Kovid-19 aşılarıyla ilgili çok sorulan sorular ve yanıtları
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği, Kovid-19 aşılarıyla ilgili en çok sorulan soruları yanıtladı.
Çin'de geliştirilen koronavirüs aşısı | Fotoğraf: Harun Özalp/DHA
Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK), Kovid-19 aşılarıyla ilgili çok sorulan sorular ve yanıtlarını web sitesinde paylaştı.
KLİMİK tarafından hazırlanan sorular ve yanıtları şöyle:
KOVID-19 AŞISI OLMAK NİÇİN ÖNEMLİ?
"Kovid pandemisini kontrol altına alabilmenin tek yolu hastalığın bulaşmasını azaltmaktır. Virus insanlar arasında yayıldıkça değişime uğramakta ve daha bulaşıcı, daha ağır hastalık yapan ve aşıların etkisine daha dayanıklı varyantlar ortaya çıkmaktadır. Aşı, kişileri korumak ve pandemiyi durdurmanın yanı sıra varyant gelişmesini engellemek için de en etkili yöntemdir.
Bulaşıcı hastalıklarda, bir toplumda hastalığa karşı bağışıklık kazanmış bireylerin sayısı belirli bir oranın üzerinde olursa o hastalığın toplumda yayılması belirgin şekilde azalır. Pandeminin başından itibaren sıklıkla kullanılan 'sürü bağışıklığı-herd immunity' ifadesi, toplum bağışıklığını ifade etmektedir. Her bulaşıcı hastalık için hastalığın yayılımını durdurabilmek amacıyla gereken toplum bağışıklığı oranı değişmektedir. Hastalık etkeninin bulaşma hızına ve aşıların etkinlik oranlarına göre değişmekle birlikte salgının kontrol altına alınabilmesi için Türkiye’de yaklaşık 60-70 milyon kişinin aşı olması gerekmektedir. Daha bulaşıcı varyantlar ortaya çıkarsa bu sayı artacaktır.
Kısaca özetlemek gerekirse, salgının yayılımını durdurmak için ulaşılması gereken toplum bağışıklığı oranına sadece aşılanma yoluyla güvenli bir şekilde ulaşılabilir.
KAÇ TÜR KOVID-19 AŞISI VARDIR?
Kovid hastalığı için beş tür aşı geliştirilmiştir. Bu aşıların dördü bilinen yöntemlerle geliştirilirken mRNA aşıları yeni bir teknoloji ile geliştirilmiştir.
- İnaktive virus aşıları: Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan etkisizleştirilmiş virus içeren aşılardır. Ülkemizde uygulanmakta olan Sinovac’ın CoronaVac aşısı ve her yıl uygulanan grip (influenza) aşıları inaktif aşılardır.
- Canlı atenüe aşılar: Hastalığa neden olmayan ancak bağışıklık yanıtı oluşturan zayıflatılmış virus içeren aşılardır. Kızamık, kabakulak, su çiçeği aşıları da canlı atenüe virus aşılarıdır. Henüz dünyada kullanıma girmiş canlı atenüe Kovid-19 aşısı bulunmamaktadır.
- Protein subunit aşıları: Virusun yapısını taklit eden protein parçalarını kullanan protein bazlı aşılardır. Novovax aşısı bu tüden aşıdır.
- Viral vektör aşıları: SARS-CoV-2 virusunun RNA parçacıklarını taşıyan hastalık yapıcı etkisi olmayan virusların kullanıldığı aşılardır. Oxford-AstraZeneca aşısı, Sputnik V aşısı bu türden aşılardır.
- m-RNA aşıları: Protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA parçacıklarını kullanan yeni teknoloji ürünü aşılarıdır. Ülkemizde uygulanmakta olan BioNTech aşısı bu türden bir aşıdır
2021 yılı Haziran ayı itibarıyla dünyada acil kullanım onayı ve ruhsat almış 11 aşı, kullanım onayı almak üzere olan bir aşı olmak üzere toplam 12 adet aşı bulunmaktadır.
Acil kullanım onayı veya ruhsat alan aşılar; Pfizer/BioNTech (ABD-Almanya-mRNA aşısı), Moderna (ABD-mRNA aşısı), Oxford-AstraZeneca (Birleşik Krallık-Viral vektör aşısı), Johnson and Johnson (ABD-Viral vektör aşısı), Gameleya-Sputnik V (Rusya-Viral vektör aşısı), SinoPharm (Çin-İnaktive virus aşısı), Sinopharm Wuhan (Çin-İnaktif aşı), Cansino (Çin-Viral vektör aşısı), Sinovac (Çin-İnaktive virus aşısı), Bharat Bitech (Hindistan-İnaktive virus aşısı), Vector Institute (Rusya-Protein subunit aşısı) olarak sıralanabilir.
AŞILARIN GÜVENLİ OLDUKLARI KESİN Mİ?
Kovid-19 aşılarının hızlı geliştirilmiş olmaları ve kullanılmaya başlanmaları aşıların güvensiz olduğu anlamına gelmez. Bilimsel teknolojik ilerlemenin geldiği nokta, teknolojik altyapının hazır olması, salgının en başında virusun genetik haritasının çıkartılmış olması, ulusal ve uluslararası kuruluşların büyük desteği, aşıların bu kadar hızlı geliştirilmesini sağlamıştır. Örneğin mRNA aşıları üzerinde yüzlerce bilim insanı 30 yıldan uzun bir süredir çalışmakta olduğu için hızla üretilebilmişlerdir. Aşı sonrası ciddi yan etkiler genellikle ilk 2 ay içerisinde ortaya çıktığından acil kullanım onayı veren kuruluşlar çalışmalarda 2 ay sonunda yan etki görülmemesini yeterli kabul etmişlerdir. Bugüne kadar 6 aydan uzun bir süre içinde farklı aşılardan toplam 2,5 milyar doz uygulanmış ve sonuçların gözlenme şansı olmuştur. Hem Sinovac hem BioNTech dünya genelinde güvenle uygulanmaya devam etmektedir.
KOVID-19 AŞILARININ YAN ETKİSİ YOK MU?
Tüm aşılarda olduğu gibi Kovid-19 aşılarının da yan etkileri olabilmektedir. Sık görülen yan etkiler aşı yerinde ağrı, ateş, halsizlik, baş ağrısı, kas ağrısı, ishal gibi yan etkilerdir. Bu yan etkiler, aşı ile verilen antijene karşı vücudumuzun yanıt vermesi nedeniyle ortaya çıkar. Genellikle kısa (1-3 gün) sürer ve çoğunlukla günlük yaşantımızı engellemeyecek kadar hafiftirler. İki dozda uygulanan aşılarda ikinci dozdan sonra yan etkiler biraz daha sık görülebilir. Şikayetler ağrı kesici, ateş düşürücü ile azaltılabilir. 3 günden uzun süren yan etkilerde doktora başvurmanızda fayda olacaktır. Nadir görülen yan etkiler yüzde 1’den daha az sıklıkta karşımıza çıkar. Alerji bunların başında gelir. Çoğu alerjik yan etki önemsizdir, çok nadiren ciddi alerji gelişebilir. Ciddi alerji aşıdan sonraki ilk dakikalarda ortaya çıkacağı için aşılanan kişilerin sağlık kuruluşunu 15-30 dakikadan önce terk etmemesi gerekir.
HANGİ KOVID-19 AŞISINI OLMALIYIZ?
Bugüne kadar geliştirilen ve acil kullanım onayı alan tüm Kovid-19 aşıları güvenlidir. Etkileri ve yan etkileri birbirlerine kıyasla farklılık göstermekte ise de hepsi Dünya Sağlık Örgütü’nün etkililik ve güvenlik kriterlerini karşılamaktadır. Bu nedenle, herhangi bir aşıyı özellikle beklemeksizin ilk temin edilecek aşıyı olmanız önerilir. Dünya genelinde uygulanmakta olan aşılar içerisinde varyantlara yüksek etkisi ve çok sayıda kişiye uygulanmış olmasından kaynaklanan bilimsel veri zenginliği ile BioNTech öne çıkmaktadır.
DAHA ÖNCE KOVID'E BENZER ŞİKAYETLERİ OLAN ANCAK PCR İLE POZİTİFLİK TESPİT EDİLMEYEN KİŞİLER ŞİMDİ AŞILANSIN MI?
Daha önce PCR testi ile Kovid-19 geçirdiği kanıtlanmayan herkes, bir dönem Kovid-19’a benzer şikayetler yaşamış olsalar bile aşılanmalıdır. Aşıların Kovid-19 geçirmiş olan kişilerde farklı yan etkileri de olmadığından güvenli bir şekilde aşılanabilirler.
HASTALIĞI GEÇİMİŞ OLAN KİŞİLERİN AŞILANMASI GEREKLİ Mİ? NE ZAMAN AŞILANSINLAR?
Bugüne kadarki bilimsel veriler hastalığı belirtili olarak geçiren kişilerde bağışıklığın yaklaşık 6-12 ay devam ettiğini göstermekle birlikte zamanla koruyuculuğun azalması söz konusu olduğundan hastalığı geçiren kişilerin 6 aydan itibaren aşılanabilecekleri düşünülmektedir.
AŞIDAN SONRA TESTLERİM POZİTİFLEŞİR Mİ? ANTİKOR TESTLERİME BAKTIRMALI MIYIM?
Kovid-19 aşısı sonrasında PCR veya antijen testleri pozitifleşmez. Antikor testlerinde pozitifleşme olabilir. Ancak antikor testleri aşının işe yarayıp yaramadığını göstermek için kullanılmazlar. Aşıdan sonra antikorlarınıza baktırmanıza gerek yoktur. Aşıların sağladığı bağışıklık sadece antikorlara bağlı değildir. Rutin testlerle ölçemediğimiz hücre bağışıklığı ve salgılarımızda oluşan antikorlar korunmada çok önemli rol oynarlar.
AŞIDAN ÖNCE ANTİKORLARIMA BAKTIRMALI MIYIM?
Hayır. Antikorların miktarı koruyuculuğun derecesi hakkında bilgi vermediği gibi testlerden kaynaklanan nedenlerle yalancı olarak pozitif sonuç da çıkabilmektedir. Bu nedenle aşı olmak veya olmamak kararı için antikorlarınıza baktırmanıza gerek yoktur.
AŞI OLMAK KOVID-19'A NEDEN OLUR MU?
Hayır. Acil kullanım onayı almış aşılar bağışıklık sistemimize virusu tanıtmak için farklı teknolojileri kullanırlar ancak hiçbirinin içerisinde canlı virus bulunmamaktadır.
TEK DOZ AŞI KOVID-19'DAN KORUR MU?
İki dozda uygulanması gereken aşıların birinci dozundan sonra gelişen koruma yeterli miktarda değildir. Bu yüzden ancak iki dozu tamamladıktan ve ikinci dozun üzerinden 14 gün geçtikten sonra aşının koruyuculuğunun tam olarak başladığını unutmamak gerekir.
İKİNCİ DOZ AŞIYI FARKLI BİR AŞI OLABİLİR MİYİM?
İki doz şeklinde uygulanan aşılarda (ülkemizdeki her iki aşı da böyledir) ilk aşılama şemasının (iki dozun) aynı aşı ile yapılması gerekir. Ancak iki doz aşıyı aynı aşıyla olduktan sonra hatırlatma (rapel) dozları farklı türde bir aşıyla yapılabilir. Eğer seyahat vb. nedenlerle mecbur kalınırsa ilk aşı dozundan 28 gün geçmiş olmak kaydıyla başka aşının aşılama şeması başlatılabilir.
İLK DOZ AŞIDAN SONRA YAN ETKİ ÇIKARSA İKİNCİ DOZ AŞIYI YİNE DE OLMALI MIYIM?
İlk dozdan sonra ciddi yan etki gelişmediği sürece ikinci doz aşınızı olmanızda sakınca yoktur. İlk dozla ciddi yan etki gelişti ise ikinci doz aşının uygulanması kararını hekiminizle görüştükten sonra vermelisiniz. Pek çok durumda ikinci doz yine de uygulanabilecektir.
AŞILANMIŞ OLSAK DA KOVID-19 GEÇİRME OLASILIĞI VAR MI?
Evet. Mevcut aşılar belirtili hastalığa karşı etkili bir koruma sağlamakla birlikte virusun solunum hücrelerinde çoğalmasını engelleme yeteneği aşıdan aşıya farklılık gösterir. Aşılanan kişilere virus bulaşabilir ve hiç hastalanmadan da bulaştırıcı olabilirler. Çok düşük olasılıkla kendileri de hastalanabilirler. Bu nedenle aşılanmış kişilerin kişisel korunma önlemlerine salgın kontrol altına alınana kadar uymaları gereklidir.
DİĞER AŞILARLA KOVID-19 AŞILARI ARASINDA BELİRLİ BİR SÜRE OLMASI GEREKİR Mİ?
Hem Sinovac hem BioNTech diğer herhangi bir aşıdan önce, sonra ya da eş zamanlı olarak güvenle uygulanabilir. Ancak bir yan etki gelişmesi durumunda hangi aşıya bağlı olduğunun anlaşılması ve kayıtların doğru tutulabilmesi için mümkünse diğer aşı ile arada 14 gün süre bırakılmalıdır.
HALEN KOVID-19 HASTALARIYLA TEMASIM NEDENİYLE RİSKLİ DURUMDAYIM. AŞILANABİLİR MİYİM?
On dört günden kısa bir süre önce Kovid-19 hastasıyla maske, mesafe ve havalandırma koşullarına uymayan bir biçimde teması olan kişilerin aşılanmak için karantina sürelerinin dolmasını beklemeleri önerilmektedir. Bu önerinin nedeni bu kişilere yapılacak olan aşının zararından ziyade, aşının bu durumda koruma etkisinin olmamasından kaynaklanmaktadır
AŞI KISIRLIK YAPAR MI? İLERİDE SAHİP OLACAĞIM ÇOCUKTA OLUMSUZ ETKİ YAPAR MI?
Aşılar kısırlık yapmaz. Aşıdan sonraki aylarda, yıllarda gerçekleşecek gebeliklerden doğacak bebekler üzerinde hiçbir aşının olumsuz etkisinin olması beklenmez. Aşı hamilelere yapıldığında bile bebeğe zarar vermemektedir.
GEBELER VEYA GEBE KALMAK İSTEYENLER AŞILANSINLAR MI? HANGİ AŞIYI NE ZAMAN OLSUNLAR?
Gebe veya gebe kalmak isteyenler Kovid-19’a karşı aşılanmalıdır. Hiçbir aşının gelecekte gerçekleşecek bir gebelik üzerinde olumsuz etkisi yoktur.
Kovid-19 aşıları gebeliğin başından itibaren uygulanabilir. Ancak ilk üç ayda farklı nedenlere bağlı düşükler sıktır ve bu dönemde gerçekleşebilecek bir bebek kaybının aşıyla ilişkilendirilmemesi için aşıların gebelikten önce veya üçüncü aydan sonra yapılması tercih edilmektedir. Mevcut Kovid-19 aşıları arasında gebelikte kullanıma dair en fazla veri BioNTech aşısına ait olup güvenli olduğu gösterilmiştir. 3. aydan sonra uygulanabilir.
EMZİREN ANNELER AŞI OLABİLİR Mİ?
Evet. Emziren anneler de Kovid-19’a karşı aşılanmalıdır. Mevcut Kovid-19 aşıları anne sütü alan bebeklerde herhangi bir yan etkiye neden olmaz.
YUMURTA ALERJİSİ OLANLAR HANGİ AŞIYI OLMALI?
Grip aşılarından farklı olarak mevcut COVID-19 aşılarının hiçbiri yumurtada üretilmemektedir. Yumurtaya karşı alerjisi olanlar diğer alerjik bünyeli kişiler gibi Sinovac veya BioNTech aşısını olabilirler.
KANSER HASTALARI HANGİ AŞIYI OLSUNLAR? NE ZAMAN OLSUNLAR?
Hem Sinovac hem BioNTech kanser hastalarında güvenle uygulanabilir. Ancak BioNTech aşısı bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha yüksek oranda koruma sağladığı için tercih edilmelidir. İdeal zamanlama kemoterapi başlamadan önce aşılamanın yapılmasıdır. Ancak kemoterapinin geciktirilemeyeceği durumlarda kemoterapiden birkaç gün önce aşı yapılabilir.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ ZAYIF OLAN KİŞİLER HANGİ AŞIYI OLSUNLAR?
Hem Sinovac hem BioNTech bağışıklık sistemi zayıflamış hastalarda güvenle uygulanabilir. Ancak BioNTech aşısı, bağışıklık sistemi zayıflamış kişilerde daha yüksek oranda koruma sağladığı için, tercih edilmelidir.
MULTİPLE SKLEROZ VEYA BAŞKA SİNİR HASTALIĞI OLANLAR AŞI OLABİLİR Mİ?
Evet. Kovid-19 aşılarının sinir sistemi üzerinde olumsuz etkileri gösterilmediği gibi bu tür hastalığı olanlarda da güvenle kullanılmaktadırlar. Tedavi altındaki hastaların hangi aşıyı ne zaman olmaları gerektiğini kendilerini takip eden doktorlarına sormaları önerilir.
HIV POZİTİF BİREYLER AŞILANABİLİR Mİ?
HIV pozitif bireylerin Kovid-19’a karşı aşılanmasına engel bir durum bulunmamaktadır. Tersine bağışıklık sistemi baskılanmış olduğu için Kovid-19 hastalığını ağır geçirebilirler bu yüzden aşılanmaları gerekir. Ancak, HIV infeksiyonu nedeniyle henüz yeni tedavi başlanmış olup kanda viral yükü yüksek ve/veya CD4+ T hücre sayısı <200/mm3 olan bireylerde aşı yanıtı sağlıklı popülasyona göre daha az olabilir. Bu kişilerde daha güçlü koruma sağladığı için BioNTech aşısı tercih edilmelidir.
ROMATİZMAL VEYA OTOİMMÜN HASTALIĞI OLANLAR BIONTECH AŞISI OLABİLİR Mİ?
BioNTech aşısı bağışıklık sistemini güçlü bir şekilde uyarmakta ve bu sayede yüksek oranda ve nispeten uzun süreli bağışıklık sağlamaktadır. Bağışıklık sistemini güçlü uyarması, romatizmal hastalığı olan bazı kişilerde hastalık belirtilerinde bir miktar artışa yol açabilir. Ancak bu artış geçici olduğu gibi hastalığın uzun süreli seyrini de etkilememektedir. Bu nedenle özellikle bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlarla tedavi almakta olan hastaların BioNTech aşısı olması önerilir.
ALERJİK BİNYESİ OLANLAR BIONTECH OLABİLİR Mİ?
Alerjik bünyesi olanlar, hatta daha önce herhangi bir maddeye veya ilaca (Penisilin gibi) karşı ciddi alerjisi gelişmiş kişiler sağlık kuruluşunda gözetim altında olmak kaydıyla BioNTech aşısı olabilirler. Alerjik yanıt gelişme sıklığı BioNTech aşısında biraz daha yüksek olmakla birlikte tüm aşılarda söz konusu olabilir. Aşılara bağlı ciddi alerjik reaksiyonların büyük çoğunluğu ilk dakikalarda ortaya çıktığından aşı olan kişiler sağlık kuruluşunu 15-30 dakikadan önce terk etmemelidir.
AŞILARIN VARYANTLARA ETKİSİ FARKLI MI?
Dünya genelinde yapılan çalışmalarda hemen tüm aşıların varyantlara karşı azalmış da olsa etkileri olduğu gösterilmiştir. Mevcut aşılar arasında BioNTech aşısının varyantlara diğer aşılara kıyasla biraz daha etkili olduğunu gösteren yayınlar mevcuttur.
AŞI OLDUĞUM GÜN AĞRI KESİCİ İLAÇ KULLANABİLİR MİYİM?
Aşı günü ağrı kesici veya ateş düşürücü kullanılması aşının etkisini azaltmaz. Aşıya bağlı kol ağrısı, kızarıklık şişlik gibi durumlar ortaya çıkması halinde bu tür ilaçlar rahatlıkla kullanılabilir.
AŞI OLDUĞUM GÜN KAN SULANDIRICI KULLANMALI MIYIM?
Kovid-19 aşılarından sonra kan sulandırıcı kullanmaya gerek yoktur. Ülkemizde henüz kullanımda olmayan viral vektör teknolojisi ile üretilen aşılardan sonra kan pıhtılaşmasında artış olduğuna ilişkin bildirimler olmakla birlikte bunun aşıdan kaynaklandığı kesin değildir ve kan sulandırıcı kullanmayla engellendiği gösterilememiştir.
ANTİBİYOTİK KULLANIRKEN AŞI OLABİLİR MİYİM?
Antibiyotik kullanırken Kovid-19 aşısı olunabilir. Ancak vücutta ateşle seyreden bir infeksiyon varken aşı uygulandığında aşıya karşı yanıt azalabilir. Bu nedenle ateşli hastalık geçirmekte olan kişilerin 48 saat ateşsiz olduktan sonra, şikayetleri azalınca aşı olmaları önerilir.
AŞI OLDUĞUM GÜN SİGARA İÇEBİLİR MİYİM?
Sigara içenlerde bazı aşılara karşı yanıtın azaldığını gösteren veriler bulunsa da aşı olunan günde sigara içilmesi aşıya karşı yanıtı ayrıca etkilemez.
AŞI OLDUĞUM GÜN ALKOL KULLANABİLİR MİYİM?
Aşı olunan gün tüketilen az-orta miktarda alkol aşıya karşı yanıtı etkilemez. Aşırı alkol tüketiminin ise yanıtı azaltabileceği unutulmamalıdır. Ayrıca aşırı alkol tüketimine bağlı yan etkiler aşı yan etkileriyle karışabileceğinden aşı olduğunuz gün yüksek miktarda alkol tüketiminden kaçınmanız önerilir.
AŞI OLDUĞUM GÜN BANYO YAPABİLİR MİYİM?
Aşı olduğunuz gün duş almanızın, banyo yapmanızın hiçbir sakıncası yoktur.
KALP PİLİ OLANLAR HANGİ AŞIYI OLSUNLAR?
Kalp pili olan veya kalpte ritim bozukluğu olan kişiler her iki aşıyı (Sinovac veya BioNTech) da olabilirler.
BIONTECH AŞISI KALP KASI İLTİHABI YAPIYOR MU?
Ülkemizden henüz böyle bir bildirim olmamıştır. Ancak ABD’den veriler BioNTech aşısının uygulandığı 25 yaş altı grupta kalp kası iltihabı görülme sıklığının aynı yaş grubunda beklenen sıklıktan fazla olduğunu göstermektedir. Bununla birlikte Amerikan Kardiyoloji Derneği bu artışın sınırlı olduğunu, hastaların iyi seyrettiğini ve doğrudan aşıya henüz bağlanamadığını belirtmektedir. Amerikan Hastalık Önleme Merkezi (CDC) bu verileri değerlendirerek 12 yaş üstüne BioNTech aşısının yapılmasına devam etme kararı almıştır.
BIONTECH AŞISI GENETİK YAPIMIZI BOZAR MI?
İnsan hücrelerinde genler hücre çekirdeğinde bulunur ve DNA yapısında bilgilerden oluşur. BioNTech ve benzer teknolojili aşılarda bulunan genetik şifre bileşeni (mRNA) bağışıklık sistemini uyaran proteinlerin hücrelerimizde sentezlenmesini sağlarlar. Ancak bu şifre (mRNA) hücre çekirdeğine giremez, genlerimize ulaşamaz, genlerimizi değiştiremez. 2008 yılından beri insanlarda kansere ve başka infeksiyonlara karşı aşı geliştirilmesi için denenmekte olan bu teknoloji güvenlidir.
SINOVAC AŞISI FELÇ YAPIYOR MU?
Halk arasında felç olarak bilinen durum çeşitli bakteri ve virus infeksiyonlarından sonra görülen ve beyinle ilgili olmayıp kaslara giden sinirlerdeki hasardan kaynaklanan bir hastalıktır ve Guillain-Barre Sendromu olarak tanımlanır. Grip aşılarında da gündeme gelen bu nadir sendrom aşılanmayan topluluklarda aşılanmış topluluklara kıyasla daha sık görülmektedir. Sinovac aşısı bu açıdan güvenlidir."
(HABER MERKEZİ)
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
