MAS, Bolivya seçimlerini neden kazandı?

Bolivya’da sandık çıkış anketleri, seçimi geçtiğimiz yıl ordu destekli sivil bir darbe ile istifaya zorlanan Evo Morales’in partisi MAS’ın (Sosyalizm Hareketi) adayı Luis Arce (Lucho) ve Başkan Yardımcısı David Choquehuanca’nın kazandıklarını işaret etti. Darbeciler dahi sonuçları tanıdı.

Bolivya’da 2006-2011 yılları arasında Evo Morales hükümetlerinde görev alan, 2009-2011 yılları arasında Bolivya’nın Birleşmiş Milletler temsilcisi olan ancak daha sonra Morales hükümetiyle yollarını ayıran Pablo Solon, darbe hükümetinin neden kaybettiğini sorgularken, yeni MAS hükümetinin eskisiyle aynı olmayacağını da savunarak, MAS içindeki çelişkilere  değiniyor.

Evo Morales ve MAS’a eleştirel yaklaşımı dikkat çeken Pablo Solón’nun ekoloji çalışmaları için kurduğu kendi vakfı olan Solon Vakfı’nın internet sayfası fundacionsolon.org’da yer alan ve MAS seçimleri neden kazandı sorusuna yanıt arayan analizi şöyle:

1- Kısa ömürlü felaket Jeanine Añez hükümeti (nedeniyle). Bir yıldan daha kısa bir süre içinde, Añez hükümeti karantinanın ortasında birçok yolsuzluk ve adam kayırma olayına karıştı. Pandeminin ve ekonominin yönetimi son derece kötüydü. Halkın çektiği acıların ortasında, iktidara geri dönen eski usül politikacılar, kendilerini zenginleştirmeye çalışmakta bir saniye bile gecikmediler. Önceki MAS hükümeti tarzına benzer şekilde, Añez ve Bakanı Murillo’yı soruşturan herkes kovuldu. 10 ayda, sayısız bakan ve kamu görevlisi değiştirildi. Añez hükümeti, bir muhalefet hükümetinin, MAS hükümetinden bile daha kötü olabileceğine dair apaçık kanıtlar sağladı.

2- Halihazırda başlamış olan ekonomik krizi şiddetlendiren salgın (etkili oldu).

Parasal istikrar sağlandı, ancak reel ekonomi büyük bir darbe alarak, esas olarak kayıt dışı ekonomide, günlük yaşayan insanların üzerinde yıkıldı. Bu ekonomik durumun daha da kötüye gideceği korkusu ve eski maliye bakanı başkanlığındaki yeni MAS hükümetiyle ekonomik bolluğun geri döneceği umudu ortaya çıktı.

3- 2020 seçimi siyasi platformlar arasında değil, korkular ve sosyo-kültürel özdeşimler arasında bir seçimdi. MAS ve CC (Vatandaş Topluluğu, ikinci olan aday Carlos Mesa’yı destekleyen siyasi ittifak) programları, farklılıklardan çok ortak yönlere sahiptir ve genel olarak seçmenler tarafından geniş ölçüde bilinmemektedir.

Añez, Murillo ve Camacho hükümetinin saldırıları MAS’ı bir kurbana çevirdi ve yerli köklere sahip geniş kesimlerin en derin korkularını uyandırdı. Sağcılar, Evo Morales’in geri döneceği korkusuna oynadılar. MAS, ırkçı neoliberal sağın ve ekonomik istikrarsızlığın dönüşü korkusunu körükledi. Mesa ve CC, yerlilerin dünyasını ne anlamış ne de ona yakınlaşmıştır.

4- Añez hükümeti, hukukun üstünlüğünü yeniden kurmaktan ve Senkata ve Sacaba katliamları (darbe sonrası protestoların yükseldiği bu iki bölgeye askerler saldırmıştı) gibi ciddi olayların açıklığa kavuşturulmasından uzak durdu, intikam için yargıyı kullandı. Pandemiyle yüzleşmek için tüm siyasi güçler arasında bir uzlaşma süreci ve asgari anlaşma üzerinde ısrar etmek bir yana, selefi gibi, başarısız bir adaylık için devlet kaynaklarını kullanarak hükümetini sürdürmeye çalıştı.

5- 2019 yılındaki ekolojik felaket, 2020 yılında milyonlarca hektar ormanın yakılmasıyla tekrarlandı. Yangın kararnamelerini zamanla yürürlükten kaldırmak bir yana, Añez hükümeti tarım şirketlerine daha da fazla fayda sağladı: GDO’lu ürün şirketleri için prosedürler daha da kısaltıldı, ormansızlaşmaya katkıda bulunan tarım ürünlere sınırsız ihracat tanındı, okaliptüs ve diğer ticari plantasyonların açılması onaylandı. Evo hükümeti tarım şirketlerinin müttefikiydi, Añez hükümeti ise tarım şirketlerinin doğrudan hükümetiydi.

6- Carlos Mesa ve CC eylemsizliği tercih etti. Evo Morales’in yeniden seçilmesiyle kutuplaşan ve kendi kampanyaları nedeniyle değil de Evo Morales karşıtlığı ile oylarını artırdıkları 2019 seçimleri senaryosunun devam ettiğine inanıyorlardı.

Pandemi, ekonomik, sosyal ve çevresel kriz onları stratejilerini yeniden düşünmeye, halk örgütlerine yönelik bir yaklaşım getirmeye sevk etmedi. Son dakikada oylamada birliğin sağlanacağını umdular, sahne ve oyuncular değiştiği için bu olmadı.

7- MAS, Evo ile değil, Evo’ya rağmen kazandı. Evo, kırsaldaki yerli sosyal örgütler tarafından seçilen aday olan (Başkan yardımcısı adayı) David Choquehuanca’yı marjinalleştirmek istemişti. MAS zaferi, büyük ölçüde David’in adaylığı nedeniyle kırsal kesimlerde ezici oldu. MAS’ın, Evo Morales’in dayatmak istediği Lucho-Pary (Diego Pary Rodríguez, Morales’in dışişleri bakanıydı) adaylığına gitmesi durumunda sonuç farklı olabilirdi.

Neredeyse on yıl sonra, yüksek yaylalar ve vadilerin yerli sosyal örgütleri, tabandan demokratik bir kararlılık üstlendiler, bu da onları Evo’ya karşısında yarı yarıya kazandırdı; onların ilk tercihi David’in başkan olmasıydı. 2020 seçimlerinin sonucu, MAS’ın 2019’da Evo Morales’in anayasaya aykırı yeniden seçilmesi konusunda ısrar etmeyi bırakması halinde seçimleri sakince kazanabileceğini gösterdi.

8- MAS’ın 2020 seçimlerinde kazandığı zafer, boş bir çek verildiği anlamına gelmiyor. Çıkış anketlerinin sonuçlarını öğrendikten sonra Luis Arce’nin kendisinin de kabul ettiği gibi, MAS hükümetinin önceki yönetimlerinin düzeltilmesi gereken bazı hatalar var. Soru, hangi hatalardan bahsettiği ve hükümetinin bunları değiştirerek değişim sürecinin yenilenmiş ikinci aşamasını başlatabilecek olup olmadığı.

Seçim sonucu, ne 2019’da yaşananların sadece sağın bir komplosu olduğu anlamına geliyor ne de uluslararası ilericiliğin saf ve kolay bir zaferi olduğu. Yerli köylü sosyal örgütlerinin farklı temsilcileri, solun geleneksel eylemlerine ve iktidarı ele geçirme stratejilerine yönelik derin eleştirilerini dile getirdiler.

LUCHO VE DAVID’İN HÜKÜMETİ NE GETİRECEK?

9- Değişim sürecini yeniden başlatmanın anahtarı, gelecekteki hükümette değil, sosyal örgütlerin kendi kendini yönetme kapasitesi ve özerkliği ile her düzeyde alternatif önerileri yeniden başlatma yeteneklerindedir. Bu, acil taleplerin ötesini görme, Bolivya için Ekim 2003’ün tükenmiş gündemini aşan bir strateji önerme ve kentsel sosyal kesimlerle ittifakları yeniden ifade etme becerisine sahip olmak anlamına gelir.

10- Lucho-David hükümeti, Evo Morales’inkine eşit bir hükümet olmayacak çünkü senaryo farklı ve MAS içindeki güç ilişkileri Evo’nun ayrılmasından bu yana değişti. Şu anda gelecekteki MAS hükümeti zaten tartışmalı bir alan. Evo Morales ve etrafındakiler, hükümeti kontrol etmek için her türlü çabayı gösterecekler, bu da (başkan yardımcısı seçilen) David Choquehuanca’yı destekleyen örgütleri köşeye sıkıştırmak veya yeniden iş birliği dayatmak anlamına geliyor. Dengeyi sağlayan bir kukla olmak istemeyen ama Evo’ya karşı bir özerklik projesi de olmayan Luis Arce olacaktır. Sorunların dağılımı ve güç kotaları, son on yılda Evo Morales’in prebendalizmine (iktidar üyeleri ve yandaşlarının devlet kaynaklarından faydalanması kastediliyor) alışmış sosyal örgütlerin liderleri için aşılması çok zor bir faktör olacak. Önümüzdeki birkaç ay, MAS hükümeti ve sosyal örgütler içindeki güçlerin nasıl yeniden hizalandığını görmek için belirleyici.

11- Gelecekteki hükümet, ekonomik krizin ciddiyeti nedeniyle hızlı yıpranacak. Uluslararası rezervlerdeki düşüş, komşu ülke para birimlerinin devalüasyonlarının baskısı ve ekonomideki düşüş, MAS hükümetinin istikrar, ekonomik büyüme vaadini yerine getirmesini ve halkın sayısız talebini karşılamasını imkansız hale getiriyor. 2015 yılından beri uygulanan dış borç ve uluslararası rezervlerden sağlanan kaynaklarla kamu yatırımı yoluyla ekonomiye para enjekte etme reçetesi kısa vadede sürdürülebilir değil.

Bu, Evo Morales hükümetinin teşvik ettiği ekstraktivist ekonomiyi aşma yolunu yeniden düşünme ve açıkça tartışma zamanıdır.

12- Yeni MAS hükümetinin Bolivyalıların birliği ve uzlaşması sürecini desteklemesi gerekecek. Bu da, diyalog ve fikir birliği oluşturma süreçleri olmadan mümkün değildir. Bu süreç -geçmişte yapıldığı gibi- tarım şirketleri, bankacılık, madencilik ve diğer güç sektörlerine imtiyazlar dağıtılması yoluyla olabilir. Alternatif olarak ise, 2009 Anayasasına dayalı bir bütünleşme süreci yoluyla gerçekleşebilir.

Yeni hükümet bir seçimle karşı karşıyadır: GDO, biyoyakıt ve et ihracatı yapan şirketleri tercih ettiği önceki seyrini derinleştirebilir ya da yeni bir bir yol izleyebilir; büyük arazi sahipleri -Anayasanın öngördüğü gibi- mülkiyetin Sosyal Ekonomik İşlevini yerine getirir, Toprak Ana’nın haklarına saygı gösterir ve Bolivya’da ekolojik tarımın etkin bir şekilde desteklenmesinin peşine düşer. Göstergeler belirsiz: Şu anda Lucho (Luis Arce), stratejik bir temel olarak biyoyakıtların büyük üretimini teşvik ederken, David, GDO şirketlerinin genişlemesini sorguluyor.

13- Kuvvetler ayrılığı ve devletin bağımsızlığı bir diğer önemli mesele. Evo Morales ve çevresinin yönelimi, kendisine karşı olan süreçlerden kaçınmak ve düşmanlarına karşı kullanmak için devletin tüm güçlerini kontrol etmektir. Yargının, parlamentonun, seçim konseyinin, sayıştayın, ombudsmlık ofisinin ve medyanın kontrolü ve itaati, Evo Morales hükümetinin karakteristiğidir. Lucho ve David bu gidişatı sürdürürlerse, kısa sürede halk hareketinin yeniden doğuşunu göreceklerdir.

14- Evo Morales hükümetindeki yolsuzluk vakalarının görmezden gelinmesi ve yolsuzluğun denetlenmesi (yeni hükümet için) kilit bir mesele. Halk, yolsuzluk davalarında Luis Arce ve David Choquehuanca hükümetine karşı Evo’ya gösterdiğinden daha az sabır gösterecektir. İyi zamanlarda yolsuzluğa yönelik algı ile akut kriz zamanlarındaki algı farklıdır.

15- Önceki MAS hükümetleri sırasında, devlet bürokrasisi, kamu ihaleleri ve inşaat sözleşmeleri, ticaret, kaçakçılık, maden kooperatifleri ve uyuşturucu kaçakçılığı ile bağlantılı koka üretimiyle ilişkili yeni bir burjuvazi ortaya çıktı. Bu yeni iktidar kesimleri, Evo Morales hükümetinin bazı temel kararlarını etkiledi. Bu yeni elitlerinin iktidarını dengelemek için, mevcut ve ortaya çıkmakta olan toplumsal hareketlerin özerk müzakere ve eylem, siyasi ve politika önerileri ve kendi kaderini tayin etme kapasitesini güçlendirmek kritik önem taşıyor.

Bolivya toplumunun, etiği siyasi pragmatizmin üsten tutup tutmayacağı temel bir mesele. Onsuz gelecek olamaz. Gelecekteki hükümetin vermesi gereken kararlar çok zor olacak. Bu durumla yüzleşmek ancak sosyal örgütler ve bir bütün olarak toplum içinde geniş, samimi ve şeffaf bir tartışma olursa mümkün olacaktır.

Çeviri: Evrensel Dış Haberler Servisi

Bolivya'da Morales'in desteklediği Luis Arce seçim zaferini ilan etti