Petrol fiyatlarındaki gerileme ne getirecek?

Son dönemde uluslararası piyasaların başlıca gündemi hiç kuşku yok ki petrol fiyatlarında yaşanan sert gerileme. Haziran’dan bu yana Brent petrolün varili 36 dolar dolayında değer yitirerek 78 dolar seviyesine geriledi.
Son dönemde Ortadoğu’da özellikle Irak’da yaşanan siyasi gelişmeler göz önünde bulundurulduğunda aksine petrol fiyatlarının yükselmesi beklenebilirdi.  Ne var ki, özellikle ABD petrol üretimindeki keskin artış (Libya ve Suudi Arabistan’ın katkılarıyla) ve Avrupa ekonomisinden gelen yavaşlama sinyalleri ile birlikte petrol arzı genişlerken, petrol talebi geriledi. Bu durum petrol fiyatlarında sert bir düşüşe yol açtı. Fiyatlardaki gerilemenin ne denli kalıcı olduğu sorusuna gelirsek, küresel ekonomide büyüme beklentilerinin aşağı yönlü revize edildiği bir süreçte petrol talebinin toparlanması mümkün görünmüyor. Arz tarafında ise OPEC üyeleri arasında üretimin kısılmasına dönük bir görüş birliği sağlanabilmiş değil, ABD’nin onayı olmadan mümkün de gözükmüyor.  
ABD’nin aylık petrol üretimi açıklanan son açıklanan Ağustos ayı verilerine göre 268 milyon varili aşarak 1986 yılından bugüne en yüksek seviyeye ulaştı. Daha 2011 yılında ülkenin petrol üretimin aylık 150 milyon varil seviyelerini gördüğü düşünülürse ne denli büyük bir artış yaşandığı daha net ortaya çıkıyor. Mevcut seviyeler ABD’nin Rusya ve Suudi Arabistan’ı geride bırakarak dünyadaki en büyük petrol üreticisi konumuna yükseldiğini gösteriyor. Bu artışın başlıca nedeni ise kaya petrolü çıkarımındaki teknolojik gelişmeler, maliyetlerin gerilemesi ve üretimin büyümesi. Son araştırmalar petrolün varilinin 80 dolar seviyelerinde kalıcı olması durumunda dahi başlıca kaya petrolü merkezlerinin çalışmaya devam edebileceğini gösteriyor.
Petrol fiyatlarındaki dalgalanma ekonomisi petrol ihracatına dayanan ülkeler açısından ayrı bir önem taşıyor. 1986 yılında da petrol fiyatları sert bir şekilde gerilemiş ve Sovyetler Birliği’nin finansal bir krize sürüklenmesine yol açmıştı. O yıllarda pek çok yorumcu petrol fiyatlarındaki düşüşü ABD’nin Suudi Arabistan üzerinden petrol üretimini arttırarak Sovyetler Birliği’ni sıkıştırmaya yönelik kritik bir hamlesi olarak yorumlamıştı.  
Bugün de yorumlar çok farklı değil. Petrol fiyatlarındaki gerilemeden en fazla etkilenen ülkelerin başında “olağan düşmanlar” Rusya, İran ve Venezuela geliyor. Rusya’da 2013 bütçesinde devlet gelirlerinin yüzde 50’si petrol ve doğal gazdan gelmekteydi. Son olarak parlamento tarafından kabul edilen bütçe taslağında ise petrolün varili 100 dolar olacağı baz alınmıştı. Petrol fiyatlarındaki her yüzde 10’luk gerileme Rusya’nın gelirlerinde 14.6 milyar dolar bir düşüş anlamına geliyor. Ülkeye dönük Batı’nın uyguladığı yaptırımlar da düşünüldüğünde Rusya’nın bütçe açığının finansmanın da oldukça zorlanacağı da bir gerçek.
İran’ a gelirsek mevcut bütçenin sürdürülebilmesi için gerekli petrol varil fiyatının 136 dolar seviyesinde olduğu belirtiliyor. Mevcut durum hiç kuşku yok ki, ülkede yaptırımların gevşetilmesi yönündeki beklentiyi besliyor ve İran’ın nükleer programına dair görüşmeler öncesinde ABD’nin pazarlık masasında elini güçlendiriyor. Petrol üretiminde olmasa dahi, geleneksel petrol rezervleriyle dünyada ilk sırada bulunan Venezuela’da da durum farklı değil. Hali hazırda zor bir dönemden geçen ülke ekonomisi petrol fiyatlarındaki gerilemeyle bir önemli darbe daha aldı. Önümüzdeki yıl içerisinde ülkenin borç ödemelerini gerçekleştirmekte zorlanacağı ve temmerüt olasılığının giderek güçlendiği yönünde raporlar hız kazanıyor.  
Düşen petrol fiyatlarının elbette Türkiye gibi enerji tüketimi dışa bağımlı ülkelere olumlu etkileri olacak. Düşen üretim maliyetleri ile birlikte enflasyon gerileyecek, cari açık daralacak. Kamu maliyesi açısından bakıldığında ise, petrol fiyatlarındaki gerileme akaryakıt fiyatlarına yansıtıldığı ölçüde tahsil edilen ÖTV gelirinde de bir daralma yaşanacak.