Sovyetlerde fotoğraf -6- Her alanda devrim

“Yeni politik sorunlar,
yeni propaganda yöntemleri gerektiriyor. 
Fotoğrafın, bu büyük anlatım gücü var.” 
John Heartfield

1917 Ekim Devrimi gerçekleştiğinde Çarlık Rusyası’ndan açlık, kıtlık ve yoksulluk miras kalmıştı. Bir yandan sosyalist planlamalar ve uygulamalar hayata geçirilirken, diğer yandan halkın açlık ve yoksulluğunun önüne geçilmeye çalışılıyordu. 

Dünyanın büyük devletleri başta ABD olmak üzere komünizm geliyor korkusuyla (Ki Marx zaten Avrupa’da bir hayaletin dolaştığını, komünizm hayaletini yıllar önce uyarmıştı) baskı şiddet ve yıldırma politikalarına başlamıştı. Devrimden sonra ABD’ye dönen Gazeteci John Reed yaşadıklarını ve devrimi anlatan, belgesel yazısı ‘Dünyayı Sarsan 10 Gün’ yüzünden düşman ilan edilmişti. Gizlice Sovyetler Birliği’ne kaçıp ölene kadar Sovyetlerde yaşamıştı. Tüm bunlara rağmen batılı komünist, sosyalist ve devrimciler Ekim Devrimi’ni coşkuyla karşılamışlar ve devrimin başarısı için çalışmışlardır.

Sovyetlerdeki gelişmeleri ve yaşananları dünyaya duyurmada özellikle fotoğraf önemli bir iletişim aracı olmuştu. Özellikle Lenin’in çağrısıyla açlığa karşı gıda yardımı için çalışılması gerekiyordu. 

O yıllarda dikkat çeken iki isim ortaya çıkmıştır. 

Bunlardan biri Armanda Hammer’dir.  “Rus göçmeni bir ailenin oğludur. Baba Julius Hammer bir sosyalisttir. ABD’de Komünist Partiyi kurar. İsmi komünizmin sembollerini temsil eden Orak ve çekiçten gelen Armand, Columbia Üniversitesinde tıp okur. Hiçbir zaman doktorluk yapmayan Hammer, 1921 yılında henüz 23 yaşındayken anavatanı Rusya’yı ziyaret eder. Amacı devrimin ilk yıllarında açlık, sefalet ve hastalıktan kırılan Rus halkına yardım etmek, öncelikle Ural’da hüküm süren tifüs salgınına karşı bir hastane kurmaktır. Fakat seyahati sırasında gördüğü şey açlığın hastalıktan daha vahim bir durum olduğudur. Derhal yetkililerle görüşür, sonuç tüm nüfusun bir yıl karnını doyuracak bir milyon metreküp buğdaya ihtiyacı olduğudur. Öğrencilik yaparken babasının ilaç ve eczane işini geliştirerek kazandığı 1 milyon doları (1910’ların başındaki değeriyle) bu işe yatırır. Gönderdiği gemilerin buğdayı boşalttıktan sonra satabileceği Rus mallarıyla doldurulmasını talep eder ki bu işi sürdürebilsin. 23 yaşında genç bir adamın kapasitesini ve vizyonunu gösteren bu cüretkar girişim ödülsüz kalmaz elbette. Devrimin şaşkın ve ağır bürokrasisiyle boğuşan genç Armand, Lenin’in dikkatini çeker ve bu Rus asıllı Amerikalı tarihin akışını değiştiren bir lider tarafından görüşmeye çağırılır...” (1) 

Armanda Hammer, büyük sanat koleksiyoneri olarak dünyada ‘kızıl milyarder’ olarak anılır.

Bir diğer isim ise Willi Münzenberg; 1918’de KPD’nin (Almanya Komünist Partisi) kurucu üyesiydi. Münzenberg 2. Komünist Enternasyonal Kongresine delege olarak  . Birinci Dünya Savaşı sırasında sık sık  , Zürih’teki evinde ziyaret etti. 1924’te Münzenberg, Reichstag’a seçildi ve 1933’te KPD’nin yasaklanmasına kadar  üye olarak görev yaptı. Münzenberg  kökenli az sayıdaki KPD liderlerinden biriydi.

Sovyetlere yardım ve destek vermek amacıyla kurulan “Uluslararası İşçi Yardım” (IAH) örgütünün kuruluşuna destek vermek amacıyla, aylık  dergilerin çıkarılmasını sağladı. İlk olarak aylık çıkan “Orak ve Çekiç” dergisi yayımlandı. Dergide Maxim Gorki, George Bernard Shaw, Käthe Kollwitz George Grosz gibi sanatçılar yer alıyordu. Dergi sanatsal bir içerik kazandı. Yaklaşık 10 bin tirajla başlayan dergi iki yıl sonra 180 bin tiraja ulaşmıştı. Sonrasında AIZ “Arbeiter Illustrierte Zeitung” ‘Resimli İşçi Dergisi olarak dönemine damga vuran yayınlar hem batıdaki fotoğraf dünyasını hem de Sovyetlerde fotoğrafın yaşamdaki karşılığını bulduğu önemli deneyimler olarak iz bıraktı. 

AIZ foto muhabirleri yetiştirerek, işçi sınıfı ideolojisiyle donanmış, işçi fotoğrafçıların fotoğraflarını yayınlamak amacıyla başlamıştır. Değerlendirme kurulunda aydın, sanatçı ve tasarımcılar yer alıyorlardı. George Grosz, John Heartfield, Henrich Zille ve Adolf Behne bulunuyordu. Arbeiter Illustrierte Zeitung ve derneğin kendi fotoğraf dergisinde yayımlanacak fotoğrafların oluşturulması sağlanıyordu. AİZ, aynı zamanda Anna Seghers, Erich Kaestner, ve Maxim Gorky ve Theobald Kaplan’ın hikayeleri ve şiirlerini de düzenli olarak yayımlamıştır. Bir yandan sosyalist edebiyatın ustalarından diğer yandan da sosyalist gerçekçiliğin fotoğraf alanındaki deneysel çalışmalarından yararlanıyordu. Sınıfa seslenen bir yayın organının fotoğrafçıları da, sınıfın öznelerinden olmalıydı. Dünya fotoğraf tarihinde ilk defa işçiler kendi çektikleri fotoğrafları yine kendi dergilerinde yayımlama olanağı buluyorlardı. Berlin’de üretilen ve dernek tarafından dağıtılan dergi, 2 bin üyeye ve 500 binden fazla tiraja sahipti. Teknik bilgi ve sergiler, organizasyonlar düzenliyordu. Öyle ki mizanpajıyla burjuva yayıncılık sektöründe taklit edilmiştir.  (haftaya devam edecek) 

(1) Yahşi Baraz “Kızıl milyarder”