Doğum döneminde ücretsiz izin kullanılabilir

SORU: İyi günler. Ben geçtiğimiz aylarda doğum yaptım ve şu an evde doğun iznindeyim. Bu benim ilk çocuğum. İşverenimle konuşup, işe döndükten sonra ücretsiz izin talep ettim. Ancak, işveren bu ücretsiz izni kullandırmayacağını söyledi. Bu durumda ben ne yapabilirim?

CEVAP: İyi günler ve tebrikler. Çalışma hayatında yasal olarak düzenlenen ücretsiz izin, “Analık Halinde Çalışma ve Süt İzni” başlıklı İş Kanunu’nun 74. maddesidir. Maddede, kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esas kabul edilip bu sürelerden sonra, ücretsiz iznin kullanılabileceğini düzenlemiştir. Bu sekiz haftalık sürelere, çoğul gebelik halinde, doğumdan önce çalıştırılmayacak süreye iki hafta süre daha eklenecektir. Ancak, kadın işçi, sağlık durumunun uygun olduğunu doktorun onayı ile belgeler ise, bu durumda, kadın işçi doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Doğumdan önce işyerinde çalışan kadın işçinin bu çalıştığı süreler, ise bu durumda doğum sonrası sürelere eklenecektir.

2011 yılında çıkan torba yasa ile getirilen düzenlemede, kanun maddesine, “Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır” hükmü getirilmiş ve erken doğum ile ilgili düzenleme de kanuna girmiştir.

2011 yılında yapılan değişiklikten sonra, 2016 yılında da İş Kanunu’nun 74. maddesinde değişiklik yapılmış ve maddeye eklenen düzenleme ile, “Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir” hükmü getirilmiştir.

Aynı maddenin 6. fıkrasında da, “İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından (Çoğul gebelik halinde 18 hafta) sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verilir” hükmü düzenlenmiştir. Her iki fıkrada (cümlede) yer alan “verilir” ifadesinden de anlaşılacağı üzere, kadın işçinin bu hakkını kullanabilmesi bir şarta tabi değildir. Kadın işçinin ücretsiz izin hakkını kullanacağını talep etmesi yeterlidir. İşverenin izin vermiyorum veya bizim işyerinde uygulanmaz deme hakkı yoktur. Hiç kimsenin ben kanunun şu maddelerini uygularım ama bunları uygulamam deme gibi yasal bir hakkı bulunmamamktadır.  

Yargıtay kararlarında, kadın işçinin bu talebinin kabul edilmemesi durumunda işçi tarafından yapılan feshin haklı nedenle olacağı ve işçinin kıdem tazminatına hak kazanacağı kabul edilmektedir. “4857 sayılı Yasa’nın 74/5 maddesine göre isteği halinde kadın işçiye 6 aya kadar ücretsiz doğum izni verilmesi zorunludur. Davacının doğum izin talebinde bulunduğu gerek davalı tarafından çekilen ihtarnameden, gerekse davaya cevap dilekçesinden anlaşılmaktadır. Davacının izin talebi kabul edilmediğine göre somut olayda davacının haklı fesih ile iş sözleşmesini sona erdirdiği kabul edilerek kıdem tazminatının hüküm altına alınması gerekirken yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” (Yargıtay 9. HD, 12.04.2012 Tarih, 2010/ 3941 E, 2012/12613 K.) 

Benzer nitelikte olan 2016 yılında yapılan düzenleme için de aynı durum söz konusudur.

“İş Kanunu’nun 74. maddesinde, yukarıda değinilen hususlara ek olarak, ücretli doğum izninin ardından, istekleri halinde kadın işçilere 6 aya kadar ücretsiz doğum izni verileceği belirtilmiş ve kanun koyucu, yorum kurallarına başvurulmasına gerek kalmaksızın, bu hakkı işverenin takdirine bırakmayacak şekilde açık ve net olarak düzenlemiştir. .(Yargıtay 9. HD, 13.07.2009 Tarih, 2008/ 36349 E, 2009/ 20734 K.) 

Eğer işvereniniz, ücretsiz izin hakkınızı kullanmanıza izin vermiyorsa, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmeniz durumunda diğer koşullarının varlığı durumunda (Bir yıllık çalışma süresi, belirsiz süreli iş sözleşmesinin olması gibi) kıdem tazminatı hakkınız da vardır. Ancak, ücretsiz doğum izin talebinizi yazılı yapmanız ispat açısından gerekir. Ayrıca, İş Kanunu’nun 104. maddesi uyarınca, 74. maddesindeki hükme aykırı olarak doğumdan önceki ve sonraki sürelerde gebe veya doğum yapmış kadınları çalıştıran veya ücretsiz izin vermeyen işveren veya vekiline idari para cezası verileceği düzenlenmiştir. Bu açıdan ilgili sosyal güvenlik bölge müdürlüğüne şikayette de bulunabilirsiniz. Eğer işvereniniz sizi bu hakkınızı kullandığınız için işten çıkarırsa da, bu durumda işe iade davası açma hakkınız da bulunmaktadır.