‘Dumanlı dumanlı oyy bizim eller’

Ceyhan Nehri Elbistan’da bir kayalığın dibinden doğar. Üzerinde çam ağaçları dikili olan bu kayalık tepeye, nehrin kaynadığı yerden, iki yanından suların aktığı geniş merdivenlerle tırmanılır. Tepenin üzerinde çirkin bir kafeterya var, akşamları düğün salonu olarak kullanılır. Bir zaman sivri uçlu keskin taşlarla bezeli olan tepe, tıraşlanıp düzlenmiş, bir yanına upuzun bir bina yapılıp, kalan üç tarafı demir korkuluklarla çevrelenmiştir. 

Güvenlik gerekçesiyle konulan demir çubukların gerisinden baktığınızda geniş yatağında sakince akan Ceyhan’ı görürsünüz. Elli metre aşağıda, hemen ayağınızın dibinde kaynayan suyun nasıl olur da birden bire böylesine dev bir nehre dönüştüğünü anlayamazsınız. Kayalığın dibinden suyun gelişini göremezsiniz bile. Belirgin bir kaynama da yoktur. Birden bire ortaya çıkan ve geniş yatağını anında doldurup Akdeniz’e doğru 509 kilometrelik uzun yolculuğuna başlayan büyülü bir nehirdir Ceyhan.

CEYHAN’IN DOĞDUĞU YER

Ceyhan’ın doğduğu kayalığın dibine Elbistanlılar, Pınarbaşı derler. İlk çıktığı yerde sarıya çalan bir yeşil iken sonradan rengi gittikçe koyulaşır suyun. Zümrüt yeşili bir renk olur ve ileride yapay bir çağlayandan dökülürken köpürür. Etrafı, oturma grupları, sıralar, piknik masaları ile düzenlenmiştir Pınarbaşı’nın. Üzerinde saltanat kayığına benzetilmiş rengarenk kayıklar gezer geceleri. Çevresinde salkım söğütler, türlü türlü renkte, kokuda çiçekler dikilidir nehrin. Bunların yanı başına kondurulan tahta masalarda, çayır çimenlerin üstünde yaz geceleri tadına doyulmaz bir serinliği yaşar Elbistanlılar. 

Kayalıktan Elbistan Ovası’na doğru baktığınızda, beyaz bir pusun içinden yükselen termik santrallerin bacalarını görürsünüz. Afşin Elbistan Termik Santrali A ve B ünitelerine aittir bu bacalar. Santraller, aynı fotoğraf karesine girecek kadar iç içedirler. 

Şar Dağı, adeta Elbistan’ın üzerine üzerine gelir. Hele akşamları ilçenin tepesinde bir karanlık heyula gibidir dağ.  

AFŞİN - ELBİSTAN OVASINDA BİR CELLAT GİBİ...

Betona boğulmuştur güzelim Elbistan! Neyse ki ova hâlâ yeşildir. Taa Berit Dağları’na, Keş Dağı’na, Nurhaklar’a kadar yayılan ova, uzun boyunlu mısırlarla, sarı buğday başaklarıyla şeker pancarı tarlalarıyla doludur. Yol kenarlarında sıra sıra selviler, kavaklar, iğdelikler…

Oysa ne kadar da aldatıcıdır bu güzellik! Daha Ceyhan’ın kaynağından görünen termik santral bacaları Elbistan Ovası’nın, Afşin köylerinin ve yaylalarının celladı gibidirler!..

Birbirine komşu olan bu termik santrallerin etrafı zaten size çok şeyi anlatır. Kuş bakışı baktığınızda parsel parsel bölünmüş yeşil tarlaların yanında siyah bir uçurum gibi görünür kömür ocakları. Bir zamanlar verimli Elbistan Ovası, bugün açık bir kömür ocağı halini almıştır. Hektarlarca alan, termik santraller tarafından yutulmuş, üzerinde ne kadar bitki, ağaç, dere, börtü böcek varsa yok edilmiştir! 

Kömür ocağında vızır vızır kamyonlar, arkalarında göğe yükselen toz bulutları çıkararak çalışırlar. Sürekli olarak dipteki kömürü kazan kepçelerle dolu olan arazi, sanki ay toprağı gibidir! Siyah, sarı, kırmızı, mor renkteki toprakta bir tane bile ot bitmez. Bir kuşun, bir böceğin sesi duyulmaz. İş makinelerinin, termik santralin gürültüsü tüm sesleri bastırmıştır. Rüzgarın sesi bile gelmez burada kulaklarınıza. 

Kışlaköy, Alemdar, Çoğulhan, Yazıbelen, Çomudüz, Berçenek köyleri en çok etkilenen yerleşim yerleri arasındadır. Alemdar köyünün içindedir adeta termik santral. Sanki köyün evlerinden birisi gibidir!... Çoğulhan’ın da öyle...

Her iki köyde yaşayanlar da her gün termik santralin külleri ile güne başladıklarını anlatıyorlar. Kadınlar dışarıya kurutmalık tarhana, bulgur, meyve seremediklerini söylerken “İçi simsiyah kül oluyor. Demir tozu gibi. Sabahleyin dışarıda kalan ayakkabılarımızın içi bile kül doluyor” diyorlar.

AŞIK MAHZUNİ’NİN KÖYÜ

Bu köylerden Berçenek’in ise ayrı bir özelliği daha var. Türk halk müziğine damgasını vurmuş en önemli ozanlarından Aşık Mahzuni’nin köyüdür Berçenek. 1940’ta Berçenek’te doğan Aşık Mahzuni, 2002 yılında yaşamını yitirdikten sonra vasiyeti üzerine Hacıbektaş’a gömüldü. 

Termik santrallerin sürekli tüten bacalarını izleyerek gittiğiniz köy, santrallere 3-5 kilometre uzaklıkta. Köyün Elbistan tarafından girişinde, yolun hemen sağ tarafında tel örgülerle alelade çevrilmiş bir tören alanı var. Bir zamanlar burada törenlerin yapıldığı; şimdi paslanmış, tahtaları çürümüş seyir oturaklarından belli olabiliyor ancak. Yarım futbol sahası genişliğindeki bu tören alanının hemen girişinde Mahzuni’nin Berçenek’le ilgili dizelerinin yazıldığı, aşığın Hacıbektaş’taki mezarının başındaki taşla aynı biçimde olan yassı bir taş dikilmiş. Taşın üzerine konulduğu mermer kaide kırılmış. Etrafını otlar, dikenlikler bürümüş. Tören alanının bakımsızlığı, ilgisizliği, gayri ciddiliği o kadar belli ki!.. 

Bakımsızlıktan dökülen tören alanının girişine kondurulan anıtta yazan Mahzuni şiirinin ilk mısrası yanlış yazılmış. “Oyy göresim geldi Berçenek seni” olması gereken şiirde “geldi” sözcüğü unutulmuş! Bu kadar önem veriliyor yani Mahzuni’ye ve türkülerine...

Kışın sadece üç-dört hanenin kaldığı, yirmi otuz evlik Berçenek, birçok Alevi köyü, ilçesi gibi sahipsiz, kimsesiz!.. Mahzuni’nin köyü de olsan, her yıl yüz binlerce Alevinin inanç merkezi Hacıbektaş da olsan bu durum hiç mi hiç değişmiyor ne yazık ki!

Ceyhan nehrinin yemyeşil bereketli suları tarafından beslenen toprakların üzerine kül yağıyor bugün. Afşin Elbistan arasındaki ovada yaşayan insanlar sağlıksız, mutsuz!.. Binlerce işçinin çalıştığı termik santrallerde iş de bulamadıklarından yakınıyorlar. “Ölüyoruz, bari çalışarak ölseydik!” diyenler var aralarında. Köylerdeki bahçeler, tarlalardaki bitkiler kül dolu... Toprak küskün!..

Ovanın tam ortasında termik santrallerin bacaları sabah akşam duman kusuyor. Berçenek’e, köyüne övgüsünü ve özlemini “Oyy göresim geldi Berçenek seni/Dumanlı dumanlı oyy bizim eller” diye anlatan Mahzuni’nin bahsettiği duman, termik santral dumanı değildi bir zamanlar!..