26 Eylül 2015 01:00

Pizza faresinin mülkiyeti

Fotoğraf: Envato

Paylaş

İsmail Gökhan Bayram

Tüm yazıları

Bu köşenin okurları büyük olasılıkla geçtiğimiz günlerde sosyal medyada patlama yapan pizza taşıyan fare videosuna denk gelmiştir. İzlemeyenler için kısacık videonun kısacık özeti: Matt Little tarafından Manhattan metrosunda kaydedilen kendi boyunun iki misli bir pizza dilimini taşıyan farenin on beş saniyelik videosundan bahsediyoruz. Söz konusu video bu yazı yazılırken sadece Youtube’da altı milyonun üzerinde izlenmişti. Ancak izlenme sayıları bununla sınırlı değil. Binlerce belki de on binlerce kullanıcı videoyu indirip facebook, youtube, twitter, tumblr ve bilcümle sosyal medyada videonun üzerinde oynanmış ve oynanmış hallerini video, gif ve fotoğraf halinde #pizzarat hashtagi ile yeniden paylaştı.
Buraya kadar bir sorun yoktu. Ta ki pizza faresinin video sahibine atıfta bulunulmuş bir Facebook gönderisi telif hakkı ihlali nedeni ile Jukin Media adlı bir şirket tarafından yayından kaldırtılana kadar. Jukin Media viral olabilecek içeriği hızla tespit edip yayın haklarını satın alan bir firma. Satın alınan içeriğin yayın hakları daha sonrasında daha büyük müşterilere satılıyor. Yani içeriğin kaldırılması kağıt üzerinde tümüyle yasaya uygun. Peki bütün bu sürecin yasal olması adil olduğu anlamına gelir mi acaba? Yayınlanır yayınlanmaz netteki kullanıcılarının hızla sempatisini toplayıp bir kült haline gelen on beş saniyelik bir videodan bahsediyoruz. İstedikleri kadar üzerinde yasal hak sahibi olsunlar pizza faresi Internet kültürünün tıpkı ağaçkakanın sırtına binmiş gelincik gibi bir parçası. Böyle kısacık bir video için adil kullanım sınırı nedir bilen var mı? Adil kullanım tanımları “Eserin orjinaline yeni bir ifade ya da anlam ekleyecek şekilde yorumlamak, eleştirmek vb. için telifli bir işin kısıtlı olarak hak sahibinden izin almadan kullanılabileceği” konusunda birleşiyor. Öte yandan eserinin ne kadarlık bir bölümünün kullanıldığı, kullanımın eserin pazar payına etkisi ve benzeri faktörler de herhangi bir kullanımın adil kullanım sayılıp sayılmamasında dikkate alınıyor. On beş saniyelik bir video için yeni bir anlam ya da ifade ekleyecek ve adil kullanım sınırında sayılabilecek kısıtlı bir kullanım ne olabilir ki? Videonun 2-3 saniyesinden yapılacak bir gif ve bu gife eşlik eden özgün yorum adil kullanım sayılır mı? Ve türetilebilecek daha pek çok soru...
Pizza faresi ile bir kez daha görüldü ki mevcut telif yasası, bu yasaların içindeki ‘olumlu’ görünen maddeler ve haklar da dahil olmak üzere pratikte en küçüğünden en büyüğüne bilgi, kültür, bilim, sanat ve hatta mizahın kitlelere kolayca erişiminin önünde engel çıkartmak dışında pek de bir işe yaramıyor. Mülkiyet ilişkileri ile tanımlanan telif haklarından kurtulana dek pizza faresi birlerinin malı olmaya devam edecek.