Yaşar Nezihe ve dirençli kadınlara bir borç ödemesi

Yasemin AKPINAR

Bir kitap kapağında rastladım ilk işçi kadın şair Yaşar Nezihe'ye... Osmanlı’dan Cumhuriyete uzanan dönemde ismini bilmediğimiz, okullarda okutulan tarih kitaplarında yer almayan emekçi, mücadeleci, güçlü kadınlardan yalnızca biriydi.  Yaşam ve geçim sorunları karşısında yılmaz; birçok işte çalışır. Toplumsal meselelere duyarlıdır. İşçi eylemlerine destek verir, amele cemiyetine üye olur. Hem kendisinin hem de toplumdaki diğer kadınların yaşamlarına tanıklık eden dizelerinde öfkeyi, direnişi anlatan şiirler yazar. İlk 1 Mayıs şiirini o yazar. Bu yüzden suçlanır, şiirlerine el konulur ve, iftiralara uğrar.

“Silivrikapı’nın fakir bir sokağında, fırtınanın çatıları titrettiği bir kış gecesinde doğmuşum. Doğduğum gece evimizde damla gaz yokmuş! Annemi altı yaşımda kaybettim. Dört kızı ölmüş bir ailenin tek kızı idim. Yoksulluk içerisinde büyüdüm. Ailemiz, belediyede kantar memuru olan babam sarhoş Kadri Efendi, kötürüm ve yaşlı bir amca ile zalim bir teyzeden oluşuyordu.”

Yaşam serüveninin başlangıcını böyle anlatıyor. Yoksul ve yoksunluklar içerisinde kendine olan inancını asla yitirmez. Babası okumasına izin vermez ama kendi çabasıyla okula bir yıl gidebilmiş ve okumayı öğrenir. Babası tarafından evden kovulmuş olmasına rağmen okuma arzusu azalmak yerine daha da artar. “İçimdeki okuma hırsını yenemiyordum. Beş param yoktu. Dere kenarlarında papatya, ebegümeci tohumları toplayarak aktarlara satardım. Kazancımın kırk parasını kalfaya verirdim. Gördüğüm bütün tahsil budur. Edebiyatı, şiir yazmayı kendi kendime öğrendim” .

Yaşar Nezihe edebiyatı, aruz ile şiir yazmayı kendi kendine öğrenir. İlk şiiri 15 yaşında Malumat gazetesinde yayınlanır. Şiirlerini Mazlume ve Mahmure takma adlarıyla yayınlanır.

Yaşamı süresince üç mutsuz evlilik yapar; iki kez intihar girişiminde bulunur. Babası tarafından zorla evlendirildiği ilk eşi kendisinden 27 yaş büyüktür. Kocası bir yıl sonra çocuğu olmuyor diye onu boşar. İkinci evliliğinden üç çocuğu olur. Ancak ikinci eşi onu üç çocuğuyla bir başına bırakıp gider. Üçüncü kocasının ise evlendikten sonra iki eşi daha olduğunu öğrenecek ve boşanacaktır. Yaşamının en büyük acısı, imkânsızlığın yol açtığı bakımsızlıktan üç çocuğundan ikisini kaybetmiş olmasıdır. Yoksulluk ve açlığa dikiş dikerek, Darphane’de işçilik yaparak ve şiir yazarak dayanır. Hayatta kalan tek oğlunu okutmayı başarır.

Şiirlerinde kendi yaşam mücadelesini anlatır. Yaşar Nezihe dönemin toplumsal meselelerine de duyarlıdır. 1923 yılının Mayıs ayında yayınladığı “1 Mayıs” şiiriyle tarihe adını yazdırır.

“Ey işçi

Bugün hür yaşamak hakkı seninken

Patronlar o hakkı senin almışlar elinden.

Sa’yınla edersin de “tufeyli”leri zengin

Kalbinde niçin yok ona karşı bir kin?​”

Yaşar Nezihe, Aydınlık’ta şiir yazması, Amele Cemiyeti’ne üye olması, grevlere destek vermesi yüzünden komünistlik suçlaması ile gözaltına alınır. Kendi emeği ve babasından kalan küçük bir maaşla geçinmeye çalışan Yaşar Nezihe Hanım’ın 1925 yılında yürürlüğe giren Takrir-i Sükun Kanunu’na göre gözaltına alınması, üstelik kendisinden ve yazılarından bir daha haber alınamaması onun ölmüş olduğu kanısını uyandırır. Oysa o, 1934 yılında Soyadı Kanunu çıktığında “Bükülmez” soyadını almış ve oğlunu büyütmeye çalışıyordur. Sağ olduğunun öğrenilmesinden sonra da şiir yayınlamamıştır. 1971 yılında öldüğünde ardında “Bir Deste Menekşe” ve “Feryadlarım” adlı şiir kitaplarını bırakır.

Yaşar Nezihe’nin 91 yıllık ömrü hep mücadele ile geçmiştir.

Hayatın bütün zorluklarına, yoksulluklarına karşı nasıl bu kadar güçlü durabildiğini düşündüğümde, tüm zorluklara karşı içindeki güç kendisine ve insanlara duyduğu sevgiden haksızlıklara karşında direniş göstermesinden geliyordur herhalde diye düşündüm. Her kadının içinde boylanan o direnişi tüm zorluklara rağmen korumayı başaran bir çok kadın, adını bilse de bilmese de Yaşar Nezihe gibi kadınlara çok şey borçlu aslında. Bu yazı, o dirençli kadınlara bir borç ödemesi olsun!