13 Ekim 2016 00:05

Geçmişle yüzleşmede Arjantin deneyimi (2)

Geçmişle yüzleşmede Arjantin deneyimi (2)

Fotoğraf: Envato

Paylaş

Arjantin’de yapılan askeri darbenin üzerinden 40 yıl geçti. Yüzleşme ve hesaplaşma süreçlerinde, yaşam hakkı, işkence yasağı ve zorla kaybetmeler konusunda etkin soruşturma yapılmasında karşılaşılan sorunlar nelerdi ve bu sorun aşıldı mı, aşıldıysa ne ölçüde aşıldı?
Bu sorumuza şöyle yanıtlar aldık: 
- İlki yüzleşme ve hesaplaşmanın olabilmesi için yüksek siyasi iradenin olması şarttır. İkincisi, mağdur (Hakları ihlal edilenler ve yakınları) katılımı ve onların desteklenmesi, üçüncüsü medya desteği, dördüncüsü güçlü sivil toplum örgütleri ve onların sürece katılımı ve beşincisi ihlallerin belgelenmesi ve altıncısı yürütme organı ile iyi bir diyaloğun olması gerekir.
 Elbette soruşturma ve kovuşturma makamları ile yargılama makamlarının bağımsızlığı ve insan hakları hukukuna tam riayeti de gereklidir.
Etkin soruşturma engellerinin başında zaman faktörü geliyor. Bazı failler şu anda ev hapsinde. Zira çok yaşlılar ve bazıları da hasta. Ayrıca 40 yıl sonra yeni deliller çıkıyor ve her bir şüpheli ya da sanık için tanıklar ve mağdurlar tekrar tekrar ifade vermeye mecbur bırakılıyorlar. Bu her defasında travmanın tekrar yaşanması anlamına geliyor. Ayrıca doğa yasaları var ve yaşlanmakla birlikte bazı sağlık sorunları da gündeme geliyor. Ayrıca hafızasını yitiren pek çok mağdur ve tanık var. Sanıklar için de geçerli bu.
O nedenle soruşturmada hız ve soruşturmanın kalitesi çok önemli. Mağdurlarla görüşmelerin polis ya da asker kişiler/memurlar aracılığı ile yapılmaması gerekiyor. Psikolojik travma etkisi yaratıyor bu. O nedenle görüşmeler doğrudan savcılıklar eliyle yapılıyor.
Zaman aşımı problemi yüksek mahkemenin içtihadı ile aşılmıştır. Zorla kaybetme, insanlığa karşı işlenmiş suç olarak değerlendiriliyor. O nedenle zaman aşımı problemi yaşanmıyor.
Politik irade bulunmasına rağmen süreç yavaş işliyor. Geçmişle yüzleşme meselesine insan hakları ve demokrasi meselesi olarak bakmak lazım.
Devletin şeffaf ve hesap verebilir olması gerekir.                                                                                                                                                 Görünür kılmak gerek olanları, geçmişi… O nedenle de, bu sürece halkın katılımı ve katkısı, medyanın desteği çok önemli.
Arjantin’de yargılamalar, mağdur yakınlarının, insan hakları örgütlerinin ve siyasi partilerin mücadeleleri sayesinde gerçekleşti. Siyasi iktidar, 1986 ve 1987 yıllarında “Son Nokta” (punto final) ve “İtaat Zorunluluğu Yasası”nı çıkarmıştı. Son Nokta Yasası’na göre belirli bir süreden sonra ihlaller ile ilgili şikayet ve soruşturmalar yapılamayacaktı. Bir tür zaman aşımı engeliydi. “İtaat Zorunluluğu Yasası”na göre de düşük rütbeli askerler verilen emri yerine getirdikleri için suçlanamayacaklardı. Bunlar cezasızlık öngören yasalardı. Bu yasalar İnsan Hakları Amerikan Sözleşmesi’ne aykırıydı ve Amerikalılar arası İnsan Hakları Komisyonu ihlal tespitinde bulundu. Böylece yargılamaların yolu tekrar açılmış oldu.
1983 yılı seçimlerinden hemen sonra Conadep (Kayıplar Üzerine Ulusal Komisyon) kuruldu ve bir yıllık çalışmanın sonunda “Bir Daha Asla (Nunca Mas)” raporu hazırlandı.
Sonraki yıllarda DNA arşivi oluşturuldu.
Cezasızlık demokrasiyi zayıflatıyordu. Demokrasiyi güçlendirmenin tek yolu sorumluları yargılamak ve cezalandırmaktı. 2003 yılından itibaren, hakikat, hafıza ve adalet politikaları desteklendi. İnsanlık suçları affedilemezdi. Affetmek saygısızlık olurdu. O nedenle orta ve düşük seviyedeki sorumlu kamu görevlileri de yargılandılar. Bugün 600 darbe dönemi sorumluları hapishanede yatıyor. 900 kişinin davası sürüyor. Darbeciler kendi aralarında “sessiz kalma” kararı aldılar.
Darbede sermaye şirketlerinin ve basının büyük rolü var.
Mayıs Anneanneleri (nineleri) ilk olarak 1987 yılında bir bebeği buldular, uzun araştırmalardan sonra. Çocuk çalmadan Videla yargılandı ve ceza aldı. Nineler başardı bunu. Şu ana kadar 120 torun bulundu. Alfonsin zamanında kurulan Kayıp Komisyonuna (conadep) 8 bin 960 ihbar yapıldı. İnsan hakları örgütleri 30 bin kayıp var dediler. 1985’te davalar açıldı ve 9 general yargılandı. Müebbet hapis cezası aldılar. Cinayetten, keyfi gözaltılar ve işkence yapmaktan… 
Arjantin izlenimlerimi genel olarak özetlemiş oldum. Son notlarım, kelimeleri süzerek cümleler kuran ünlü Anayasa Hukukçusu, Avukat  Eduardo Barcesat’a dair:
- Proje, liderinden daha iyiyse sorun yok.
- Bir konu, takılı kalırsa, geriye gider.
- Politik gücün, etnik sorunları pişman olmayacağı şeyi yaparak çözebileceği temenni edilir. 
- Mağdurların adlandırılmaları ciddi  bir sorundur.
- Hakların geleceğe yönelik olma özelliği vardır.
Sevgili okuyucular, sonuç olarak, “kalemlerin gecesi”ni unutmayalım.
Eylül 1976…

YAZARIN DİĞER YAZILARI
Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...