Magnitsky yasası nedir, bugüne kadar nasıl uygulandı?

ABD'de Magnitsky yasası, Senato ve Temsilciler Meclisinden ABD Başkanı Donald Trump'a gönderilen mektuplarda Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı öldürülmesinin bu yasa çerçevesinde soruşturulması ve Suudi Arabistan'ın suçlu bulunması durumunda kapsamlı yaptırımlar uygulanması talebiyle bir kez daha gündeme geldi.

Tam adı Küresel Magnitsky İnsan Hakları Sorumluluk Yasası olan yasa, ismini 2009’da Rusya’da gözaltındayken, işkenceye maruz kaldığı, tıbbi müdahale talebinin reddedildiği ve hapisteki hücresinde ölü bulunduğu belirtilen Hermitage Capital Management Fonu avukatlarından Sergey Magnitsky'den alıyor. 

Rusya, Magnitsky’nin kalp krizi nedeniyle öldüğünü iddia etse de bazı insan hakları kuruluşları avukatın ülkedeki üst düzey hükümet yetkililerinin vergi kaçakçılığını ortaya çıkardığı için hedef alındığına inandığını açıkladı. Olayın ortaya çıkmasının ardından ABD ve Avrupa ülkeleri, Rusya'nın gözaltı süresince gerekli önlemleri almadığını savunarak sorumlu bürokratların cezalandırılmasını istedi.

Bu kapsamda 2012’de Magnitsky’nin adını verilen yasa ABD Kongresinden geçti. Bu yasa, ABD Dışişleri ve Hazine bakanlıklarının ciddi insan hakları ihlallerinden sorumlu olduğuna inandığı Rus yetkililerin ABD’deki mal varlıklarını dondurma ve ABD’ye girişlerini yasaklama gibi birtakım yaptırımlar uygulamasını öngörüyordu. 

Yasanın kapsamı 2016'da ABD Kongresinde hem Demokrat hem de Cumhuriyetçilerin desteğini alarak genişletildi ve sadece Rusya odaklı bir yasa olmaktan çıkıp küresel boyut kazandı. Dönemin ABD Başkanı Barack Obama, çerçevesi genişletilen yasayı, 23 Aralık 2016’da onayladı. 

MAGNITSKY YASASI NEDİR?

Küresel Magnitsky İnsan Hakları Sorumluluk Yasası, ABD Başkanına dünyanın herhangi bir yerinde ciddi insan hakları ihlalleri ya da yolsuzluk suçu işleyen kişi ve kurumlara karşı soruşturma açıp bunun sonucunda yaptırım uygulama hakkı tanıyor. 

KİMLER YAPTIRIM TALEBİNDE BULUNABİLİYOR? 

Magnitsky yasası kapsamında ABD’nin demokrasi, insan hakları ve çalışmadan sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcısı, bakanlıktaki diğer yetkiler ile görüşerek yaptırım uygulanması tavsiye edilen kişilerin listesini Dışişleri Bakanına sunabiliyor.  

Ayrıca Senatodaki Bankacılık, Konut ve Şehir İşleri Komitesi ve Dışilişkiler Komitesi ile Temsilciler Meclisindeki Finansal Hizmet Komitesi ve Dışilişkiler Komiteleri de yaptırım talebinde bulunabiliyor. 

ABD Başkanı, önerilen isimlere yaptırım uygulanıp uygulanmayacağına karar verirken, diğer ülkelerin ya da insan hakları ihlallerini inceleyen sivil toplum kuruluşlarının elde ettiği güvenilir bilgileri de inceleyebiliyor. Genellikle, yaptırım kararı Dışişleri ve Hazine bakanlıklarıyla birlikte veriliyor. 

Yasa gereği ABD Başkanı Senato ve Temsilciler Meclisindeki söz konusu komitelerden kendisine gelen talebe 120 gün içinde cevap vermek zorunda.

BUGÜNE KADARKİ UYGULAMALAR 

ABD yönetimi şu ana kadar Rusya’da 49 kişiye bu yasa kapsamında yaptırım uyguladı.

Ayrıca Aralık 2017’de ABD Hazine Bakanlığı insan hakları ihlali ve yolsuzluk faaliyetlerine karıştıkları gerekçesiyle dünya genelinde 50'yi aşkın kişi ve kuruluş hakkında yaptırım kararı aldı. Myanmar, Gambia, Sudan, Kongo, Pakistan, Özbekistan, Rusya ve Çin’in bulunduğu ülkelerden yaptırım listesine eklenenler arasında Myanmar ordusunun Batı Güçleri'nin eski generali Maung Maung Soe da yer aldı. 

ABD Kongre üyesi çok sayıda Cumhuriyetçi ve Demokrat isim, ağustos ayında Sincan Uygur Özerk Bölgesi'ndeki "Müslüman azınlığa kötü muamelesi" gerekçesiyle Çin'e yaptırım getirilmesini talep eden mektup kaleme aldı. 

KAŞIKÇI İLE MAGNITSKY YASASI YENİDEN GÜNDEMDE 

ABD'de Magnitsky yasası, ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi ve Temsilciler Meclisinden ABD Başkanı Donald Trump'a gönderilen mektuplarda Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı öldürülmesinin bu yasa çerçevesinde soruşturulması ve Suudi Arabistan'ın suçlu bulunması durumunda kapsamlı yaptırımlar uygulanması talebiyle bir kez daha gündeme geldi. (AA)