Jena deneyinin 15 yılda gösterdikleri

Jena Deneyi 2002 yılında Almanya’nın Jena kentinde bulunan Friedrich Schiller Üniverstesi tarafından başlatılan uzun soluklu bir ekosistem deneyi. Pek çok bilim insanı ve araştırma grubundan oluşan bir konsorsiyum tarafından yürütülen Jena deneyi, biyoçeşitlilik ile ekosistemler arasındaki ilişkiyi araştıran ve pek çok farklı yönleriyle ortaya koyan, 10 hektarlık bir arazide yapılan, 85 binden fazla ölçümün kullanıldığı dev bir deney. Başlangıçta bitki çeşitliliğinin element geri dönüşümü ve trofik etkileşimler üzerindeki etkilerini farklı bilim alanlarından bakarak ortaya koymayı amaçlayan Jena deneyi, 2000’lerin ortalarında ekosistem çalışmalarındaki paradigma değişimine paralel olarak gelişti ve bugünlere geldi. Jena deneyi şu sorulara cevap aramak üzere kurgulanmıştı:

1. Bir ekosistem içerisinde yer alan pek çok farklı süreç gözönüne alındığında, bitki türlerinin zenginliğinin etkileri ne kadar geneldir?

2. Ekosistemin işleyebilmesi için özellikle biyokütle üretimi bakımından tek tek bitki türleri mi, bitki işlevsel grupları mı ya da biyoçeşitliliğin kendisi mi önemlidir?

3. Çeşitliliğin multitrofik (Besin zincirinin basamaklarında bulunan canlılar arası) etkileşimler üzerindeki etkileri nelerdir?

4. Çeşitliliğin azot, karbon ve fosfor döngüsü ve ekim alanlarının su dengesi üzerindeki etkileri nelerdir? (Burada ekosisteme verilen elementler, element dönüşümü, ve ekosistemin çıktıları gözönüne alınmaktadır)

5. Bitki karakterleri kullanılarak biyoçeşitlilik-ekosistem işlevi konularının arkasında yatan mekanizmalar ne ölçüde açığa çıkarılabilir? Bu alanda karşılaşılan sorunlar ve sıkıntılar nelerdir?

6. Buradan elde edilen sonuçları, ekili arazilerin tarım uygulamalarında nasıl kullanılabilir?

Jena deneyinde yaklaşık 60 farklı bitki türü kullanıldı. Bunlar 10 hektarlık bir araziye dikilerek deneyler ve ölçümler yapıldı ve yukarıdaki sorulara cevap arandı. Basic and Applied Ecology dergisinin eylül 2017’deki sayısında araştırmanın özet raporu yayınlandı1. 70 sayfadan oluşan bu rapor, ayrıntılı çalışmanın on beş yıllık bulgularının toplamını özetliyor. Araştırmayı yürüten Münih Teknik Üniversitesinden Prof. Wolfgang Weisser2 araştırmanın beklenmeyen iki bulgusunu şu şekilde özetliyor:

1. Biyoçeşitlilik ekosistemdeki süreçlerin yarıya yakınını etkilemektedir.

2. Meraların yoğun yönetimi, planlaması, biyoçeşitliliğin fazla olduğu koşullar kadar yüksek verim elde edilmesini sağlamamaktadır.   
Çalışmanın diğer bulguları da en az bu iki bulgu kadar çarpıcı ancak bu iki bulgu dünya üzerindeki biyoçeşitliliği neden korumamız gerektiği konusunun altını net bir şekilde çizmektedir. Ekosistemin varlığını sürdürmesi de, insanın tarım arazilerinden verim alabilmesi de, doğadaki karbon, fosfor, azot döngüsü de biyoçeşitlilik ile sıkı bir bağ içerisindedir ve biyoçeşitlilikteki artış bu yaşamsal süreçleri olumlu etkilemektedir. İnsanın mera alanlarına suni müdahelesi (ıslah, gübreleme vb. yollarla) dahi biyoçeşitliliğin artışının sebep olduğu verimlere ulaşılmasına yetmemektedir. Türlerin yok oluşu, ekosisteme zararlıdır.

1- Wolfgang W. Weisser, Christiane Roscher, Sebastian T. Meyer, Anne Ebeling, Guangjuan Luo, Eric Allan, Holger Beßler, Romain L. Barnard, Nina Buchmann, François Buscot, Christof Engels, Christine Fischer, Markus Fischer, Arthur Gessler, GerdGleixner, Stefan Halle, Anke Hildebrandt, Helmut Hillebrand, Hans de Kroon, Markus Lange, Sophia Leimer, Xavier Le Roux, Alexandru Milcu, Liesje Mommer, Pascal A. Niklaus, Yvonne Oelmann, Raphael Proulx, Jacques Roy, Christoph Scherber, Michael Scherer-Lorenzen, Stefan Scheu, TejaTscharntke, Michael Wachendorf, Cameron Wagg, Alexandra Weigelt, Wolfgang Wilcke, Christian Wirth, Ernst-Detlef Schulze, Bernhard Schmid, Nico Eisenhauer. Biodiversity effects on ecosystem functioning in a 15-year grassland experiment: Patterns, mechanisms, and open questions. Basic and Applied Ecology, 2017; 23: 1 DOI: 10.1016/j.baae.2017.06.002

2- Technical University of Munich (TUM). “Jena Experiment: Loss of species destroys ecosystems: 15 years of biodiversity research in review.” ScienceDaily. ScienceDaily, 29 November 2017. <www.sciencedaily.com/releases/2017/11/171129120219.htm>.