Saraya karşı devlet: Eulenburg skandalı

“Daha önce görülmemiş bir şekilde hakim sınıfları medeni bir millete ifşa eden bu rezil skandalın mahkemesi böyle başladı” diyor sosyal demokrat Die Leipziger Volkszeitung, General Moltke ve Gazeteci Harden arasındaki davaya dair haberinde. Kaynağı alıntılayan Tarihçi Norman Domeier ekliyor: “Bir küçük burjuva jüri mahkemesindeki pazarlıklar sayesinde” (2010, 99).

1902’deki Krupp skandalından ders çıkarmamış olacak ki SPD, 1906’dan 1908’e kadar süren yeni bir cinsel ifşa skandalını Kayzer’in silahlanma politikasına muhalefet etmek ve sınıflı toplumun sırlarını teşhir etmek amacıyla bir araç olarak kullandı. Tarihçi Gurganus’a göre Almanya Sosyal Demokratik Partisinin (SPD) günlük yayın organı İleri’nin (Vorwärts) Editörü Kurt Eisner, Krupp skandalının Kayzer’i, ya bir gözdesini gözden çıkarmaya ya da paragraf 175’i kaldırmaya zorlayacağını ümit ediyordu. Mehring ve Bebel gibi ileri gelen sosyal demokratların da dahil olduğu bir kesim tarafından eleştirilen Eisner, Krupp’un beklenmedik intiharı sonrasında köşeye sıkışmış, ama Kayzer’in SPD’yi açıkça düşman ilan etmesiyle muhalefet cephesinden destek bulmuştu. Partinin haftalık teorik yayını Die Neue Zeit’ta Mehring Vorwärts’e yönelik eleştirilerini geri plana iterek Kayzer’e karşı birlikteliği vurguladı ve tarihteki ünlü Prusya Kralı Büyük Frederik’in de eşcinsel olduğunu öne çıkardı. Bu arada eşcinsel hakları aktivisti Dr. Magnus Hirschfeld, Eisner’e paragraf 175’tan ötürü çok sayıda mağdur olduğunu hatırlatan bir mektup yollamış, Eisner de çıkan skandalın suçunu paragraf 175’e yüklemeye başlamıştı (Gurganus 2018: 121-123). Nihayetinde Bebel’in 1898’de paragraf 175’in kaldırılması için verdiği dilekçede dile getirdiği gibi eşcinsel ilişki yasağı bütün toplumsal sınıfları etkilemekteydi. 1902 Krupp skandalı sosyal demokratların beklemediği bir etki yarattı. Vorwärts’in imajını bir bulvar gazetesi mertebesine düşürürken, paragraf 175’in kaldırılmasını destekleyen SPD içinde bir bölünme yarattı. Ve en önemlisi Krupp’un intiharı şirketinin Kayzer için silah üretmeye devam etmesini engellemediği gibi rejimi eşcinsellik konusunda daha da hassaslaştırdı.

1906’da milliyetçi Gazeteci Maximilian Harden, sosyal demokrat eğilimli haftalık Die Zukunft gazetesinde Kayzer’in iki yakın arkadaşı Prens Eulenburg ve General Kuno von Moltke’nin başını çektiği bir eşcinsel saray kliğinin Alman dış politikasını yumuşaklaştırdığı ve aktif bir siyaset izlemekten alıkoyduğunu iddia etti. Maalesef sosyal demokratlar bu skandalda da amaçladıkları hedeflerin tam tersini elde ettiler. Başta Harden’e destek veren sosyal demokrat yayınlar Harden’i besleyen kaynağın Bismarck olduğunun acaba farkında mıydı?

Berlinli bir Yahudi tüccarın oğlu olan Maximilian Harden (1861-1927) 17 yaşında Protestanlığa ihtida etmiş ve koyu monarşist bir tiyatro eleştirmeni olarak gazeteciliğe başlamıştı. Kayzer’in görevden aldığı Bismarck’ın saraya karşı başlattığı mücadelede Harden’i kullanışlı bir aptal olarak değerlendirdiği anlaşılıyor. Harden’in kariyeri tam bir serseri mayını andırıyor: 1914’te Belçika işgalini destekleyerek önce jingoizme savrulacak, savaşın bir devrimle sona erip Weimar Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla bu sefer barışseverliği benimseyecekti. Ancak bir daha asla Eulenburg döneminde eriştiği kariyer zirvesine ulaşamayacak ve 1923’te yayıncılığı bırakıp hayatının son dört yılını İsviçre’de geçirecekti.

Sosyal demokratların en büyük hatası Kayzer etrafındaki saray efradını hedefe koyarken, Almanya’nın daha agresif bir savaş politikası izlemesini isteyen devlet bürokrasisinin önünü açtıklarını fark etmemeleri oldu. Tarihçi Röhl, Bismarck’ın Eulenburg’a olan siyasi düşmanlığının bir nedenin II. Wilhelm’in Güney Afrika’daki savaşın hemen öncesinde anneannesi Kraliçe Victoria’yı ziyareti olduğunu söylüyor: II. Wilhelm İngiltere’deki aile ziyaretleriyle Almanya kamuoyunda esen Antiingiliz rüzgarların Alman dış politikasıyla ilgili olmadığını göstermek istiyordu. Kayzer dostu Eulenburg’tan Britanya’nın Viyana elçisine kendisinin anneannesini görmek için nasıl sabırsızlandığını aktarmasını talep ederken, Bismarck kendisine sadık basın aracılığıyla Kayzer’in Britanya ziyaretinin büyük bir hata olduğunu ilan etmişti.

Bismarck’ın bu olaylarda sorumlu tuttuğu Eulenburg ise pek İngiliz dostu bir Prusyalı değildi. Kayzer’in dokunaklı telgrafını Şansölye Bülow’a iletirken Eulenburg Wilhelm’in anneannesine dair duygusallığıyla dalga geçip yazışmalarında Kayzer’in kendine hakim olamadığından ve bir türlü olgunlaşamadığından yakınır ve devlet bürokrasisine yardımcı olur. Örneğin Kayzer, Boxer ayaklanmasını bastırmak için Çin’e yolladığı General Waldersee’yle kişisel yazışmaya geçince Dışişleri Bakanlığı yazışmaların içeriğinden haberdar edilmek için Eulenburg’un yardımını ister. Bu yardımı kabul eden Eulenburg Bülow’a Kayzer’in kişisel monarşisinden şikayet eder, şahsi idarenin hem askeri hem siyasi bir felakete yol açacağından bahseder. Eulenburg’un, Bismarck’ı tasfiye eden Kayzer üzerinde belirli bir etkisi olduğuna kuşku yok, ancak eldeki veriler dönemin siyasetini belirleyen bir pozisyonda olmadığını ortaya koyuyor.

Bismarck ve Harden’in amaçladığı gibi Eulenburg skandalı bir dizi değişimi tetikledi. Ancak gelişmeler Harden’in zannettiği gibi II. Wilhelm’i daha anayasal-meşruti bir çizgiye çekmedi. Tersine skandal barış politikası gütmeye çalışan saray kliğini tasfiye ederken, savaş politikası güden askeri erkanı saraya taşıyacaktı. Kişisel yönetimi devirmek için skandala bel bağlayan kimi sosyal demokratlar ve milliyetçiler I. Dünya Savaşı’nı idare edecek kurmay kadroyu iktidara taşımış oldular. Tarihçi Bruns şöyle özetliyor: “Siyasi bir sorun cinsel-patolojik kategorilere havale edilip böylece başka bir rasyonalite biçimine nakledilmişti” (2005: 71). Bundan böyle esas dert parlamentonun güçlenmesi, anayasal idarenin tesis edilmesi değil, saray elitlerinin eşcinsellikleriyle sarsılan imparatorluğun erkekliğinin militarist güç gösterisiyle yeniden ihya edilmesi olacaktı.

-Claudia Bruns, “Skandale im Beraterkreis um Kaiser Wilhelm II.: Die homosexuelle ‘Liebenberger Tafelrund’ als Politikum”, Homosexualität und Staatsräson: Männlichkeit, Homophobie und Politik In Deutschland 1900-1945 içinde, Susanne zur Niesen (Der). Frankfurt/New York, Campus Verlag, 2005, ss. 52-80.
-Norman Domeier, Der Eulenburg-Skandal: Eine politische Kulturgeschichte des Kaiserreichs. New/Frankfurt, Campus Verlag, 2010.
-Albert Earle Gurganus, Kurt Eisner: A Modern Life, Rochester, Camden House, 2018.
-John Röhl, Wilhelm II: Into the Abyss of War and Exile 1900-1941, Çev: Sheila de Bellaigue, Cambridge University Press, 2014.