İnsan Hakları Evrensel Bildirisi hakkında

Birinci Dünya Savaşı’nın ardından(1914-1918)  kurulan Milletler Cemiyeti gibi (1920), İkinci Dünya Savaşının hemen ardından  da (1939-1945) Birleşmiş Milletler (1945) adlı uluslararası örgüt kurulmuştur.(*)

Her iki örgütün de temel amacı dünyada barışı egemen kılmaktı.Milletler Cemiyeti savaşın önlenmesi ve barışın dünyada egemen olması konusunda başarısız oldu.

Bir daha benzer  acıların yaşanmayacağı,  barışın   egemen olacağı bir dünya için , daha İkinci Dünya Savaşı sürerken  Birleşmiş Milletler örgütü fikri ortaya atılmış ve girişimler başlamıştı.

Nitekim Birleşmiş Milletler Antlaşması, 26 Haziran 1945 tarihinde ABD’nin San Fransisko şehrinde imzalandı. Yeterli sayıda devletçe onanması üzerine de  24 Ekim 1945 tarihinde yürürlüğe girdi. Antlaşmanın ilk iki maddesinde Birleşmiş Milletlerin barış amacıyla kurulduğu yazılıdır. Antlaşmanın “giriş” bölümünde insan hakları kavramına yer verilmiş ve barışın korunmasında insan haklarının önemine vurgu yapılmıştır. Aynı şekilde BM Antlaşmasının 1. maddesinde de insan haklarına saygı ilkesine yer verilmiştir. Birleşmiş Milletlere üye devletlerin yükümlülüklerine ilişkin de BM Antlaşması’nın 55.maddesinde , “ırk, renk, dil ya da din ayrımı gözetilmeksizin herkesin insan haklarına ve ana özgürlüklerine, bütün dünyada etkin bir biçimde saygı gösterilmesini kolaylaştırmak” hükmüne yer verilmiştir.     

İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’nin hazırlanması, BM bünyesinde, 29 Nisan 1946 tarihinde, İnsan Hakları Komisyonu kurulmasıyla başlamıştır. Komisyon Başkanlığına o tarihte ABD Başkanı olan Rooosevelt’in eşi olan Eleanor Roosevelt seçilmiştir. Başkan Yardımcısı  Çin’den ve raportör üye de Lübnan’dandı. Komisyon 18 devletin temsilcisinden oluşuyordu.

Bu18 devlet, ABD, Avustralya, Belçika, Belarus, Çin, Filipinler, Fransa, Hindistan, İngiltere, İran, Lübnan, Mısır, Panama, Sovyetler Birliği, Şili, Ukrayna, Uruguay, Yugoslavya idi.

Böylece Komisyonda kapitalist,sosyalist sistemlerden ve İslam ülkelerinden temsilciler bulunmuş oluyordu. Komisyon bünyesinde dünyanın farklı coğrafyalarından, etnik kökenden ve dini inançtan,felsefi görüşten 80 uzman görev yapıyordu. Bildirinin ilk resmi taslağı, Fransa temsilcisi, sonradan Nobel Barış Ödülünü de (1968) kazanacak olan Anayasa Hukukçusu Profesör Rene Cassin tarafından hazırlanmıştır.Raportör de Lübnan’lı Joseph Malik’tir. Malik’in insan onuru kavramının bildiride yer almasındaki katkısı büyüktür.

Komisyonca hazırlanan , bir giriş ve 30 maddeden oluşan İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, 10 Aralık 1948 günü Fransa’nın başkenti Paris’te toplanan BM Genel Kurulunda kabul ve ilan edilmiştir. Genel Kurulda oy verme hakkı olan 58 ülkeden 56’sı oylamaya katılmış ve katılan üyelerin 48’i olumlu oy vermiştir.Türkiye de olumlu oy veren ülkelerdendir. katılan üyelerden 8’i çekimser oy kullanmıştır. Bu ülkelerden 6’sı sosyalist ülkelerdir. Bunlar, Sovyetler Birliği, Belarus, Ukrayna, Çekoslovakya, Polonya ve Yugoslavya’dır.

Suudi Arabistan ve Güney Afrika da bildirinin bütünü için yapılan oylamada çekimser oy veren ülkeler arasındadır.

Türkiye Evrensel Bildiri’yi, Bakanlar Kurulu kararı ile Resmi Gazete’de yayımlamıştır. Resmi Gazete’nin 27 mayıs 1949 tarih ve 7217 sayılı nüshasında yayımlanmıştır. Resmi Gazete’de yayımlanan karar şöyledir: “Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 10 .12.1948 tarihli ve 217(111) sayılı kararıyla kabul edilen ilişik  ‘İnsan Hakları Evrensel beyannamesi’nin Resmi Gazete ile yayınlanması ve yayından sonra okullarda ve diğer eğitim müesseselerinde yorumlanması ve bu beyanname hakkında radyo ve gazetelerde münasip neşriyatta bulunulması, Dışişleri Bakanlığının 28(3) 1949 tarihli ve 36084/122 sayılı yazısı üzerine bakanlar Kurulu’nun 6.4.1949 tarihli toplantısında kararlaştırılmıştır.”

Evrensel Bildiri 300’den fazla dile çevrilmiştir. Bu özelliği ile de en çok dile çevrilen insan hakları belgesi olma özelliğini taşır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu,  4 Aralık 1950 tarihinde gerçekleştirdiği toplantıda, 423(V) sayılı kararıyla “10 Aralık” gününü, “İnsan Hakları Günü” olarak ilan etmiştir.

“10 Aralık İnsan Hakları Günü” hem Evrensel Bildiri gibi, milyarlarca insana esin kaynağı olmuş bir bildirinin hazırlanmış olmasının kutlanmasıdır hem de insan hakları sorunlarının tüm dünyada konuşulması,tartışılması, çözümler aranması için vesile olan bir gündür. İnsan Hakları Derneği, ilk olarak, kurulduğu yıl olan 1986 yılının 10 Aralık tarihinde bir basın açıklamasıyla bu günü kutlamış ve daha sonra da 1987 yılından itibaren her “10 Aralık İnsan Hakları Günü”nü, 10 Aralık’tan başlayarak insan hakları haftası olarak kutlamıştır. Bu gelenek sürmektedir. Genel Merkez ve şubeler hafta ile ilgili her yıl çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. 

(*) Yararlanılan kaynaklar: Prof. Dr. Rona Aybay, İnsan Hakları Evrensel Bildirisi ve Türkiye (1945-1948), İstanbul Bilgi Üniversitesi yayını, 2016 ve İnsan Haklarını Anlamak (İnsan Hakları Eğitimi El Kitabı), yayına hazırlayan Wolfgang Benedek, Çeviri Mehveş Bingöllü Kılcı, 2014