07 Mayıs 2011 11:59

Erkekler rahat olsun, fabrikalar işçi dolsun diye

Osmanlı İmparatorluğu’nda kadınların eğitimi, azınlıklar için ve Müslümanlar için diye ikiye ayrılabilir. Rum ve Ermeni cemaatlerinin kısmen laik eğitim denemeleri önce din adamlarının tepki ve baskısıyla karşılaşmıştır.Müslüman kız çocukları için ilköğretim zorunluluğu 1869’da yürürl&uum

Paylaş

Osmanlı İmparatorluğu’nda kadınların eğitimi, azınlıklar için ve Müslümanlar için diye ikiye ayrılabilir. Rum ve Ermeni cemaatlerinin kısmen laik eğitim denemeleri önce din adamlarının tepki ve baskısıyla karşılaşmıştır.
Müslüman kız çocukları için ilköğretim zorunluluğu 1869’da yürürlüğe giren “Maarif-i Umumiye Nizamnamesi” ile konmuştur. İlkeğitim kurumu olan ve masraflarını halkın ödediği sıbyan okullarına kız çocuklarının gönderilmesindeki aksaklık tutuculuktan çok ekonomik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Kız öğrencilere ilköğretim sonrası için eğitim kurumları hazırlanması ilköğretim zorunluluğu yasasından öncedir. Bunlardan en önemlisi, 1843’te başlayan ebelik eğitimidir. İstanbul’da Tıbbiye Mektebi’nde başlayan eğitim iki yıldı. 1854 yılında Tıbbiye Ebe Mektebi’nden 10 İslam ve 26 Hıristiyan kadın ebelik diploması aldı. 1895’te ebelik eğitim programına hastabakıcılık dersleri eklendi.
Kızlar için ortaokulların (rüştiye mektebi) ilkiyse 1858/59’da İstanbul Cağaloğlu’nda Cevri Kalfa Okulu’nda ilk kız öğretmen okulu da 26 Nisan 1870’de açıldı. Kızlar için eğitimin, erkeklerin rahatı için gerekli olduğu halka açıklandı: “... geçinmek için ağır işler gören erkeklerin ev işlerinde rahat etmeleri ancak kadınların da din ve dünyalarını bilerek kocalarının emirlerine itaat etmeleriyle ve istemediklerini yapmaktan sakınmalarıyla ve iffetlerini koruyup kanaat ehli olmalarıyla mümkün olacaktır.”
1845 yılında kadınlara kadı (yargıç) önünde evlenme hakkı, 1847 yılında irade-i seniyye ile kız çocuklara erkek çocuklarla eşit miras hakkı tanınmış, 1856 yılında cariye ve köle alım satma yasaklanmıştır. 1874 yılında İstanbul’daki 47 rüştiyeden 9’u kız rüştiyesidir. Bu tür okullara elbette görece aydın ve varlıklı ailelerin kızları gidebiliyordu. Ya emekçi ailelerin kızlarının eğitim durumu neydi?
Bunu Mithat Paşa’nın 1860’lı yıllarda Rumeli’de özellikle yoksul ve kimsesiz çocuklar için açtığı ve başlangıçta ıslahhane adını taşıyan sanat okullarıyla açıklayabiliriz. İstanbul’daki sanat okulları ise erkekler için 1868’de kızlar için 1869’da açıldı. Kızlar için açılan sanayi mektebinin gerekçesi “Yedikule’deki fabrikalara işçi temini”dir. 1874’te erkek sanayi okulunun 420 öğrencisi, kız sanayi okulunun 150 öğrencisi bulunmaktadır. Kız sanayi okullarının Vezneciler ve Cağaloğlu’nda yatılı, Horhor ve Doğancılar’da ise gündüzlüdür.
Kızlar için lise düzeyinde okul açılması için 1913-14 yıllarını beklemek gerekecektir.
Üniversite düzeyindeki ilk kız okulu olan İnas Sanayi-i Nefise Mektebi ise 1914’te açıldı. Üniversite olan Darül Fünun’un Fen ve Edebiyat bölümlerine ilk kız öğrenciler 1915’te alınmaya başlandı. Hukuk fakültesinin ilk kız öğrenci alış tarihi 1921-22, Tıp fakültesinin ilk kız öğrenci alış tarihi 1922-23’tür.