Evrensel'in dijital serüveni

Mehmet Özer
[email protected]

Basılı yayına 7 Haziran 1995’te başlayan Evrensel, aynı yılın Ekim ayında içeriğini internete aktarmaya başladı. Gençler belki bilmez ama o günlerde henüz Google kurulmamıştı, sosyal medya yoktu.

İşte, Evrensel'in 1995'ten bugüne kadar geçirdiği dijital evrimin köşe taşları...^[1]

1995: Evrensel'in internet sitesi yayına başlıyor

7 Haziran 1995’te yayın hayatına başlayan Evrensel, aynı yılın Ekim ayında içeriğini internete aktardı. Böylece, Türkiye’nin ilk gazete sitesi evrensel.com adresinden yayına başladı. evrensel.com alan adı, 26 Ocak 1999’da evrensel.net ile değiştirilerek bugüne kadar geldi.
Evrensel’in ardından Aralık 1995’te Zaman başladı internet yayınına. Sonrasında sırasıyla, Türkiye, Milliyet, Hürriyet, Akşam ve Sabah gazeteleri internete taşındı. İnternete taşındı diyorum çünkü bu süreçte hem Evrensel hem de diğer gazeteler için web sitesi, bir vitrin olmanın ötesine geçemedi.

İlk yıllarda, haber ve köşe yazılarının bir kısmı yer alıyordu Evrensel’in web sitesinde. 1997’de Türkiye’de internet kullanan kişi sayısının sadece 300 bin olduğu düşünüldüğünde bunun nedeni anlaşılabilir.
O yıllarda internet daha çok üniversitelerde kullanılan, sınırlı bir teknolojiydi. “İşçi sınıfının erişimi olmayan bir araç için bu kadar emek harcamaya gerek var mı?​” tartışması yapılıyordu. İnternet kullanıcı sayısının artmaya başlamasıyla birlikte, “Haber ve köşe yazılarının internette ücretsiz olarak yer alması gazete satışlarını düşürür mü?​” tartışması başladı.
Ancak iki tartışma da internetin lehine sonuçlandı. Teorik olarak böyle oldu fakat pratikte, internet sitesi geri planda kalmaya devam ediyordu.

2011: Dijital, basılı gazetenin yansıması olmaktan çıkıyor

1995’te yola çıkan dijital Evrensel’in 2011’e kadar basılı gazetenin yansıması olarak var olduğunu söyleyebiliriz.
2011’de internet kullanımı, nüfusun %43,07’sine ulaşmıştı. Bu gelişme, Evrensel’de de karşılığını bulmalıydı. Gerçekleri okura ulaştırırken teknolojinin gerektirdiği olanakları kullanmanın gerekliliği konusunda bir tartışma yoktu artık. İnternet sitesinin trafiğiyle basılı gazetenin tirajı arasında kıyaslama yapma dönemi de geride kalmıştı. Ancak, kuruluşunun üzerinden 16 yıl geçmesine rağmen Evrensel, ilk kez bir internet editörüne kavuşuyordu. Aslında geç kalmış bir adım, nihayet atılıyordu. Bu adım ekşisözlük yazarlarının da gözünden kaçmamıştı ve bir entry’de şöyle deniliyordu: “Nihayet web sitesini yenilemiş gazetemiz.”
Gazetedeki haber ve köşe yazılarıyla sınırlı olmayan bir web sitesine dönüşme yoluna giren evrensel.net’in ilk editörü olan Mithat Fabian Sözmen, bu süreci şu cümlelerle anlatıyordu:
“İletişim tüm dünyada çok hızlandı. Aslında hikâye şu, Marx ve Engels, Manifesto’da diyor ya, ‘Ortaçağ kentlilerinin ulaşmaları için kötü karayollarıyla yüzyılları gerektirmiş olan bu birliği, modern proleterler, demiryolları sayesinde birkaç yılda gerçekleştirdi’ diye, işte bu. Hızlı ulaşım, hızlı iletişim. İşçi sınıfı bu imkânı ne kadar iyi kullanırsa, değerlendirirse, düşmanıyla mücadelesinde o denli avantajlı olur. İletişimin hızlanması, ucuzlaması ve yayılması işçi sınıfının çıkarınadır. Bu konuda muhafazakâr olma lüksümüz yok.
(…) Enformasyonu ne kadar hızlı ulaştırabilirsek, insanların örgütlenerek reaksiyon verme hızını da o oranda artırırız. Artık hiçbir şey için bir gün beklememize gerek yok. Bir fabrikada işgal başladıysa, haberi o anda verilmeli ki insanlar destek olmaya gitsin.”

2013: İnternet cebe girince, Evrensel de uyum gösteriyor

Evrensel, 2011 Şubatı’nda attığı adımla, sadece gazetenin içeriğini yansıtan değil onu aşan bir haber sitesi kurma yoluna girmişti. 2011’de kullanıma açılan yeni web sitemiz, “Gerçekler artık daha hızlı, daha net” sloganıyla yayına başlamıştı. Bu süre içerisinde evrensel.net’te yayınlanan haberlerin, önceki siteye göre hem sayısının hem de hızının önemli ölçüde arttığı kesin. Ancak bu hız bazen tek taraflı olarak kalıyordu. Yani, haberin siteye yüklenmesi hızlı olabiliyor ama okuyucular bu habere ulaşmakta zorlanabiliyordu.
2013 Mayısı’nda yaşanan Gezi Direnişi, Türkiye’de birçok şeyin yanı sıra haberin ve bilginin yayılış hızını da etkiledi. Mobil cihazların internete ulaşımda oynadığı rol artarken teknolojik altyapı da web sitelerinin tüm cihazlara uygun hale getirilmesine olanak sağlar hale gelmişti. Evrensel de o günlerde yayına aldığı “responsive” web sitesiyle bugünlere gelen yolda ilk adımı atmış oldu. Bu adımla, evrensel.net’le okuru arasındaki “engellerden” biri daha kalktı. Ekrana duyarlı tasarım (responsive) kullanılarak yenilenen sitemiz artık tüm ekran boyutlarına uyumlu hale gelmişti. Böylece evrensel.net’in “mobil yolculuğu” başladı.

Kolay başlamayan yolculuk

Ancak bu yolculuk pek de kolay başlamadı. O tarihte ben henüz basılı gazeteden dijitale geçiş yapmamıştım ve gazetenin dış haberler editörü olarak çalışıyordum. Yukarıda bahsettiğim teknik özelliklere sahip bir web sitesi yapmanın gerekliliği konusunda hemfikirdik ve bu doğrultuda çalışmalara başladık.
 
İsmail Gökhan Bayram’la birlikte bazı araştırmalar yaptıktan sonra bu geliştirmeyi “satın alma” yöntemiyle yapabileceğimizi düşündük. Bu hedefle birkaç kişi ve şirketten teklif alıp bazılarıyla görüşmeler yaptık. Ancak o zamanın parasıyla bile on binlerce lirayı bulan tekliflerle karşılaşınca bu işi kendimiz yapmaya karar verdik.
Biyolojik evrim gibi, teknolojik evrim de zorunluluk karşısında uyum gösterebilme yeteneğine sahip olanları seçecekti. Gündüzleri basılı gazete editörü, geceleri arayüz geliştirici olarak çalıştığım bir aylık sürede Gökhan’ın ve –Nazo’nun havuçlu tarçınlı kekiyle kandırıp Ankara’dan İstanbul’a getirdiğimiz– Rıdvan’ın paha biçilemez katkılarıyla dijital evrimimizde bir sıçrama yaptık.
Öyle ki bu süreçte sadece bir site tasarımına sahip olmadık, dijital ihtiyaçlarımızı kendi bünyemizde karşılayabileceğimiz küçük bir ekip de kurmuş olduk.

2014: E-gazete aboneliği başladı

19. yaşımızı kutladığımız günlerde, basılı gazete ile dijital yayıncılığımızı birlikte kullanarak yeni bir gelir modeli, daha doğrusu okurlarımızla yeni bir bağ oluşturduk. Evrensel e-gazete aboneliğini başlattık. Android ve iOS cihazlar için geliştirilen uygulamalarımız üzerinden okurlarımız abone olabiliyor; basılı gazeteyi e-gazete formatında ve renkli olarak okuyabiliyorlardı.
Abonelik sistemimizin başlamasının üzerinden 2,5 yıl geçmişti ki yine aynı yol ayrımına geldik. Teknik sorunlar yaşıyorduk, dahası e-gazete aboneliği için uygulama şarttı ve masaüstü cihazlardan ne abone olunabiliyor ne de e-gazete okunabiliyordu. Bir kez daha iş başa düşmüştü. Gökhan, Rıdvan ve ben bir kez daha işe koyulup bugünlere kadar gelen e-gazete abonelik altyapımızın temellerini attık.

Evrensel aboneliği,  https://abone.evrensel.net adresi üzerinden birkaç kolay adımda gerçekleştirilebiliyor.
 
24 Nisan 2017’de kendi e-gazete sistemimizi yayına aldık. Bugün, abone yapanlara hediye vermemizi sağlayan referans altyapısından okurlarımızın e-gazete hediye edebileceği sisteme ve kurumsal e-gazete aboneliğine kadar bir seri geliştirmeyle kapsamlı bir e-gazete aboneliği sistemine sahip durumdayız. Kovid-19 pandemisinde hafta sonları yaşanan sokağa çıkma yasakları boyunca da e-gazeteyi ücretsiz olarak okurlarımıza ulaştırdık.

2016: Türkiye'de hiç uygulanmamış bir manşet modülü denedik

Takvimler 1 Mayıs 2016’yı gösterdiğinde evrensel.net yine Türkiye’deki haber siteleri içinde bir ilke imza attı.
Türkiye’de haber sitesi denince akla ilk gelen şey olan kayan manşet haberlerin (slider) bulunmadığı bir anasayfa tasarladık. Bununla da kalmadık. evrensel.net’in manşeti, tıpkı basılı gazetelerin manşeti gibi bir kurguya sahipti. “8 sütuna manşet”e gönderme yaparcasına, gündemin öne çıkan gelişmelerini 8 başlık halinde manşete taşıdık. Her bir başlığa dair içerikler editörler tarafından tek tek seçiliyor ve manşete yerleştiriliyordu.
Bunun için haber panelinde bir dizi geliştirme de yaptık. Ancak bu tasarımda iki sorunla karşılaştık. İlki, editörlerin omzuna binen ciddi işyüküydü. Çünkü klasik tarzda olduğu gibi bir haberi girip “manşet olsun” kutucuğunu işaretleyip diğer habere geçmek varken, haberi girdikten sonra manşet modülü sistemini açıp uygun bölüme yerleştirmeleri gerekiyordu. Bu, o dönem zaten sınırlı olan editör kadromuz için sürdürülebilir değildi.
İkinci büyük sorun da okur alışkanlıklarıydı. Klasik slider modülünü bulamayan okurun içeriğe ulaşması zorlaşıyordu ya da en azından okurlarımıza zor geliyordu. Sonuçta, bu tasarımdan vazgeçmek ve yeniden slider içeren bir tasarıma geçmek zorunda kaldık.

1 Mayıs 2016: Evrensel'in ilk canlı blogu yayında

Aynı yıl, içerik formatı açısından bir yeniliğe daha gittik ve neyse ki bu sefer başarısız olmadık. Avrupa ve ABD basınında uzun süredir yaygın olarak kullanılan canlı blog sistemini 2016 yılı 1 Mayısı’nda biz de kullanmaya başladık. Bu sistem için de yine editör panelimizde gerekli düzenlemeleri ve geliştirmeleri yaparak işe koyulduk. O günden bugüne, altyapı olarak da geliştirmeye devam ettiğimiz canlı blog uygulamasını kullanmaya devam ediyoruz.
NewsLabTurkey’de Sarphan Uzunoğlu imzasıyla yayımlanan “Haber sitelerinde canlı blog pratikleri” başlıklı yazıda, The Guardian, BBC gibi uluslararası haber sitelerinin yanında Evrensel’in canlı blog uygulaması da ele alınmıştı.
 
Uzunoğlu yazısında şöyle diyordu: “Elbette canlı blog teknolojileri yalnızca uluslararası platformlar tarafından kullanılmıyor. Türkiye’de birçok teknolojik konuda yeni deneyimlerden çekinmeyen gazetelerden biri olan Evrensel de bu teknolojiyi istikrarlı bir biçimde kullanıyor.”

Haziran 2016: İlk e-bültenimizi gönderdik

Arama motorları ve sosyal medya uygulamalarının algoritmaları arasından Evrensel’in haberlerine ulaşma güçlüğü yaşayan okurlarımızla birebir bağ kurabileceğimiz bir aracı 2016 Haziranı’nda yayına aldık.
Haber bültenimize abone olan okurlarımız manşet haberlerimizi ve köşe yazılarımızı her sabah e-posta adreslerinde buluyor ve algoritmalara takılmadan gerçeğe ulaşabiliyorlardı.
2020 yılında Kovid-19 pandemisinin başlamasıyla birlikte klasik haber bültenimize bir de “Kovid Bülteni” ekledik. Pandeminin sıcak gündeminin devam ettiği süre boyunca yayında kalan bültenimizle her akşam güncel vaka verilerinin yanı sıra son haberleri ve uzman değerlendirmelerini okuyucularımıza gönderdik.

Eylül 2016: Kapatılan Hayatın Sesi ve Evrensel'in yeni misyonu

15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminin ardından kapatılan çok sayıda yayından biri de Hayatİn Sesi TV oldu.
2007’den beri birlikte çalıştığımız Hayatİn Sesi (Hayat TV) artık yoktu. Emekçilerin gündemini görüntülü olarak yansıtma görevi de artık Evrensel’in omuzlarındaydı.
Bu süreçte, Hayatın Sesi ekibinden arkadaşlarla güçlendirdiğimiz internet kadromuz, video yayıncılığa da yer verecek şekilde konumlandırıldı.
Video haberler ve belli başlı programlarla görüntülü yayıncılığımız bugün de devam ediyor. Video içeriklerimizi ses formatında dinleyicilerimize ulaştırdığımız podcast kanalımızı da 2018’in son günlerinde yayına aldık.

Mayıs 2017: Evrensel Daily yayına başladı

Daha Evrensel kurulur kurulmaz konulan bir hedefti, sitenin İngilizce de yayın yapması. Ancak bu hedefi Mayıs 2017’de gerçekleştirebildik. Türkiye’nin iç ve dış politikasının dünya genelinde merak edilir olduğu yıllarda ülkede gerçekte neler yaşandığını İngilizce okuyan kitleye de ulaştırmak üzere yola çıktık.
Seçtiğimiz köşe yazılarını ve haberleri İngilizce olarak da yayımlamaya başladık. Evrensel Daily’yi, Türkiye’de neler olup bittiğini merak edenlerin takip ettiği bir kaynak haline getirmek için çalışmaya devam ediyoruz.

Mart 2018: Hikayeler Evrensel'e de geldi

Snapchat’le başlayan stories (hikâyeler) formatı, Instagram ve Facebook’a da gelmişti. Dünya genelinde story fırtınası eserken Google da geri kalmamış ve AMP Stories adıyla bu alana adım atmıştı. Şubat 2018’de yayına başlayan ve başvuruyla yayıncı olunabilen AMP Stories’in Türkiye’de ilk kez Evrensel tarafından kullanılması, teknoloji blogu Webrazzi tarafından da haberleştirilmişti:
“İlk etapta uluslararası medya kuruluşları tarafından kullanılan AMP Stories, ülkemizde ise Evrensel tarafından kullanıldı. Instagram, Facebook ve Snapchat’ten farklı olarak bir uygulamaya bağlı olmadan AMP Stories, ilk olarak CNN, The Washington Post, Wired, Vox ve Mashable gibi firmalar tarafından kullanıldı.”
8 Mart 2018’de yayımladığımız ilk AMP hikâyemizin başlığı, “Türkiye’de kadın emekçilerin durumu”ydu.

Aralık 2018’den Aralık 2019’a: Yeni tasarım, tekrar slider, Ege sayfaları

2016’da ilk denememizi yaptığımız “slider olmayan anasayfa” tasarımından tekrar slider içeren tasarıma dönüş yaptık. Bu süre içinde içerik yöne tim sistemimiz de artık tamamen bize ait olmuştu. Yani, Evrensel’in arka planında çalışan her satır kod artık bilgimiz ve kontrolümüz dahilindeydi.
Sitenin önyüz tasarımını da bu bilginin üzerine inşa ettik. Artık web sitemizin görünen ya da arka planda çalışan her bir karesine yüzde yüz müdahale edebilir durumdaydık.
Ege’den daha fazla haber, daha fazla röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısına yer verdiğimiz Ege Sayfalarİ, kendi tasarımı ve içeriğiyle 23 Aralık 2019’da yayına başladı.

Haziran 2020: Pandemi günlerinde online kutlama

25. yaşımızı büyük bir festivalle kutlamayı planlarken pandemi nedeniyle iptal etmek zorunda kalmıştık. Ancak “Pandemi nedeniyle evlerde çalışıyorsak neden kutlamayı da evlerde yapmayalım” diye düşündük ve bir sosyal medya kutlamasıyla okurlarımızla buluştuk.
7 Haziran 2020 Pazar akşamı pek çok sanatçı, aydın, yazar, sendika, oda ve siyasi parti temsilcileri mesajları ve şarkılarıyla sosyal medya kutlamamızda yer aldı.
Online etkinliğimiz Youtube, Twitter, Facebook ve Instagram hesaplarımızdan eş zamanlı olarak yayımlandı.

2022: İşçi eylemlerini haritalandırmak tabii ki Evrensel'e düşerdi

2022’nin ilk günlerinde, 3 Ocak günü, sendikalaştıkları için Rifis Makina’dan atılan işçiler direnişe başlamıştı. Rifis Makina’daki direnişin ardından 18 Ocak’ta Sivas Divriği’de Çiftay Maden işçileri ek zam talebiyle direniş başlatmıştı. 24 Ocak’ta Trendyol’da çalışan esnaf kuryelerin ek zam talebiyle başlattıkları direniş kazanımla sonuçlandı ve eylemler peşi sıra geldi.
Çeşitli illerde kuryeler, tekstil, metal, belediye, liman, basın, petrokimya, enerji, gıda, maden iş kollarında çalışan işçiler ek zam ve sendika hakkı talepleriyle iş bırakmaya başladı.

Bu direnişlerin haberleri birer birer haber sitelerine düşüyordu ancak bu direnişin ülke çapındaki yaygınlığını göstermek gerekiyordu. O günlerde hazırladığımız “İl il işçi eylemleri haritası”yla hem eylem yapılan illeri gösterdik hem de diğer illerdeki işçilere “Haritada siz de yerinizi alın” çağrısını dile getirdik.

Haritaların yanı sıra diğer veri gazeteciliği uygulamalarını da kullandık. Zaman çizelgeleri, grafikler, infografikler haberlerimizi zenginleştirmek için kullandığımız araçlar arasında yer aldı.

"Limon sıkılamayan" sosyal medya paylaşımları

“Okuyucu kapma” yarışının yoğun yaşandığı sosyal medyada, haber siteleri “tık haberciliği” (clickbait) ile okuyucuyu kendine çekmeye çalışıyor. Haberin içeriğini gizleyerek okuyucunun haber linkine tıklamasını, böylece sitede vakit geçirerek reklam geliri elde etmeyi hedefleyen bu taktik bazen habere ulaşmayı bile imkânsız hale getirebiliyor.
“O ünlüden şok açıklama”, “Duyduğunuza inanamayacaksınız” gibi başlıklar atılıyor, okuyucu onlarca sayfalık “foto galeri” içinde bilgi kırıntısı aramak zorunda bırakılıyor.
Her yerden suratınıza patlayan reklamlar, içi hüsran dolu iddialı başlıklar da cabası. Pek çoğunuzun takip ettiğini düşündüğüm Twitter hesabı “Limon Haber”, bu düzene kendi tabiriyle “limon sıkıyor”.
Haberin içindeki esas bilgiyi paylaşarak bütün bu tık oyunlarını boşa düşürüyor. “Limon Haber”in yaratıcısı, kendisi de gazetecilik kökenli olan Cassey Jones nick'li Twitter kullanıcısı, limon sıkamadıkları birkaç haber sitesinden birinin evrensel. net olduğunu hemen hemen her röportajında dile getiriyor. Arkadaşımız Eren Yılmaz’ın sorularını yanıtlayan Cassey Jones şöyle diyordu:
“Tık avcılığı, ideolojik duruşun dışında bir şey ki bu da bir tezat esasen. Okura saygıyla ilgili bir şey bu. Bu saygıyı gösteren 2 tane gazete var: Biri Evrensel, ki yüzünüz diye söylemiyorum, daha önceki röportajlarda da söyledim bunu, diğeri Diken.”

Algoritmaları değil, Evrensel’i takip edin

Son günlerin önemli tartışma konularından biri, Google algoritmalarının ve yapay zeka ile “araklanmış” arama sonuçlarının haber sitelerine olumsuz etkisi. Arama motorları ve sosyal medya uygulamalarının algoritmaları arasından Evrensel’in haberlerine ulaşma güçlüğü yaşayan okurlarımızla birebir bağ kurabileceğimiz araçlara özel önem veriyoruz. Bu kapsamda ilk aracımızı 2016 Haziranı’nda yayına almıştık. Haber bültenimize abone olan okurlarımız manşet haberlerimizi ve köşe yazılarımızı her sabah e-posta adreslerinde buluyor ve algoritmalara takılmadan gerçeğe ulaşabiliyor. Benzer şekilde WhatsApp kanalımızı takip eden okurlarımız da Evrensel’in manşetine ve gün içindeki önemli gelişmelere doğrudan ulaşabiliyorlar.

Açılış sayfanız Evrensel olsun

“Okuyucu kapma” yarışının yoğun yaşandığı arama motorlarında ve sosyal medyada, birçok haber sitesi, “tık avcılığı” ile okuyucuyu çekmeye çalışıyor. Haberin içeriğini gizleyerek okuyucunun haber linkine tıklamasını, böylece sitede vakit geçirerek reklam geliri elde etmeyi hedefleyen bu taktik bazen habere ulaşmayı bile imkansız hale getirebiliyor. “O ünlüden şok açıklama”, “Duyduğunuza inanamayacaksınız” gibi başlıklar atılıyor, okuyucu onlarca sayfalık “foto galeri” içinde bilgi kırıntısı aramak zorunda bırakılıyor. Her yerden suratınıza patlayan reklamlar, içi hüsran dolu iddialı başlıklar da cabası. Gerçek habere ulaşmakta zorlanan okurlarımıza evrensel.net’i internet tarayıcılarının açılış sayfası olarak ayarlamalarını öneriyoruz. 

7 Haziran 2025: Köşe yazılarımız dile geldi!

30. yılımızda okurlarımıza sunduğumuz son yenilik, köşe yazılarımızın yapay zeka ile seslendirilmesi oldu. Mevcut dijital abonelerimiz ve bugünden itibaren abone olacak okurlarımız, köşe yazılarımızı sesli olarak dinleyebilecekler. 

30. yılımız vasıtasıyla bir kez daha söyleyelim: “Fena yol almamışız dijital dünyada da. Ama daha gidilecek çok yol, yazılacak çok kod var.”^[2]

RENKLİ TOP SIRALAMA

Hem zor hem de rahatlatıcı bir beyin jimnastiği oyunu!

Reklam