‘Hedging’ ve sarkaç diplomasisi
Erdoğan, Putin ve Biden | Fotoğraflar: DHA
“Hedging” ya da zarardan korunma stratejisi sigortacılık ve finans piyasalarında risk yönetimine ilişkin öne çıkan bir kavram. Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve ABD’nin tek süper güç olarak belirmesi üzerine uluslararası ilişkilerde de kullanılmaya başlandı. Buna göre ABD’nin tek-kutup haline gelmesi müttefiklere olan ihtiyacını azaltır ve dolayısıyla bu müttefiklerdeki risk algısını yükseltir. İkinci ve üçüncü sınıf güçler, tek-kutbun kendi güvenliklerini sağlayacağına ilişkin kuşku duymaya başlar. Böylece bu devletler ABD’yle ilişkilerin askeri bir krize dönüşebilecek şekilde kötüleşmesi veya ABD’nin kendilerine sağladığı güvenlik ve ekonomik yardımları sağlamaktan vazgeçmesi olasılığına karşı önlem alırlar.
Tek-kutupluluk araştırmalarında güçsüz devletlerin doğrudan hegemona karşı bir denge politikası izlemek (Yani ona karşı bir hegemonyaya karşı ittifak kurmak) yerine hegemonyayı sınırlayacak, etkileyecek veya ondan faydalanacak şekilde hareket edecekleri vurgulanır. Gerçekten, Türk dış politikası da 1990’lı yıllardan başlayarak araştırmaların öngördüğü şekilde bir hedging stratejisi uygulamaktadır. Erdoğan’ın ABD ve Rusya arasındaki “sarkaç diplomasisini” bu bağlam içinde değerlendirmek gerekir. Dış politika ve güvenlik politikası bir tek-adam rejimi tarafından yönetildiğinden hedging stratejisinin iktidarı elinde bulunduran çevrenin çıkarını öncelediği kuşku götürmez. Nitekim devlet bürokrasisinin diplomatik temaslardan dışlanması, görüşmelerin içeriğinin kurumsal devletten gizlenmesi bu yargıyı pekiştiren bir manzara ortaya çıkarıyor. Ancak sarkaç diplomasisinin sadece Erdoğan’ın ihtiyaçlarından kaynaklanmadığı, tersine Erdoğan’a manevra alanı açan yapısal (yani uluslararası sisteme ilişkin) faktörlerin olduğunu hesaba katmak gerekir. Başka bir deyişle, muhalif kesimde sıkça ve sertçe eleştirilen dış politikanın Erdoğan iktidardan ayrılsa bile sorunlu bir alan olacağı kestirilebilir. Erdoğan’a muhalefet eden geniş bir kesimde Libya, Mavi Vatan, Suriye’de güvenlik koridoru gibi politikaların onay gördüğünü, hatta bölgesel hegemonya hevesinin miras alındığını gözlemledik, gözlemliyoruz. O halde sadece(!) Erdoğan’ın siyasi ihtiyaçlarıyla ilgili olmayan bir durumla karşı karşıyayız.
Muhalefetin açık bir jeostratejik teklifinin olmaması krizlere gündelik cevap vermekten ve “Ele güne rezil olduk” yakınmalarından öteye geçememesine neden oluyor. Dünya nereye gidiyor? Bu gidişatta Türkiye’nin hedefleri neler olmalı? Bu hedeflere ulaşacaklar araçlar nelerdir? Bu soruların hiçbirini tartışmadan ABD’nin mi, Rusya’nın mı silahları daha kuvvetli sorusunu tartışmanın bir anlamı yok. Nihayetinde silah tercihlerini strateji belirler. Hedefiniz ne ise aracınızı ona göre seçersiniz. Somut hedeflerin yokluğunda hedging de pek işe yaramaz. Nitekim her yatırımcı hangi risk karşılığında hangi kâr payını hedeflediğini önceden belirler.
Bu düşüncelere önemli bir sorunu daha eklemek lazım: Tek-kutupluluktan çok-kutupluluğa geçen bir dünyada hedging nasıl işleyebilir? Bunun klasik güç dengesi stratejilerinden farkı var mıdır? Hatta: Kutup kavramının kendisi miadını doldurmuş olabilir mi? Bu kuramsal sorular kulağa çok soyut geliyor. Ancak şu anda kendisine ateş açan bir kuvvetten silah alan, bu silahları da kurumsal bağları olan müttefikine karşı koz olarak kullanmaya çalışan bir aktörün davranışlarını yorumlamak için kuramdan başka çare yok.
Uzmanlık alanım olan uluslararası ilişkileri kuramının çoğu okur için ne kadar can sıkıcı olabileceğinin farkındayım. Bu okurlar için Aziz Nesin’in Damda Deli Var başlıklı hikayesini öneririm.
YAZARIN DİĞER YAZILARI
- Savaş: Öznel niyet ve nesnel çelişki 24 Nisan 2024 04:41
- Gazze fayı 10 Nisan 2024 04:40
- Dip dalga teorisi 03 Nisan 2024 04:03
- İsrail'in izolasyonu 27 Mart 2024 04:41
- Cesaret Nine 20 Mart 2024 04:50
- Yetmişler ve empati 06 Mart 2024 04:32
- Yeni saflaşmanın eşiğinde 14 Şubat 2024 04:30
- Diplomasi ve meşruiyet 07 Şubat 2024 04:13
- Savaş ve siyasal düzen 24 Ocak 2024 04:45
- Ulus-devletin krizi 10 Ocak 2024 04:44
- Suudi Arabistan'da emek hareketi 03 Ocak 2024 03:50
- 1936 genel grevi ve taksim 20 Aralık 2023 04:27
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
