Nükleer atıkla ilgili bilgiler paylaşılmalı

Emine UYAR
İzmir

Ege Üniversitesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ali Osman Karababa, Gaziemir’deki eski kurşun fabrikası arazisinde gömülü olan radyoaktif atıklarla ilgili olarak, Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun (TAEK) elindeki bilgileri halkla paylaşması gerektiğini ifade etti.
Gaziemir’deki eski kurşun fabrikasının atıklarının gömülü olduğu arazide tespit edilen “Europium 152” isimli radyoaktif maddenin Türkiye’ye nereden, hangi yollardan ve kimlerin aracılığı ile girdiği hâlâ muamma. Söz konusu radyoaktif izotop, nükleer santrallerde ve nükleer denizaltılarda kullanılıyor ve bunların hiçbirisi Türkiye’de şu an itibarıyla bulunmuyor. Bu radyoaktif maddenin kurşun fabrikasının faaliyeti ile de ilgisi yok.
Fabrikanın arazisinde ilk olarak 2007 yılında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) uzmanlarının yaptığı değerlendirmede insan ve çevre sağlığına zarar verecek ölçüde radyoaktivite bulundu. Fabrika karantinaya alındı, ardından unutuldu. Ta ki 2012’de gazetelerde çıkan haberlere kadar. Bunun üzerine tekrar fabrikaya gelen ve atıklarda değerlendirme yapan TAEK uzmanları bu sefer hazırlanan raporlarda radyoaktivitenin insan sağlığına zarar verecek düzeyde olmadığı yönünde rapor verdi.
Prof. Dr. Ali Osman Karababa, aradan geçen 5 yılda radyoaktivitenin zararlı düzeyden zararsız düzeye indiği açıklamasının önemli bir bilimsel soru işareti taşıdığını belirtiyor. “Europium 152” maddesinin bir yerlerden Türkiye’ye girmiş olması gerektiğini ancak, ne yetkililerden ne de fabrika yönetimden bu konuda bir açıklama olmadığını dile getiren Karababa, “Bunun hızla öğrenilmesi gerekiyor ki bu kanal kapatılsın ve Türkiye’ye bunların girmesi engellensin. Aksi taktirde çok büyük toplumsal risk gündemde” diyor.

RİSK ETRAFA  DAĞILMIŞ DURUMDA
Karababa, yağan yağmurlarla toprağa gömülü atıkların yıkanması sebebiyle yeryüzüne çıkan çok ciddi atık kitlelerinin bulunduğunu belirterek, “Bunlar aktıkları yeri kızıla boyuyorlar. Demir ve mangan başta olmak üzere en az dört elementin düzeyinin oldukça yüksek olduğu belirlendi sudan alınan örneklerde. Resmi ağızdan yapılan açıklamada fabrika civarındaki 500 metre içindeki kuyulardan su kullanılmaması açıklaması yapıldı. Ancak bu eksik bir şey. O bölgenin yeraltı hidrojeolojik yapısını bilmek gerekir. Hangi su hangi eğimle nereye gidiyor hesaplanmalı. O bölgede çok hızla farklı uzmanlık alanlarından bilim insanlarının araştırmalar yapması gerekiyor” diyor.
Karababa, TAEK’in burada ölçülen radyoaktivite düzeyini, bunların çevreye ve insan sağlığına ne kadar zarar vermiş olabileceğini şeffaflık ilkesi doğrultusunda vatandaşla paylaşması gerektiğini söylüyor.

YAPILMASI GEREKENLER
PROF. Dr. Ali Osman Karababa, bölgedeki riskin ortadan kalkması için yapılması gerekenleri de şöyle sıraladı.
n“Su ne kadar geniş bir alanda kirlendi, radyoaktif kirliliğin düzeyi nedir, bu düzeyde toplumsal risk ne kadar ortaya çıkabiliyor?​” bunların hepsinin araştırılması gerekir.
nYörede yaşayan insanlarda sağlık taraması yapılması gerekiyor. Yörenin topraklarında genişleyen halkalar çerçevesinde örnekler alınıp radyoaktivitenin ölçülmesi, kurşun kirliliği veya diğer ağır metallerin kirliliğinin ölçülmesi gerekiyor.
nO fabrika kapanıncaya kadar orada çalışan işçilerin ve personelin tek tek bulunup sağlık taramasının yapılması gerekir.
nFabrika bahçesindeki tüm atıkların usulüne uygun olarak radyoaktiviteyi dışarı çıkarmayacak bir ambalajla (beton ambalaj) uzmanların öngördüğü yerlere götürülüp topluma veya çevreye en az zarar verecek şekilde depolanmalı.
nToprakta radyoaktivite kalmayıncaya kadar sürekli ölçümler yapılmalı ve ‘Radyoaktivite artık yok’ denildiğinde toprağın bu anlamda güvenliği sağlandığında sonlandırılmalı. Tabii ağır metal vs. için de bu sürecin aynen çalıştırılması gerekiyor. Ancak o zaman bölge risklerden kurtulacak.