Diviti keskin, yüreği tutkulu devrimci bilgin: Friedrich Engels

Defne SAĞLAM
İstanbul

Friedrich Engels, yüzlerce yıl süren şiddetli bir toplumsal yeni doğumun son demlerinde, tam iki yüz yıl önce bugün doğdu. Gözünü açtığı dünyada görülmedik hızda ve şiddette değişmekteydi her şey. Artık insanlığa büyüklüğün, kudretin ve gücün kimde olduğunu hatırlatan, heybetli tapınaklar, süslü saraylar, yüksek burçlar değildi. Bambaşka yapılar bildiriyordu şimdi dünyanın çarklarını döndüren ilişkilerin özünü. Boz dumanlar saçan uzun, kara bacalı dev fabrikalar, durmaksızın işleyen dev makineler, keşfedilen buhar gücüyle görülmedik hıza ulaşan motorların sesiyle büyüyen kentler; trenler, gemiler, yük katarlarıyla dünyanın bir ucundan diğer ucuna durmaksızın taşınan envai çeşit mallar…

Karl Marx ve Friedrich Engels, toplumsal gelişmenin temelinde yatan ilişkilerin özünü ve zorunlu sonucunu açığa çıkarıp bilimsel bir öğretiye kavuşturdular. Eşsiz bir dostluk, paylaşım, düşünce alışverişi ve iş bölümü sayesinde eserleri ve çalışmalarıyla uluslararası işçi sınıfının ve tüm ezilenlerin kurtuluş mücadelesine sundukları katkılar, yaşadıkları dönem kadar bugün de sosyalist cephaneliğin yapı taşlarındandır.

PROLETARYANIN DAVASINA SARSILMAZ BİR BAĞLILIK

Friedrich Engels’in eserlerinin kapsamı ve niteliği, kişiliği, proletarya davasına hizmetleri kısacık bir yazının çerçevesinde çizilemeyecek kadar çok yönlü ve derinliklidir. Birçok bilim dalına vakıf olan Engels, derin felsefe, doğa, tarih ve dil bilgisiyle, birikimiyle verdiği eserler, yürüttüğü çalışmalarla büyük bir devrimci, savaşçı ve bilgindir. Teorik ve pratik tüm çalışmalarını bilimsel titizlik ve evrensellik, büyük bir fikir zenginliği, devrimci teori ile devrimci politikanın birliği, proleter sınıf mücadelesinin pratiğiyle kopmaz bağ karakterize eder. Buna proletaryanın davasına sarsılmaz bir bağlılık ve tüm ülkelerin ezilen halklarının kurtuluş mücadelesine derin sempati eşlik etmiştir.

Engels, sınıf düşmanlarıyla açık savaşıma atılırken de, gazeteci ve yazar olarak sınıf mücadelesinin seyrini izleyip onun yenilgi ve zaferlerinden dersler çıkarırken de, işçi sınıfını hareketin taktiği, içeriği ve hedefi konusunda sonsuz bir sabırla aydınlatırken de hep en ön safta olmuştur. Eserlerinin her biri, proletaryanın ideolojik ve politik düşmanlarının keskin eleştirisinin, uluslararası işçi hareketi içerisinde kendine alan bulmaya çalışan küçük burjuva felsefi ve politik görüşlerin, oportünizmin, sekterliğin ve dogmatizmin her türlü türevine karşı mücadelenin bir parçasıdır.

MARX’IN İŞÇİ SINIFINA MİRAS BIRAKTIĞI TEORİK SİLAHLARI YAYINA HAZIRLADI

Marx’ın ölümünden sonra Engels’in bilimsel komünizmin kurucularından biri olarak kendisine biçtiği öncelikli görevi Karl Marx’ın “Anısını ona yakışır tarzda ebedileştirmek, ilk olarak da yayımlanmamış yapıtlarının yayımlanmasını sağlamak” idi. Bu amaçla, Marx’ın işçi sınıfına miras bıraktığı teorik silahları -özellikle Kapital’in 2. ve 3. ciltlerini- yayına hazırlamaya koyuldu. Ancak Engels, bu dev görevin yanı sıra olağanüstü bir çalışma gücü ile hem kendi çalışmalarının bir kısmını hem de uluslararası yazışmaları sürdürdü, önerileri, teşvikleri, eleştirileri, uyarıları ve yönlendirmeleriyle uluslararası sosyalist harekete rehberlik etti.

Engels’in Marx’a ve birçok cilt tutan diğer yol ve mücadele arkadaşlarına yazdığı mektuplarsa tüm bunların yanında kişiliğinin öne çıkan özelliklerine; dostluğa, duyarlılığa, yaşam sevincine, devrimci tutkuya, özveriye, uluslararası proleter hareketin hizmetinde tükenmez çabaya, alçakgönüllülüğe tanıklık eder.

Engels, uluslararası işçi hareketinin önderlerine tavsiye ve yönlendirmeleriyle yardımcı olmakla kalmıyor, eski, yeni mücadele arkadaşlarının sağlığıyla, durumuyla da yakından ilgileniyordu. Yeri geldiğinde Fransa’daki yoldaşları eski bir komünarcının içine düştüğü müşkül durum nedeniyle sertçe uyarıp ona sahip çıkılmasını sağlıyor, yeri geldiğinde mülteci bir işçinin karısının cenazesini kaldırabilmesi için devreye giriyordu. Başka bir zaman, İsviçre’de yaşayan kadim mücadele yoldaşına, “Açıklama yapmaya gerek yok, biz burada sayfiyede kendimize sağlık kürü yaparken, senin evden atılmana göz yumacak değiliz. Birkaç kuruşu kendine bu kadar dert edinmene hiç gerek yok. Kırk yıl aynı bayrak altında savaşmış ve aynı savaş borusunu dinlemiş mücadele arkadaşları arasında böyle ufak şeylerin lafı bile olamaz” diye yazıyordu.

"KARŞILIĞINDA HİÇBİR MÜKAFAT BEKLEMİYORUM"

1893 sonbaharında Kıta Avrupasına yaptığı gezi sırasında 14 Eylül’de Viyana’da sosyal demokrasinin bir toplantısında kendisini karşılayan büyük coşku seli karşısında da aynı ruhu sergiliyordu:

“50 yıl boyunca içinde bulunduğum bu hareket için herhangi bir şey yapabilmişsem eğer, karşılığında hiçbir mükafat beklemiyorum. Mükafatın en güzeli sizlersiniz! Bugün arkadaşlarımız Sibirya zindanlarındalar, Kaliforniya madenlerindeler, Avustralya’ya dek her yerdeler. Sosyal demokratların bir güç durumuna gelmediği hiçbir büyük devlet kalmamıştır. Biz, korkulması gereken devasa bir gücüz ve öteki büyük güçlere göre bize çok şey bağlı. Benim övüncüm bu işte!”

O günün geleceğinden kuşku duymamakla birlikte Marx ve Engels yazınının tamamının Türkçeye ne zaman kazandırılmış olacağı henüz bir belirsizlik. Yine de Friedrich Engels’in yaşamının, teorik ve pratik çalışmalarının, eserlerinin ve kişiliğinin daha derinlikli bir kavrayışı için Türkçede yayımlanmış kimi biyografilerinin yanı sıra, Evrensel Basım Yayın tarafından çıkarılmış “Seçme Mektuplar” ve “Sanat ve Edebiyat”, Sol Yayınları tarafından basılmış “Büro ile Barikat Arasında”, Kor Kitap’ın yayımladığı “Ateşi Geleceğe Taşıyanlar –anılarla Marx-Engels–” derlemeleriyle, yine Kor Kitap’tan çıkan Galina Serebryakova’nın “Ateşi Çalmak” nehir romanı son derece değerli kaynaklardır.

Proletaryanın sönmeyen meşalesi: Engels

Engels’in 200. yaşı Yeni e’de: Eylem halinde bir bilgin