İran’ın zor yılı

2018 yılı beklendiği gibi oldukça sert gelişmelerle başladı. Ortadoğu gündemi yine baş döndürücü bir hızla akıyor. Kolay kolay sonuçlandırılamayacak 2017 bakiyesi krizlerin yanı sıra İran’daki yolsuzluk karşıtı gösteriler gibi yeni gelişmeler de gündemde. 

Birkaç gündür devam eden gösterilerde hükümet ve yolsuzluk karşıtı sloganlar öne çıkıyor. Ancak Arap Ayaklanması’nda binlerce örneğini yaşadığımız “genel şablonlar üzerinden değerlendirme” anlayışı bir kez daha yoğun bir dezenformasyon kaynağı oluşturmaya başladı. Ülkenin içinde bulunduğu ekonomik durum, ambargolar, halkın eğilimleri, motivasyonları, yerel dinamikler irdelenmeden “devrim veya komplo” çerçevesine sıkıştırıp gidişatı okumaya çalışmak yanıltıcı olabilir.

ABD ve Suudi Arabistan gibi İran karşıtı kampın göstericilere destek vermeleri göstericileri “ajan provokatör” yapmayacağı gibi yolsuzluk karşıtı öfkeyi de komplo senaryosuna dönüştürmez.

Diğer taraftan İran’daki yönetim biçiminden rahatsız olan epeyce insan olsa da bazı kesimlerin “devrim” beklentisi de pek gerçekçi olmayabilir. Yine Mısır, Libya, Suriye dahil birçok yerden görüntü ve fotoların dolaşımda olduğu göz önüne alındığında İran’daki süreci takip ederken teyitli bilginin önemi bir kez daha ortaya çıkıyor. 

Bölgesel güç haline gelen İran’ın nüfuz alanının sınırlandırılması amacıyla ABD ve Suudi Arabistan başta olmak üzere çeşitli ülkelerden ve bloklardan müdahaleler olması bekleniyordu. 

Halkın ülke içindeki haklı talepleri ile sokağa dökülmesi zaten uzun yıllardır ambargo altında olan ve idari sorunlarla birlikte ekonomisi zayıflayan İran üzerindeki baskıyı artırmak için bir koza dönüştürülebilir. Bu çerçevede, Obama döneminde altyapısı oluşturulan nükleer anlaşmasından Trump’ın pek memnun olmadığı ve anlaşmayı iptal etmek niyetinde olduğu biliniyor. Anlaşma ambargo altındaki İran’a nefes alma şansı verdiği gibi ABD-İran ilişkilerinin normalleşme sürecine girmesi niyeti de taşıyordu. 

Derdi asla demokrasi olmayan ABD’den önümüzdeki günlerde “İran halkının taleplerini dikkate alması için İran’a yönelik ambargonun arttırılması, anlaşmanın iptal edilmesi” vb. çıkışlar görmek şaşırtıcı olmaz. 

İran’a yönelik Irak, Suriye ve Lübnan’da da çeşitli hamleler yapılması yüksek olasılık. Ancak bir kez daha belirtmek gerek ki, İran’daki gösteriler ABD veya İran karşıtı blok tarafından envai koza dönüştürülse de İran içindeki sorunların ve göstericilerin haklılığı gerçeğini ortadan kaldırmaz. Rüşvet çarkları, köklü yolsuzluk ağları, şeffaflıktan uzak idari sistemler, sorgulayanları yaftalamaya eğilimli anlayışlar sadece İran’ın değil bölgedeki birçok ülkenin en temel sorunu. Ülke içinde müsait zemin oluşmuşsa “dış güçlerin” bunu uygun şekilde kullanmaları elbette beklenen tavırdır. 

İç sorunların yanı sıra bölgesel açıdan da birçok kez markaj altına alınacak olan İran’ı zor bir yıl bekliyor.

İran için IŞİD ile mücadele dönemi sonrası Bağdat hükümeti ile ilişkileri ve Irak Kürt Bölgesel Yönetiminin (IKBY) bağımsızlık hamlesini durdurması ile gücünün iyice perçinlendiği Irak’ta taviz vermeye zorlanması beklenebilir. 

Bağdat hükümetinin İran ile yakınlaşması ABD dahil çeşitli ülkeleri rahatsız ediyor. Irak’ta mayıs ayında yapılması beklenen parlamento seçimleri öncesinde ve sonrasında İran’a yönelik baskıların artması şaşırtıcı olmaz. Özellikle, IŞİD ile savaş bittikten sonra Haşdi Şabi’nin bekasına ilişkin durum İran’ı olduğu kadar Irak yönetimini de zorlayacak gibi görünüyor. 

İran’ın Suriye ve Lübnan’daki güçlü pozisyonuna ek olarak Irak’taki son durumla birlikte Tahran’dan İsrail sınırına kadar kesintisiz kara yolu hattı oluşturmuş olması da dikkate alınmalı. 

Bu faktörler göz önüne alındığında mevcut protesto gösterileri bastırılsa dahi 2018 yılında İran için oldukça zorlanacağı bir dönemin başlayacağı ve birçok açıdan markaja alınacağı söylenebilir.