Hukuk devleti mi?

Özgürlük Araştırmaları Derneği,  Doç. Dr. Ali Rıza Çoban’ın,  “Türkiye’de Hukuk Devleti Raporu” adlı, çok değerli bir çalışmasını yayımladı.

Şöyle deniyor:

“Türkiye’deki kabileci kolektivist kültür, anayasacılık çerçevesinde oluşturulan formal denge ve denetleme mekanizmalarını işlevsizleştirmekte ve bir kimliğin kuvvetler ayrılığı görüntüsü altında tüm kurumları denetimi altına alarak kamu gücünün keyfi kullanımına kapı aralanmasına imkan tanımaktadır.Cumhurbaşkanının tek başına yürütme organı haline geldiği ve siyasi parti üyesi hatta başkanı olmasına izin veren değişiklikten sonra AYM’nin 15 üyesinden 12’sinin Cumhurbaşkanı tarafından atanması, Cumhurbaşkanının aday gösteren kurumlar üzerindeki etkisiyle birlikte değerlendirildiğinde mahkemenin bağımsızlığı ve tarafsızlığı üzerine gölge düşürmektedir.OHAL döneminde ve sonrasında işlem yapan kamu görevlilerinin sorumsuzluğunu düzenleyen yasalar, idarenin işlemlerinin yargısal denetimini önemli ölçüde zayıflatmıştır. OHAL döneminde uygulanan tedbirlerin yargısal denetimine ilişkin öngörülen kısıtlamalar da idarenin yasallığı açısından ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Çeşitli kanunlarla İçişleri Bakanlığına tanınan yetkilerin kullanımında da ciddi bir denetim sorunu olduğu gözlenmektedir. İçişleri Bakanlığına tanınan seçilmiş belediye başkanlarını ve meclis üyelerini geçici olarak görevden alma yetkisinin kontrolsüz bir şekilde kullanıldığı görülmektedir.Son yıllarda AİHM kararlarına uyma konusunda ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır.Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde ne yetkilendirme ne de onay bakımından yasama denetimi söz konusu değildir. Parlamento bir CBK’yı uygun bulmazsa ancak bu konuda bir kanun çıkararak CBK’yi yürürlükten kaldırabilir, ancak bunun uygulamada fiilen gerçekleşme ihtimali çok düşüktür.Hükümet sistemi değişikliğine rağmen yasa önerilerinin çok büyük bir çoğunluğu yürütme tarafından hazırlanmakta, ancak iktidar partisi milletvekillerinin imzasıyla parlamentoya sunulmaktadır. Bu teklif görünümlü tasarıların parlamentoda görüşülmesi sırasında çoğunlukla teklif sahipleri önerilen teklifin içeriğine hakim olmadığından gerçek bir müzakere gerçekleştirilememekte ve çoğunluk temsilcileri tekliflerin geldiği gibi komisyonlardan geçirilmesi yönünde katı bir tutum takınmaktadır.Hiçbir kanun teklifi hakkında düzenleyici etki analizi yapılmamaktadır. 2006 yılında bu konuda yönetmeliğe hüküm konulmuş olmasına rağmen hiçbir şekilde uygulanmadığı görülmektedir.Yaygın şekilde torba kanun uygulaması ile tek bir kanun ile pek çok farklı kanunda değişiklik yapılması dolayısıyla yapılan değişikliklerin takip edilmesi ve anlaşılmasında ciddi bir sıkıntı olduğunu ve bunun da kanunların erişilebilirliğini etkilediğini söylemek abartılı olmayacaktır. Ceza kanunlarının uygulanması özellikle terör kapsamı konusunda çok geniş yorumlanmakta ve bu bağlamda AİHM’nin verdiği kararlar da ihlal edilmektedir.Anayasada güvence altına alınmış olan cezanın geriye yürümezlik ilkesi ve masumiyet karinesi özellikle OHAL döneminde verilen kararlarla beraber ihlal edilmiştir.”

Malum, bir de halihazırdaki başkanlık sisteminin bir hükümet sistemi değil bir “rejim” olduğu yolunda değerlendirmeler var. Rapora bir de bu açıdan bakmakta yarar var. Mesela, Prof. Dr. Mustafa Erdoğan,  Diyalog gazetesinde, 23 Mayıs 2021 tarihinde yayımlanan yazısında  “Başkancı rejim genel oyla seçilmiş, ‘kararname’ çıkarma yetkisi adı altında yasama yetkisinin de ortağı olan, hiç bir fren ve denge mekanizmasına tabi olmayan güçlü bir ‘başkan’ın yasama ve yargı organlarını da kontrol edebildiği bir siyasi sistemi ifade etmektedir. Bu sistem, yasama-yürütme-yargı arasındaki yatay ilişki modelinin tersine, tepesinde başkanın yer aldığı hiyerarşik bir devlet yapısı özelliği gösterir. Kısaca, 2017 anayasa revizyonuyla gerçekleştirilen şey, hükümet sistemi modelinin ötesinde, bütün bir devlet sisteminin otoriterizm yönünde değiştirilmesi, yani bir rejim değişikliğidir” demektedir.

Ne dersiniz, Türkiye bir hukuk devleti midir?

Rapora buradan ulaşabilirsiniz.