Çocuk ve gençlik yazınının belleği: Gülsüm Cengiz’den "Çocuklar, Masallar ve Yaşam"

Hasan Akarsu
[email protected]

---

Yazar, Eğitimci, Ozan Gülsüm Cengiz Kor Kitap’tan çıkan yeni eseri, “Çocuklar, Masallar ve Yaşam”^[1] ile okurlarına ulaşmanın sevincini yaşıyor. Altı bölümden oluşan yapıtta, çocuğun gelişim süreçleri, çocuk ve gençlik yazını, metin türleri, yazınsal ve ideolojik sorunlar, yazın ustalarının çocuk ve gençlik yapıtlarına değiniler, ödüller önemli yer tutar.

Ön söz yazan Prof. Dr. Medine Sivri, Gülsüm Cengiz’in çocuk ve sanat ilişkisini, çocukların sorunlarını, çocuklara özgü yazın türlerini, bunların tarihçesini, yayıncılığını ve bu alandaki ödülleri nesnel olarak değerlendirdiğini belirtir. Gülsüm Cengiz, kitabı yazmadan önce öğrenim yaşamını, kendisini etkileyen öğretmenlerini, onu yazmaya yönlendiren etkenleri değerlendirir.

Yazar, çocukluğunda anneannesinden dinlediği masalları unutamaz. Daha ilkokul yıllarında oyun arkadaşlığını, şiire ve okumaya duyduğu ilgisini, bunların gelişimine katkılarını belirtir. İstanbul İlköğretmen Okulundaki öğrencilik yılları şiir ve öykü denemeleriyle geçer. Öğretmenlik yaparken de oyun yazmaya yönelir ve ardından ödüller gelir. Yazar, çocuklara karşı duyduğu sorumluluğun ödüllerini kazanır yaşam boyunca. Eğitim Sen ve MEB’in düzenlediği açıkoturumlara katılır. Almanya Essen Üniversitesi Türkçe Öğretmenliği bölümünde seminerler verir. Eskişehir Osmangazi Üniversitesinde, kendi adına açık oturumlar düzenlenir.

Yazınsal türlerin çocuk ve gençlik eğitimindeki önemi

Çocuğun gelişim sürecini, sanatın işlevini incelerken yazınsal türlerin çocukların ve gençlerin eğitimindeki önemini vurgular. Okul öncesi eğitimde çocukların gelişiminde etken olan ögeleri belirtir. Ninnileri, tekerlemeleri, çocuk şarkılarını, masal ve öyküleri, resimli kitapları vb. değerlendirir. Okul çağında, ilk gençlik döneminde çocukları etkileyen kitaplara yer verir. Kısaca “Çocuk ve Gençlik Edebiyatı”nın önemini vurgular. Çocuk edebiyatı üzerine yapılan tartışmaları incelerken “çocuğa görelik” ilkesini birçok yazarın görüşüne yer vererek kanıtlar. Adnan Özyalçıner, Prof. Dr. Selahattin Dilidüzgün, Prof. Dr. Ali Gültekin, Ülkü Tamer, Aziz Nesin, Sennur Sezer vb. yazarların görüşleri ilgi çeker. Çocuk ve gençlik kitaplarındaki değerlendirme ölçütlerini ele alır. Çocuklarda okuma kültürünün geliştirilmesi için sorumluluk düşen kişileri, kurumları açıklar. Metin türlerindeki tipleri, hayvan karakterlerini inceler. Yapıtlarında masal ögelerine yer veren yazarları, yayınevlerini belirtir.

Çocuk ve gençlik yazınına emek verenler

Yazar, Çocuk ve Gençlik Edebiyatının Türkiye’deki tarihçesini 1871-2015 yıllarını kapsayacak şekilde yansıtır. Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze emek veren önemli yazarları inceler. Yazar adları o kadar çok ki saymakla bitmez. Bu da yazınımızda çocuk ve gençlik yazınına gereken önemin verildiğini gösterir. Hasan Âli Yücel döneminde Milli Eğitim Bakanlığının çalışmalarını, Çocuk kitapları kataloğunun önemini, 1968 sonrası ve 1968 hareketinin bu alana etkilerini yazılan kitapların adlarını vererek vurgular. Nâzım Hikmet, Mehmet Başaran, Abbas Cılga, Orhan Kemal, Aziz Nesin, Sabahattin Ali, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Talip Apaydın, Nebi Dadaloğlu, Tarık Dursun K. Yalvaç Ural, Ülkü Tamer, Yaşar Kemal, Oktay Akbal vb. günümüze değin bu alanda yapıt veren önemli yazarlarımız, yazınımızda yerlerini alırlar.

Eserler 1980’den sonra dinsel ve mistik bir ortama yönlendirildi

Yazar, 1980’den sonra yazınımızda duraklama ve gerileme dönemine girildiğini, Türk-İslam sentezi yoluna giren uygulamalarla yayımlanan çocuk ve gençlik yapıtlarının çocukları ve gençliği dinsel, mistik bir ortama yönlendirdiği gerçeğini de ortaya koyar. Buna karşın çağdaş, gerçekçi yazın alanının da boş durmadığını, Eğitim Sen’in, Evrensel Basım Yayınları’nın, ÇYDD’nin vb. kuruluşların bu alanda önemli yapıtlar verip çalışmalar yaptığını belirtir.

MEB’in “100 Temel Eser Listesi” üzerine eleştirilerini yapan yazar, Talim Terbiye Kurulunun seçtiği kitap listesinin politik beğenileri yansıttığını vurgular. Bu seçimlerin çocuk ve gençlerin beğenisine uymayacağını ve sakıncalarını belirtir. Bu kitaplardaki şiddet, cinsellik ögelerini, argo ve küfürlü sözcükleri açıklar. Yazınsal ve ideolojik sorunlar üzerinde durur. Okul kitaplarına giren metinlerdeki ırkçı, şoven, şiddet, dinsel vb. ögeleri inceler. Yazın ustalarının çocuk ve gençlik yapıtlarını örnekler vererek değerlendirir ve çocuklara, gençlere önerir.

Yazar Gülsüm Cengiz, “Çocuklar, Masallar ve Yaşam” yapıtında, çocuklara ve gençlere yönelik yazılan yapıtları, olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirir. İyi örnekleri göstererek, bilgi ve birikimlerini paylaşarak, bu alana ilgi duyanlara, eğitimcilere, anne-babalara ve gençlere iyi bir kaynak sunmayı başarır.

Dipnotlar:

1. ^{^} Çocuklar Masallar ve Yaşam/ Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Üzerine (1871-2015)- Gülsüm Cengiz, İnceleme, Kor Kitap, mart 2025, 256 sayfa