Kömür çıksın tatsızlık çıkmasın!

Arif KOŞAR
Ermenek

18 madencinin su baskını nedeniyle mahsur kaldığı Has Şekerler Maden Ocağında, su boşaltma çalışmaları devam ediyor. Diğer madenlerden gelen işçilerin ilk günkü, “Bizim maden gene iyi” sözlerinden artık eser yok. Zaten anlatılanın dibi, daha kötüsü yok. Daha berbat ne olabilir, ne yapılabilir, bilmiyoruz. Bir işçinin neden seçtiğini anlamadığımız bir ifadeyle “1907 koşullarındaki gibi” çalışılıyor. “Köleyiz, biz köleyiz. Ne farkımız var. Bura gelip çalışmak zorundayız. Ne yapcaz? Köleyiz.”

“Kölenin değeri olur mu, dediği dinlenir mi” diyor su baskının yaşandığı Has Şekerlerden bir madenci. İşçilerin uyarısını vardiya şefi dikkate almamış. Eğer, işçinin dediğinin azıcık bir değeri olsaydı, en azından bugün madende 18 işçi mahsur kalmış olmayacaktı. İşçiler su sızmaları olduğunu söylediğinde, tehlikeye işaret ettiğinde, “Dışarı çıkmak için bahane aramayın, girin içeriye, çalışın” cevabını alıyor. Mecbur ocağa dönüyorlar. Sonrası malum.

Madenlerdeki temel slogan “Kömür çıksın, tatsızlık çıkmasın”. Tatsızlık nedir? “İşin tehlikesini işi yapan bilir. Ama burada bizi insan yerine koymuyorlar. Bu iş olmaz, tehlike var diyoruz, çalış diyorlar. Kömür çıksın da nasıl çıkarsa çıksın. Kömürden başka bir şey düşünmüyorlar.”

‘ÖZEL SEKTÖR PARAYI SEVER’

Hele de torba yasadan sonra. Madencilerin çalışma ve yaşam koşullarını iyileştirme iddiasındaki bu yasadan sonra, Ermenek’te her şey daha da kötüye gitmiş. Yemek ve servisler kaldırıldığı gibi, çalışma koşulları bariz bir şekilde ağırlaşmış. “Patron toplantı yaptı. Benim maliyetim arttı, siz de fedakarlık yapacaksınız dedi. Önce 10-15 gün kadar gelmedik. Ama yavaş yavaş bazı arkadaşlar gelince yapacak bir şey kalmadı, biz de geldik. Eskiden 20 vagon kömür çıkartıyorsak şimdi 40 vagon kömür istiyorlar. 10 çıkan yerden 20, 20 çıkan yerden 30 vagon istiyorlar. Hep daha fazla daha fazla.” İş güvenlik önlemleri, mesela, suyun olup olmadığını kontrol etmek için sondaj yapılıp yapılmadığına Has Şekerler işçilerinin cevabı açık: “Yapılmıyor. Yapılsa da çok çok az. Ellerinde haritalar var. Dinamitleyerek gidiyoruz. Çünkü sondaj vakit kaybı. Torba yasadan sonra daha fazla üretim istiyor patron. Sondajı yapacaksın, sonra orayı kazacaksın, uzun iş. Dinamit en kolayı. Maliyet az, kömür çok. Özel sektör parayı sever.” Torba yasa patronu gerçekten çok zor durumda mı bırakmıştı? “Günlük ortalama 350-360 ton kömür çıkıyor. Zarar etmesi mümkün değil. Kârdan zarar etmek istemiyor. Fırsat belliyor.”

YEVMİYE USULÜ

Madenlerde yevmiye usulü çalışılıyor. Geldiğin kadar para sistemi. İzin mi aldın, hastalandın mı, o ay yandın. Cenaze, hasta, kaza, bela, her ne sebeple olursa olsun haftanın bir günü gelmedin mi, ikinci günün yevmiyesi de kesiliyor. Hatta bayramlarda bir gün izin yapayım dedin mi… İşte o zaman bir haftalık yevmiye çöpe: “Kurban Bayramı’ndan önce bir gün işe gelmeyince, bir o günü; iki, haftalık iznini; üç arife gününü; dört 4 günlük bayram tatilinin yevmiyesi kesildi. Yani bir gün işe gelmedin mi 8 günlük yevmiye kesildi ceza olarak.”

MADEN DİNAMİT ÜSTÜNDE!

Burası bir nevi vahşi batı… Kuralsızlık bir yana, dinamitten. Her gün yüzlerce dinamitle  “patlata patlata” ilerleniyor. Bu bir bakıma normal. Aslında çok sert bir zeminde ve gerektiğinde dinamit kullanılabilir. Ancak burada sistem dinamit üstüne kurulmuş. Her an patlayabilir…
İşçilerin anlatımına göre; müfettişler geldiğinde dinamitler saklanıyor. “Madende ateşleme yapılmıyor deniyor. Oysa yapılmıyor da ne! Patır patır gidiyoruz. Ben dinamitçiyim. İşim dinamitlemek zaten. Sürekli yapıyoruz. Sert zemin yumuşak zemin fark etmiyor. Dinamit işi hızlandırıyor ama tehlikeli. Garatum denilen yerlerde her taraf kömür. Oraya bir giriyoruz. 30-40 dinamit… 20-30 ton kömür çıkıyor sadece o patlatmalardan.” Bu dinamitler nerede muhafaza ediliyor peki? Çünkü dinamiti depoda tutmak bile büyük bir tehlike. “Zaten en fazla bir günlük dinamit tutabilirsin depoda. Ama 10 koli, 20 koli oluyor bazen. Müfettiş geldiğinde ormana götürüp saklıyoruz.”

İŞ GÜVENLİĞİ DEKOR SOYUNMA ODALARI İLKEL

İşçilerin soyunma odaları ve duşları Soma’da 301 işçinin yaşamını yitirdiği facianın ardından ortaya çıkan görüntüleri hatırlattı. Kazanın gerçekleştiği Has Şekerler madeninde duşlar, musluktan ibaret ve çamur içinde. Temizlenmediği her halinden belli. Soyunma odalarında ya dolap yok, ya da çok az dolap var. Üstlerini değiştirdikleri bölüm ise elbiselerini asmaları için yapılmış, birbirine çivilerle bağlanmış tahtalardan ibaret. Torba yasadan sonra patronların yemek hakkını ortadan kaldırdıktan sonra yemekhane kullanılmaz olmuş. Yemekhanede işçi sağlığıyla ilgili afişler dikkat çekiyor. Ancak, işçilerin madende yaşananlara ve çalışma koşullarına ilişkin anlattıkları bu afişlerin sadece dekor olduklarını gösteriyor.