Keyfi değişikliklerin sağlığınızı olumsuz etkilediğine dair rapor alın

SORU: Merhaba. Ben bir özel sektör fabrikasında çalışıyorum. Üç tane fabrikası olan cam firması bünyesindeki fabrika 2’de çalışıyorum. Müdürümüz benim haberim olmadan beni 1. vardiyadan 2. vardiyaya almış ve ben bunu vardiya listesinde gördüm. Müdürün yanına gidip, “Ben 2. vardiyada çalışmayacağım kendi vardiyamda çalışmak istiyorum” diye söylemem üzerine, “Ben burada müdürüm 150 tane personeli istediğim vardiyada istediğim yerde çalıştırırım” dedi. Bu durumda benim hakkım nedir? İşten çıkma gerekçesi olarak bunu göstererek tazminatlı çıkış alabilir miyim? Teşekkür ederim.

CEVAP: İş Kanunu’nun 22. maddesinde yer alan düzenlemeye göre, genel kural olarak işveren bir işçinin işyerindeki çalışma koşullarını istediği gibi değiştirememektedir. “Senin ücretini indirdim, seni buradan başka bir fabrikaya gönderiyorum” gibi uygulamada yaşanılan bir çok örnek, Kanun’un 22. maddesinde belirtilen şartlara uygun yapılmamaktadır. Bu açıdan 22. maddedeki en önemli unsur, esaslı bir değişikliğin işçinin onayı olmadan yapılamayacağını düzenlemesidir.

Esaslı değişiklik kavramı ise İş Kanunu’nda tanımlanmamıştır, doktrin ve Yargıtay kararları doğrultusunda, işçinin aleyhine olan değişiklikler ‘esaslı değişiklik’ olarak kabul edilmiştir. Yani çalışma koşullarında yapılan değişiklik, işçi için çalışmanın ağırlaştırılması anlamına geliyor ise bu durumda yapılan değişiklik esaslı değişiklik olarak nitelendirilir. Yargıtayın kullandığı ölçüt de “İşçinin durumunun ağırlaştırılmasıdır”. İşçinin çalışma süresi, yaptığı iş, işyerinde bulunduğu konumu, ücreti gibi alanlarda işçinin aleyhine bir durum var ise, bu işçi açısından esaslı bir değişiklik olarak kabul edilmektedir.

Ancak, nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılarak işletilen veya nöbetleşe işçi postaları ile yapılan işlerde, işveren veya işveren vekilleri, posta sayısı ile her postanın işe başlama ve bitirme saatlerini, postalar halinde çalıştırdıkları işçilerin ad ve soyadlarını, ara dinlenmelerini, hafta tatillerini ve bunlara ilişkin değişiklikleri düzenleyerek işyerinde işçilerin kolayca görüp okuyabilecekleri şekilde ilan etmekle yükümlüdür. İşveren ilan ettikleri, her postada çalışan işçilerin ad ve soyadlarını kapsayan listeleri ve bu işçiler için işe başlamadan önce alınan periyodik sağlık raporlarının bir nüshasını ilgili bölge müdürlüğüne vermekle yükümlüdür.

Bu açıdan düzenlenen, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in işçi postalarında değişme süresi başlıklı 8. maddesi, “Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları çalıştırılarak yürütülen işlerde postalar; en fazla bir iş haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci iş haftasında gündüz çalıştırılmaları suretiyle ve postalar birbirlerinin yerini alacak şekilde düzenlenir.

Gece ve gündüz çalışmaları, vardiya sistemi gereğince dönüşümlü olarak yapılmaktadır. Vardiya ile değişen çalışma saatleri arasında 11 saatlik kesintisiz bir ara dinlenme olmadan çalışma yaptırılamaz. Bu değişimler sırasında çalışanların sosyal hayatını engellememek ve oluşturacağı psikolojik etkilerin en aza indirilmesi amacıyla, aynı nitelikteki vardiyaların üst üste gelmemesi öngörülmüştür. Zorunluluk olmadıkça işçilerin postaları değiştirilemez.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 69. maddesi uyarınca, gece çalışması nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye, işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.

Yargıtay, vardiya değişikliği yapılmadan işçilerin sürekli ya da uzun bir süre aynı vardiyada çalıştırılmasından sonra, çalışma koşullarında esaslı tarzda bir değişiklik mahiyetinde sadece bir veya birkaç işçi için vardiya değişikliğini çalışma koşullarında esaslı değişiklik olarak kabul etmiştir (Yargıtay 22. HD, 17.09.2013 Tarih, 2012/ 26182 E, 2013/ 19137 K)

Bu tarz davalarda mahkemeler her somut olay açısından değerlendirme yapmaktadırlar. Eğer sizin çalıştığınız işyerinde bu tarz vardiya değişiklikleri sık oluyorsa, arada işçiler açısından dinlenme süresi tanınmıyorsa, yapılan değişiklikler keyfi olarak yapılıyorsa, işçilerin sağlığı açısından da olumsuz bir etkide bulunuyorsa, bu durumda iş sözleşmenizi haklı olarak feshetme koşulları bulunmaktadır.

Öncelikle bu keyfi değişikliklerin sağlığınızı olumsuz etkilediğine dair alacağınız bir rapor ile bunun değiştirilmesi talebi ile işvereninize başvurmanızı tavsiye ederim. Ancak, buna rağmen bu keyfi tutum ve sık sık değiştirme devam ederse, bu durumu belgelemeniz durumunda iş sözleşmenizi haklı nedenle feshedebilirsiniz. Ve eğer, şartlarınız uygunsa (Bir yıldan fazla çalışma, belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışma… gibi, sorunuzda belirtilmiyordu) kıdem tazminatınızı talep edebilirsiniz.