Balıkesir’de 372 köylü TÜMAD’ı Avrupa Bankasına şikayet etmiş

Özer Akdemir
[email protected]

Balıkesir İvrindi'de siyanürle altın işletmeciliği yapan TÜMAD altın madeninin kapasite artışı ÇED raporunda madenin yöredeki tarım ve hayvancılığa olumlu etkileri olduğunu ileri sürülmüştü. Madene kredi veren Avrupa Kalkınma Bankası (EBRD)’nin raporlarına göre ise yöre köylülerinden 372 kişi madeni tarım ve hayvancılığı bitirdiği gerekçesi ile bankaya şikayet etmiş.

372 köylü madeni kredi veren EBRD’ye şikayet ediyor

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası'ndan (EBRD) iki ayrı dönemde toplam 90 milyon ABD doları tutarında kredi alan TÜMAD Madencilik’in projesini büyütme ve sürdürmede bu kredilerin büyük rolü olduğu bir gerçek. Türkiye’deki altın madenciliğini desteklemek amaçlı EBRD tarafından verilen yaklaşık 265 milyon dolarlık kredi paketi içerisinden sağlanan bu kredilerin şartlarından birisi de projelerin bağımsız denetleme kuruluşları tarafından denetlenmesiydi.

Bankanın açıkladığı raporlara göre TÜMAD madencilik faaliyete geçmesinden bir süre sonra madene en yakın köy konumunda olan Değirmenbaşı köylülerinden 372 kişi, EBRD’nin bu tür projelerin denetlenmesi için oluşturduğu Bağımsız Proje Hesap Verebilirlik Mekanizması (BPHM)’na madeni şikayet etmiş. BPHM, banka tarafından finanse edilen ve zarara yol açtığı veya zarara yol açmasının muhtemel olduğu düşünülen projelerle ilgili olarak bireyler veya kuruluşlar tarafından gündeme getirilen sorunları bağımsız olarak inceleme ve çözüme kavuşturulmasını kolaylaştırma amacıyla işletiliyor.

Bankanın “TÜMAD Altın Madeni Geliştirme Kredisi Vaka 2020/07 Sorun Çözümü Sürecinin Özeti. Eylül 2022” başlıklı raporuna göre Değirmenbaşı köyünden 372 köylü, 2020 Kasım ayında EBRD’nin Bağımsız Proje Hesap Verebilirlik Mekanizmasına (BPHM) madeni şikayet için başvuru yapıyor. Köylüler başvurularında hane halkı gelirlerinin kaybı, kadınlar ve gençlere eğitim ve istihdam fırsatları, su kirliliği ve işyerinde ayrımcılıkla ilgili endişelerini gündeme getiriyorlar. Madenin bu başvuruları nedeniyle kendilerine misilleme yapacağından çekinen köylülerin gizlilik talebinde bulundukları ve BPHM sürecinde kendilerini temsil etmesi için, köy halkından dört kişiyi seçtikleri de bu raporda yer alıyor.

Köylülerin şikayet ve talepleri

Rapora göre köylüler: 

• Ormandaki ve açık alandaki otlatma alanlarında maden faaliyetleri yapılmasından dolayı, artık hayvan yetiştiriciliğine bel bağlayamayacakları için köy halkı geçim kaynaklarını kaybetmesi;
• Yaylalardaki büyükbaş hayvan otlatma alanlarının büyük bir kısmının maden sahası haline gelmesi sonucunda Değirmenbaşı köyündeki birçok hanenin hayvan stokunun azalması ve yetiştiricilik faaliyetlerini bırakması;
• Halen ahırlarda büyükbaş hayvancılıkla uğraşan, tek gelirli haneler asgari ücretin biraz üzerinde gelir elde etmesi ve hayvancılık için zar zor yem alabilmesi;
• Mesleki eğitim ve beceri geliştirme programları yoluyla Değirmenbaşı köyünden kadınlara ve gençlere yönelik gelir getirici fırsatların sınırlı kalması ve şirket tarafından vaat edilmesine karşın çok fazla istihdam fırsatı bulunmaması;
• Değirmenbaşı köyünün şirkette çalışan sakinlerine işyerinde ayrımcılık yapılması;
• Paydaş katılımının yetersiz olması ve proje hakkındaki bilgilere erişimin sınırlı kalması;
• Suya erişimin kısıtlanması ve içme suyunun kalitesi hakkında kaygı duyulması konularında şikayetlerini ve taleplerini dile getiriyorlar.

İlk toplantı Eylül 2021’de yapılabiliyor ancak devamı gelmiyor

Bu şikayetlerin üzerine BPHM 2021 Mart ayında sorunun çözümü için girişimlerine başlıyor ancak denetim ekibi COVID-19 salgınından dolayı 2021 Eylül ayına kadar Türkiye’ye seyahat edemiyor. Proje sahasını ilk kez 2021 Eylül ayının sonunda ziyaret eden denetim ekibi, bu ziyareti sırasında, yaylalarda hayvancılık yapanlar da dahil olmak üzere, Değirmenbaşı halkından muhtar erkek, kadın, genç ve yaşlılardan oluşan farklı gruplarla yüz yüze görüşmeler yapıyor. Görüşülen tüm kişiler, talepte belirtilen endişeleri paylaştıklarını doğruluyorlar. Şirket temsilcileri, köylüler ve denetim ekibinin 24 Eylül 2021 tarihinde Edremit’te yaptıkları ilk diyalog toplantısından hemen sonra, 2021 Ekim ayının başında ise köylülerin temsilcileri ve köylüler “köyde yanlış anlaşıldıklarını düşündükleri için BPHM’ye artık temsilci olarak devam etmek istemediklerini” bildiriyorlar.

“Şikayeti çekmezsek madende iş bulamayız””

Bir süre sonra da tüm başvuranlar “BPHM sürecine katılırlarsa gelecekte madende iş bulma imkânlarının tehlikeye düşebileceğinden korktuklarını” söyleyerek şikayetlerini geri çekiyorlar. BPHM ekibi, 22-25 Ocak 2022 tarihleri arasında proje sahasını ziyaret ederek köylülerle yüz yüze görüşmeler gerçekleştiriyorlar. BPHM raporunda bu görüşmeler şu şekilde yer veriliyor; köylülerin “tümü geçim kaynaklarının restorasyonu, istihdam, su mevcudiyeti üzerindeki etkilere ilişkin endişelerini paylaşmış, BPHM sürecine devam etmeleri halinde madende istihdam edilme fırsatlarının sınırlamasından korktuklarını dile getirmiştir. BPHM, ayrıca köy halkının TÜMAD'ın sosyal projelerine ve müşteri tarafından sağlanan diğer desteklere çok bağımlı olduğunu kaydetmiştir. Başvuranlar, otlak alanlarındaki azalmanın, projenin bölgede faaliyete geçmesinden önce ana ekonomik faaliyetleri olan hayvan yetiştiriciliğini nasıl sınırladığını anlatmıştır. Ayrıca köy halkı, içme suyunun maden nedeniyle kirlenmiş olabileceğinden korktuklarını ve son zamanda daha az su bulunduğunu dile getirmiştir. Değirmenbaşı’ndan geçen derenin akışında gözle görülür bir azalma fark ettiklerinden, gelecekte durumun daha da kötüleşeceğini korktuklarını da söylemişlerdir” sözleri rapora ekleniyor.

“Mesele çözülemedi ve köylülerin endişeleri devam ediyor”

Köylülerin bu endişelerine rağmen iyice bağımlı hale geldikleri maden işletmesinde iş bulamama kaygısı ile şikayetlerini geri çekmelerinin ardından BPHM sorunu çözüme kavuşturamadan kapatılmasına dair raporunu hazırlayarak bankaya sunuyor. Denetim ekibi meselenin çözülemediğini bankaya rapor ederken “köy halkının talepte dile getirilen endişelerinin halen devam” ettiğine de vurgu yapıyorlar.

Bağımsız denetim ve çözüm mekanizması kağıt üzerinde kaldı

Bugün kapasite artışına gitmek isteyen madenin köylülerin geçim kaynaklarını nasıl olumsuz etkilediği, köylülerin bu durumu şirkete kredi sağlayan bankaya yaptıkları başvuruda ortaya konuyor. Bağımsız denetim kurumunun raporunda madenin köylüler üzerinde ciddi bir ekonomik güç oluşturduğu ve bu ekonomik baskı ile onların rızalarını aldığı, köylülerin şikayetlerini çekmesi ile bir kez daha kendini gösteriyor. TÜMAD Altın madenini kredi veren Avrupa bankasına 372 köylünün şikayeti ve hemen akabinde köylülerin “maden geçim kaynaklarımızı yok etti, tek iş kapısı maden işletmesi oldu. Bu başvurumuz sonrası bizi işe almazlar” endişesi ile şikayetlerini geri çekmeleri uluslararası bu tür finans kaynaklarının denetim ve sorun çözme mekanizmalarının kağıt üzerinde kaldığının bir örneği olarak değerlendirilebilir. Siyasi iktidarın desteği ile büyük sermaye grupları yerelde kendilerine yönelik bu şikayetleri çeşitli baskı aygıtları ile çok rahat bertaraf edebiliyorlar. EBRD’nin kredi şartları gereği zorunlu tuttuğu bu türden bağımsız denetim ve şikayet mekanizmaları ise kağıt üzerinde kalmaktan öte gidemiyor. 

Kapasite artışı ve saptırılan gerçekler

Bugün, yeni bir kapasite artışı ÇED süreci içerisinde olan TÜMAD Madencilik’in Değirmenbaşı projesi EBRD’nin kredi sağladığı projelerinden birisi. Şirket, kapasite artış projesi ile ilgili Nihai ÇED Başvuru Dosyasında bölgede yapılan altın madenciliği sonrası yöre halkının tarım ve hayvancılık gibi ana gelir alanlarında gelir kaybı değil artı kazançları olduğunu ileri sürüyor.

KELİME OYUNU

Harfleri birleştirip kelimeleri bul...

Reklam