26 Mayıs 2020 01:02

Özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için pandemi koşullarında 6 öneri

Pandemi sürecindeki karantina herkes için zorlu olsa dafarklı gelişim gösteren ve özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar, gençler ve onların aileleri için çok daha zorlu ve yıpratıcı bir süreç.

Fotoğraf: Freepik

Paylaş

Muzaffer ADAK
Özel Eğitim Öğretmeni

Bir pandemiyle karşı karşıyayız. Yayılma hızıyla dünyayı sarsan, ölüm sayısıyla panikleten ve evimize kapanıp, gerekmedikçe dışarıya çıkmamızı engelleyen COVID-19 isimli bir virüs var artık hayatımızda ve uzun bir süre de hayatımızı etkileyecek gibi gözüküyor.

Pandemi sürecindeki karantina herkes için zorlu olmasına rağmen farklı gelişim gösteren ve özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar, gençler ve onların aileleri için çok daha zorlu ve yıpratıcı bir süreç haline geldi. Okulların kapanmasıyla özel eğitime ihtiyaç duyan öğrencilerin rutinleri olan okulları ve rehabilitasyon merkezleri de kapandı. Okullar uzaktan eğitime başladı fakat ortak dikkatleri çok az olan, alıcı dil becerileri sınırlı, dikkat eksikliği, hiperaktivitesi bulunan veya ağır zihinsel yetersizliği bulunan öğrenciler için uzaktan eğitim maalesef gerçekleştirilemiyor. Tüm yük ailelerin üzerine bırakıldı.

Dünya ve ülke genelinde aileler, COVID-19 salgınının neden olduğu günlük yaşamdaki değişikliklere yani yeni normallerimize uyum sağlamaya çalışıyor. Farklı gelişim gösteren öğrenci için günlük ve hatta haftalık rutinleri çok önemlidir. Rutinlerin bozulması, öğrencilerde problemli davranışlara, öğrendiklerini unutmaya yol açıyor.

Bu çocukları meşgul tutmaya çalışmak, güvende hissetmesini sağlamak ve mümkün olan en iyi şekilde okul çalışmalarını sürdürmeleri hiç kolay değil. Ancak çocukların kontrol duygusunu güçlendirmek ve çocuklara iyi oldukları ve durumun daha iyi olacağı telkinin de bulunulması gerekiyor.

DİNLEYİN VE AÇIKLAYICI OLUN

Çocuklar ailelerin tepkilerini takip edecek ve ona göre tepki vereceklerdir. COVID-19 hakkında nasıl konuştuğunuzun farkında olun. COVID-19 hakkındaki tartışmalarınız çocuğun korkusunu artırabilir veya azaltabilir. Salgın hakkında çok fazla konuşmak, sürekli salgın haberleri dinlemek çocuk üzerinde de kaygı yaratacaktır. Salgına karşı panik yapmadan endişeyi kabul etmek en uygunudur. Çocuğunuza ailenizin sağlıklı olduğunu ve sevdiklerinizi güvenli ve iyi tutmak için elinizden gelen her şeyi yapacağınızı söyleyin. Salgını her çocuğun anlayabileceği düzeyde anlatmamız gerekiyor. Farklı gelişim gösteren çocuklar için bazen bu resimli kartlarla olabilirken bazen basamaklandırılmış sözlü anlatımla olabilir.

Fiziksel izolasyon ve mesafeyi açıklayın. Çocuklar neden arkadaşlarıyla birlikte olmadıklarını ve neden okula gidemediklerini tam olarak anlayamıyorlar. Özel gereksinimli bazı çocuklar fiziksel mesafeye anlam veremese de fiziksel mesafe öğretimi yapın. Evdeki bireyler kollarını uzatarak “fiziksel mesafe” veya “kişisel alanım” diyerek iletişimlerine devam edebilirler. Karantina sona erse bile yeni normallerimiz kapsamında fiziksel mesafeye uzun bir süre daha dikkat etmemiz gerekecektir.

RUTİNLERİ OLUŞTURUN

Günlük rutinler oluşturun ve sürdürün. Düzenli bir programa sahip olmak, kontrol, öngörülebilirlik ve sakinliği sağlar. Mümkün olduğunca saatlik, günlük ve haftalık rutinleri oluşturun. Bu rutinleri çocuk ile önceden paylaşın. Özel eğitime ihtiyaç duyan öğrenciler için hazırlanacak zaman çizelgelerine uymaya özen gösterin. Çizelgeleri evde çocuğun da görebileceği bir yere asın. Çizelgeler okuma bilen çocuklarda yazıyla, okuma bilmeyen çocuklara resimlerle hazırlanabilir. Çocuk sabahtan akşam yatana kadar neler ve ne kadar süreyle yapacağını bilsin. Boş zamanlarında birkaç sevdiği aktiviteden alternatifler sunarak kendisinin seçmesini sağlayın. Telefon veya tablet ile oynayacağı zamanları da bu hazırlanan zaman çizelgelerinde bulunsun. Çocuğun gün içinde çizelgesini takip etmesini ve riayet etmesini sağlayın. Bu çizelgeler ile bu dönemde tüm ailelerin ve özel gereksinimi bulunan çocuğa sahip ailelerin “Çocuğum tableti bırakmıyor” sorununu da bir nebze olsun çözecektir. Çocuk ne zaman tablet ile oynayacağını ne zaman bırakacağını bileceği için bu sebepten kaynaklanan problemli davranış en aza inecektir.

KONUŞUN VE ANLAYACAĞI ŞEKİLDE ANLATIN

Çocukların soruları size rehberlik etsin. Sorularını doğru bir şekilde cevaplayın, ancak gereksiz ayrıntılar sunmayın. Onlara çok önemli olduğunu düşündüğünüz bilgileri verin. Çoğu zaman, çocuklar ve gençler endişeleri hakkında konuşmazlar. Çocuklar hayatlarının bazı yönlerini kontrol edebiliyorlarsa kendilerini güçlü hisseder aksi takdirde güçsüz hissedeceklerdir. Kendini güçlü hisseden çocukta korku ve kaygı azalacaktır. Çocuklar genellikle gerçeklerden daha kötü durumları hayal ederler; bu nedenle, çocuğun gelişimine uygun olarak uygun olgular sunmak korkularını azaltabilir.

ÖĞRENME ORTAMLARINI KULLANIN

Öğrenme kaynaklarını bulun. Okullar bu süreçte uzaktan eğitime geçtiler. Uzaktan eğitim süreci farklı gelişim gösteren öğrenciler için tasarlanmamış olsa en yüksek faydayı sağlamak için aile olarak öğretmenlerinden sürekli bilgi alın. Öğrencinin düzeyine uygun olan kaynaklar isteyin. Kaynaştırma sınıflarında bulunan öğrenciler derslerinde başarısız olsa dahi günün belli saatleri çevrim içi sınıflara girsin. Bu süreçte okulların tatil edilmediğini sadece evden eğitim yapıldığına ikna edin. Ağır ve çoklu engeli bulunan, özel eğitim sınıflarında bireysel veya grup eğitimi alan ve uzaktan eğitim alamayan öğrenciler için öğretmenleri veya terapistleri ile görüşülüp çocuğun bireysel eğitim planına uygun çalışmalar talep edin. Pandemi sürecinde birçok kaynak ücretsiz olarak sunuluyor. Bu kaynakları okullarınızdan veya diğer velilerden öğrenip, çevrim içi platformlardan yararlanın.

Öğretime aile olarak devam etmeye çalışın. Salgın dönemi temel öz bakım becerilerini öğretmeye çalışın. El yıkama, yüz yıkama, hapşırma veya öksürme ve kişisel hijyene özen gösterme gibi beceriler sosyal izolasyon bittiğinde dahi önem arz edecektir.

otistik çocuk annesiyle spor yapıyor.

SPOR YAPIN

Her çocuğun olduğu gibi özel gereksinimi bulunan çocuğun da hareket etmesi ve enerjisini dışarı atması gereklidir. Çocuklar bir şekilde hareket etmeleri sağlanarak, enerjilerini harcamalıdırlar. Bunu yapmak için de evde bazı alanlar oluşturulabilir. Eğer yaşanılan mekanda olanak varsa bahçede hareket etmesi sağlanabilir. Spor merkezindeki aletlerin işlevleri düşünülerek evdeki malzemelerle bir spor ve aktivite alanları dizayn edilebilir. Örneğin sandalyeler dizilip birinin artından geçip diğerinin üstünden atlayabilir. Bu sayede çocuk enerjisini atacak ve problem davranışı aza inecektir.

PROBLEMLİ DAVRANIŞLARA DİKKAT EDİN

Bazı çocuklar, uyku veya konsantre olma zorluğu gibi endişe veya endişeye bağlı belirtiler gösterebilirler. Bununla birlikte, bazı çocuklar problemli davranış, şiddetli anksiyete, depresyon gibi daha yoğun reaksiyonlarda bulunabilirler. Bu davranışlar çocuklarda, parmak emme, yatak ıslatma, uyku bozuklukları, yeme bozuklukları, iştahsızlık, karanlık korkusu, kabuslar, sinirlilik, saldırganlık, ajitasyon, fiziksel çatışmalar gibi olabilecektir. Bu tarz davranışlar farklı gelişim gösteren çocukta bu pandemi dönemi içinde çıktıysa ve 2 haftadan daha uzun süre devam ediyorsa, bir uzmanla görüşülmelidir. Pandemi sürecinde birçok kurum ve kuruluş (Sağlık Bakanlığı, belediyeler, danışmanlık merkezleri) ücretsiz psikolojik danışmanlık hatları açtı. Aileler bu danışmanlara çocuğun problem davranışlarının öncesini, sonrasını ve anını iyi gözlemleyip, aktarması gerekiyor.

STRES VE KAYGILARI ARTMIŞTIR

Sevim HOŞ OFLUOĞLU
Sesimiz Otizm Derneği Başkanı

Salgın döneminde görünür olmasa da engelli bireyler de karantina koşullarından oldukça etkilenmiştir. Yapabilecekleri sınırlı olduğu için hayatlarını doldurmakta zorlanmaktalar. Karantina sebebiyle kapandığımız evlerde, okuyarak, dinlenerek ve ev içi aktivitelerle oyalanma şansımız var. Normal gelişim gösteren çocuklar eğitime online ulaşabiliyor. Bu imkan engelli bireylere de sunuldu. Fakat bu imkandan faydalanacak engelli sayısı maalesef az. Çoğu eğitimi evin dışında ve birebir alıyor. Ev ortamında normal eğitim bile zorken, engelli bireyler için uzaktan eğitim çok daha zor.

Tahminim, karantina koşullarında engelli bireylerde kaygı artmıştır. Yetişkin yaşta olanların yıllardan beri süregelen alışkanlık ve takıntıları vardır. Şimdi bütün bu düzen bir anda bozulmuştur. Rehabilitasyon, okul, akraba ziyaretleri, parklar, alışveriş merkezleri onların gittikleri yerlerdi. Bütün bunlardan aynı anda bir kopuş yaşanması ve bu durumu adlandırmakta zorlanmaları sebebiyle stres ve kaygıları artmıştır. Birçoğunun uyku düzeni bozulmuştur. Öfke nöbetlerine paralel olarak tik davranışları artmıştır. İştah artışı ve yeme bozuklukları tekrar ortaya çıkmıştır. Bazı aileler fark etmese bile çocuklar depresif duruma gelmişlerdir. Zaten sıkıntılı ve engeli olan çocuklarda ilk etapta bu depresif durum fark edilememekte sorunlar mevcut engele bağlanmaktadır. Kazanılmış birçok davranışın bu dönemde sönmesi olası.