Afrin savaşında sivil halkın korunması

İnsan hakları kuruluşları ve uluslararası medya, Afrin savaşında sivil kayıplara dikkat çekmektedir. Meseleye pek çok açıdan yaklaşmak mümkün. Acaba hukuksal bakış hangi ölçütleri içerir? İhlaller ve yasaklanan eylemler ile hukuka uygun davranışlar hangileri ve nasıl olmak gerekir? Birlikte bakalım.

Savaş hukukunun (silahlı çatışma hukuku ya da insancıl hukuk olarak da bilinir) en önemli belgeleri 12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmeleri ve Protokolleridir.(*) 

Cenevre Sözleşmelerine Türkiye taraftır. 

Sözleşmeler  30 Ocak 1953 tarih ve 8322 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Dört sözleşme vardır:

(1) numaralı Sözleşme,”Harp Halindeki Silahlı Kuvvetlerin Hasta ve Yaralılarının Vaziyetlerinin Islahı Hakkında Cenevre Sözleşmesi”, (2) numaralı Sözleşme, “Silahlı Kuvvetlerin Denizdeki yaralı ve Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahı Hakkında Cenevre Sözleşmesi”, (3) numaralı Sözleşme, “Harp Esirlerine Yapılacak Muamele ile ilgili Cenevre Sözleşmesi” ve (4) numaralı Sözleşme ise “Harp Zamanında Sivillerin Korunmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi” adını taşır.

Dört Sözleşmenin dördünün de ortak 3.maddesi, yasak eylemlere özgülenmiştir. Şöyle özetleyebiliriz: Silahını teslim eden silahlı bir gücün mensubu ile zorunluluktan, tutukluluktan ya da herhangi bir nedenle savaş (harp, çatışma) dışı kalmış kimseler dahil olmak üzere, çatışmaya doğrudan katılmayan kişilere, ırk, renk, din ya da inanç, cinsiyet, doğum, servet ya da bunlara benzer başka bir kıstasa dayanan fark gözetmeksizin insani muamele yapılacaktır. Bu kişilere hiçbir zaman hayatlarına ya da beden bütünlüklerine kasıtlı davranışlar, keyfi öldürmeler, zulümler, azap ve işkenceler yapılmayacaktır. Rehine almalarda bulunulmayacaktır. Kişilerin haysiyet ve şerefine (onuruna) tecavüz, aşağılayıcı davranışlarda bulunulmayacaktır. Kanuna uygun kurulmuş bir mahkeme tarafından, adil bir yargılamaya dayanmayan mahkumiyetler ve idamlar yasaktır. Yaralı ve hastalar toplanacak ve tedavi edilecektir.

4. Sözleşme 158 maddeden oluşmaktadır.

Cenevre Sözleşmelerine ek üç adet protokol vardır.102 maddelik, 8 Haziran 1977 tarihli  1 numaralı protokol, “12 ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmelerine Ek Uluslar Arası Silahlı Çatışmaların Mağdurlarının Korunmasına İlişkin Protokol” adını taşır.

Sözleşmelere ek 28 maddelik, 2 numaralı protokol ise, 8 Haziran 1977 tarihli olup,  “12 Ağustos 1949 tarihli Cenevre Sözleşmelerine ek uluslararası olmayan silahlı çatışma mağdurlarının korunmasına ilişkin”dir.

Sözleşmeye ek 17 maddelik 3  numaralı protokol ise 8 aralık 2005 tarihlidir ve “12 ağustos 1949 tarihli Cenevre Konvansiyonlarına Ek ve İlave Bir Ayırt Edici Ambleme İlişkin Protokol” adını taşımaktadır.

Türkiye protokollerin tarafı değildir. 

Sivillerin korunmasına yönelik 2 numaralı protokolün 2.kısmı, “İnsani Muamele” başlıklı olup, 4. maddesi “Temel Güvenceler”  başlığını taşımaktadır. Bu bölümde ortak 3. maddedeki yasaklar daha da somutlaşmış halde sayılmaktadır.

İşkence, onur kırıcı ve aşağılayıcı muamele, rehine alınması, kölelik ve köle ticareti, yağmalama yasak eylemler arasında sayılmaktadır. Çocuklara yardım ve bakımın  sağlanacağı, dini ve ahlaki eğitim almalarının sağlanacağı, ailelerin birleştirilmesi için tedbirlerin alınacağı, 15 yaşını doldurmayanların silah altına alınmayacakları vurgulanmaktadır. 5. madde özgürlükleri sınırlandırılan kişilerle ilgilidir. 6. madde silahlı çatışma ile ilgili suçların cezai takibatı ile ilgilidir. Protokolün 3. kısım başlığı” yaralılar, hastalar ve deniz kazazedeleri” başlığını taşır.7. madde koruma ve bakım, 8. madde arama  başlıklıdır. 9. maddede tıbbi ve dini personelin korunması, 10. maddede, tıbbi görevlilerin genel olarak korunması, 11. maddede, tıbbi birimlerin ve nakliye araçlarının korunması ve 12. maddede de ayırt edici işaretlerin Kızılhaç ya da Kızılay, Kızıl Aslan ve Güneş’in ayırt edici işaretlerinin kullanımı düzenlenmektedir. 4. Kısım, “sivil halk” başlığı altında 13. maddede sivil halkın korunması, 14. maddede sivil halkın hayatta kalması için vazgeçilmez olan malzemenin korunması, 15. maddede,  tehlikeli güçler içeren yapıların ve tesislerin korunması, 16.maddede, kültürel varlıkların ve ibadet yerlerinin korunması, 17. maddede, sivillerin zorunlu yer değiştirmelerinin yasaklanması, 18. maddede yardım örgütleri ve yardım eylemleri konuları düzenlenmiştir. *https://www.icrc.org/en/download/.../sozlesmeleri-protokolleri-conventions-protocols.pd...