuyorum ki karşılıklı siyasi fikir birliği ve sınır güvenliği anlaşmaları ekonomik ve finansal boyutlara da ulaşır” dedi.

İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi da, BRICS ile ilgili X sosyal medya hesabından şunu yazdı: “Ana izlenim; Güneş doğudan doğuyor ve batıdan batmak üzere…” Arakçi üç haftada 11 ülkede farklı makamlarla bölgenin durumuna ilişkin istişare yaptığını da duyurdu.

"PETROL TESİSLERİNE PUTİN GÖLGESİ"

Ancak içeride klikler arasında “doğu bloku”na karşı çıkanlar da var. İran ekonomi gazetesi “Şuru”nun başyazısında Tahran Üniversitesi Öğretim Üyesi Fardin Qoreyşi, “Putin’in bize getireceği barışın bedeli ağır olacak” dedi. Qoreyşi, İran’ın nükleer silah ve Rusya ile çeşitli savunma anlaşmalarının ileride İran’ı çıkmaza sürükleyebileceğini ifade etti.

Kendi aralarında anlaşmazlık yaşayan Reformcu kliğin bir bölümü İran’ın BRICS’ye üye olarak yaptığı hamlenin ileride ülke için ciddi “dışa bağımlılık” getireceğini de ifade ediyor.

ÖZELLEŞTİRMELER KAPIDA

Tüm bu tartışmaların içinde özellikle 2009 yılından bu yana İran’da petrol alanında yapılan özelleştirmeleri hatırlatacak bir süreç de geliyor.

Geçtiğimiz günlerde İran Ticareti Geliştirme Merkezi başkanı, devletin “serbest rekabet ve ticareti” geliştirecek somut adımlar atmaya hazır olduğunu söylemişti. Bu İran’da 2017’den bu yana özelleştirmelere yönelik mücadele yürüten bağımsız petrol sendikalarının önümüzdeki süreçte yeni mücadele çizgisi çizeceğine de işaret ediyor.