02 Kasım 2013 11:24

Telif-1: Mickey Fare Yasası

Fotoğraf: Envato

Paylaş

İsmail Gökhan Bayram

Tüm yazıları

15 yıl önce, 27 Ekim 1998’de Amerikan Meclisi, Telif Süresi Uzatma Kanunu’nu onayladı. Onaylanan kanunla daha önce 1976’da kişisel üretimler için sanatçının ömrü artı 50 yıl, müşterek eserlerde ise 75 yıla çıkartılmış olan bir sanat eserinin kamu malına dönüşme süresi kişisel üretimler için sanatçının ömrü artı 75 yıl olarak tanımlanırken, müşterek eserlerde ise üretim tarihinden itibaren 120 yıl ile yayın tarihinden itibaren 95 yıl sürelerinden kısa olanı olarak tanımlandı. Bu kanun, Mickey Fare’nin ilk yayınlanan bölümünün kamu malına dönüşmesini ertelediği için zaman zaman Mickey Fare’yi Koruma Kanunu olarak da anıldı.

Onaylanan kanun, 20. yüzyılın ilk yarısındaki önemli kültürel üretimlerin ciddi bir kısmının kamu malına dönüşmesi 20 yıl ertelenmiş oldu. Bu erteleme, eserlerin şu anki telif sahipleri tarafından bir bayram havasında karşılandı. Ne de olsa 20 yıl daha ölülerden para kazanacaklardı. Ayrıca söz konusu telif süresi uzatılmış işlerin yayınlaması, başka eserlerin içinde kullanılması, yeniden üretilmesi gibi kamu yararına olan her şey de küçük bir grubun çıkarı için 20 yıl ertelenmiş oldu.

1998’de Walt Disney başta olmak üzere ABD’nin büyük film ve müzik tekelleri ve bunların birliği olan MPAA kanunun çıkması için ciddi bir lobi çalışması yürütmüştü. Birkaç meclis üyesi ve akademisyenin “şirketlerin çıkarı kamunun çıkarının önüne konuluyor” itirazları dışında güçlü bir karşı duruş olmayınca kanun kolayca meclisten geçti. Şimdi Mickey Fareyi Koruma Kanunu’nun koruduğu eserlerin teliflerinin kalkmasına 5 yıl kaldı. Müzik ve film tekellerinin telif sürelerinin uzatılması hatta 98’de tartışıldığı şekliyle -Amerikan Anayasası sonsuz telif hakkına izin vermediğinden- ‘sonsuz eksi bir güne çıkartılması rüyası hala sürüyor. Öte yandan 98’den farklı olarak bugün özgür kültür hareketi ve benzeri, kültür ürünlerinin teliflerinin kamu yararı öne çıkartılarak tasarlanmasını savunan ve bunu “Creative Commons”(Yaratıcı Kitleler) gibi yasal lisanslarla mümkün kılan hareketlerin varlığı telif lobisinin işini düne göre biraz daha zorlaştırıyor. Internet’in yayılması ile eskinin kültür ve sanat eserlerine erişimin kolaylaşmış olması ve bu eserlerin telifli ya da telifsiz olarak yeniden üretimde kullanımı, yeni eserler üreten bağımsız sanatçıların projelerini desteklemek ve dağıtmak için yaygın bir şekilde Internet’i kullanması da telif lobisinin karşısında durabilecek potansiyel bir sanatçı-izleyici kitlesi oluşturuyor.

Günümüz Internet trafiğinin kayda değer bir kısmını telif lobisine göre “hırsızlık”, meseleye başka bir yönden bakanlara göre ise “kopyalayarak çoğaltma” olarak adlandırılan film, müzik ve oyun indirmeleri oluşturuyor. Bu tartışmalar ekseninde telifin dünü bugünü ve geleceği birkaç yazı boyunca bu köşenin konusu olacak.

YAZARIN DİĞER YAZILARI