Elektrik değil özelleştirilen elektrik enerjisi çarpar

İspanya, Portekiz ve Fransa’nın bazı bölgelerinde iki hafta önce büyük bir elektrik kesintisi yaşandı. Nükleer ve termik santral enerji tekelleri hiç beklemeden yenilenebilir enerjiyi suçlu ilan etti. Bu kesinlikte bir suçlamayı yapabilecek bilgi şu anda yok. 2015’de Türkiye’de, 2003’te ABD ve Kanada’da, aynı yıl İtalya ve İsviçre’de benzer şebeke çökmeleri oldu. Nedeni yenilenebilir enerji değildi. Metropol kentler adeta felce uğradı günlük hayatın akışındaki; hastaneler, okullar, metro sistemleri, trafik ışıkları, havaalanları, internet ve mobil iletişim hizmetler durunca olağanüstü hal bile ilan edildi. Olası nedenlerin atmosfer şartları ve teknik dağıtım şebeke arızaları olduğu belirtiliyor. Sabotaj veya Rus siber saldırısı gibi olasılıklar yetkililer tarafından reddedildi.

Nükleer tehdit

İspanya’daki yedi nükleer reaktörün dördü kesinti sırasında çalışır durumdaymış. Şebekenin çökmesiyle dışarıdan aldıkları elektrik kesildi ve acil durum ilan edildi. Nükleer santraller için şebeke bağlantısı olmazsa olmazdır. Elektrik kesilince santrallerdeki dizel yakıtlı jeneratörlerle durumu kontrol altına aldılar. O jeneratörler çalışmasa yeni bir Fukuşima, Çernobil de İspanya’da yaşanabilirdi.

Enerji şirketlerine sermaye aktarımı

İspanya’da elektrik üretiminin özelleştirilmesi elektrik üretim biçiminde ve bölgesel yoğunluğunda plansızlığa neden oldu. Böyle plansız şekilde elektrik depolama, yer ve kaynak seçiminin sermayenin kâr hırsına bırakılması sonucu dağıtım şebekesinin üretime hazır olmamasından sistemdeki dalgalanmalara neden olduğu söylenebilir. Yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmak için mikro şebekelere, tüketimle üretimi birbirine yakınlaştırmaya, elektrik depolama sistemlerine ihtiyacımız var teknik olarak. Tabii ki mesele sadece teknik bir mesele değil. Meselenin diğer ucu emekçilerden kapitalistlere sermaye aktarımı, azılı sömürgen kapitalistlerin aşırı üretim hırsı.

Bağımsız halkın çıkarına ulusal bir enerji planlaması

Türkiye Avrupa enterkonnekte sistemine (Kesintisiz enerji için birbirine bağlı uluslararası elektrik üretim ve şebekesi) dahil olduğu için, diğer ülkelerde yaşanan büyük çökmeler Türkiye’yi de etkiliyor ve etkiledi de. Tamamı özelleştirilen dağıtım şebekeleri neredeyse çok uzun yıllardır bakımsız bırakılmış durumda.

Enerji fiyat artışında Türkiye dünya rekorunu elinde tutuyor. Bu artışın nedeni halkın cebinden dağıtım şirketlerine aktarılan para olmasına karşın dağıtım şirketleri gereken yatırımları yapmıyor. Aynı şekilde elektrik üretiminde de özel sektörün payı yüzde 85. Bu da bağımsız, halkın çıkarına ulusal bir enerji planlaması için ciddi bir kırılganlık.

EÜAŞ’ın elektrik üretimindeki payı 2024’te yüzde 15.30. 2013 yılında kamunun elektrik üretimindeki payı yüzde 33.4’tü. 31 Mart 2015’te yaşanan sistem çökmesinin ana nedeni özel üretim santrallerinin kendileri için ticari açıdan avantajlı olmadığı gerekçesiyle elektrik üretmekten imtina etmesiydi. Yaşanan ‘arz-talep dengesizliği’nin faturası da halka çıktı. Yenilenebilir enerji yatırımlarının neredeyse tamamına yakını yatırım teşvikleri ve çevresel etki düşünülmeden hızla arttığı için sistemin stabilitesini korumak için gerekli yatırımlar yapılmadan ilerleniyor. Türkiye’nin sistem işletmecisi olan TEİAŞ’ın halen bir kamu kurumu olması ve kurum hafızasını büyük oranda koruyabilmiş olması ise şu an tek olumlu yan.

İspanya’da olan bitenden çıkacak derslerin başında özelleştirilmesi 2026 sonuna bırakılan TEİAŞ’ın özelleştirilmesini durdurmak. Elektrik faturalarında en büyük bedelin karşılığı olan yatırım, bakım, onarım, yenileme taahhüdünün hiçbirini yerine getirmeyen dağıtım şirketlerinin TEDAŞ’la olan sözleşmeleri feshedilmeli ve bu hizmet kamu eliyle yürütülmeli. Yüksek alım garantileri verilen enerji santralleri ve gerekli yatırımları yapmayan tüm santraller kamuya alınmalı, arz-talep dengesi için de elektrik enerjisi üretimi kamu tarafından yapılmalı.

Enerji tekellerinin ihtiyaçları ve kârlılığı için kurulan EPDK dağıtılmalı, bölgesel ve yerelleşmiş; üretim-tüketim ve ekolojik denge için demokratik halk yönetiminde olan ulusal bir enerji sistemi kurulmalı. Akkuyu Nükleer Santrali derhal durdurulmalı.

TEMU

Milyarder gibi harca

Reklam