Brezilyalı köylüler plastik kirliliğini kâra çeviriyor

Plastik atık, Recife’de ölümcül ırmaklara sebep olduktan sonra, bir mahalle harekete geçti. Şimdi insanlar dünyanın her yerinde taklit edilen bir projeyle nehri temizleyerek geçimlerini sağlıyor.  

Maria das Gracas, evinin önünde komşusunun yüzen cesedini gördükten sonra plastik şişeleri toplamaya başladı ve ölümcül ırmaklara neden olan kirliliği yanında taşıdı. Onları, kuzey-doğu Brezilya’daki Tejipió Nehri’nin çöplük yığınında bulunan tek katlı evinin kapısının önünde depoluyor. Yeteri kadar şişe topladığı zaman onları çöp toplama deposuna götürüyor ve 50 plastik şişe karşılığında yaklaşık 40 peni alıyor. Ama o bu işi sadece para için yapmıyor. O, bunu halkı boğan plastik akıntısını durdurmak için yapıyor.

Elli yıl önce, Rildo Wandray bir çocukken, Tejipió’ya atlayıp yüzerek arkadaşlarıyla birlikte avlanırdı. Bugün nehrin tüm kolları durgun, plastik atıklarıyla tıkanmış durumda.

Dünya genelinde yaşadığı yerde çöp toplanmayan yaklaşık 2 milyar insan var.  Son zamanlarda denizlerdeki plastik atık kirliliğine uluslararası boyutta dikkat çekiliyor. Plastik atıkların yoksul insanların üstündeki etkisi denizlerdekinden daha az yıkıcı değil. Plastik atıklar nehir taşkınlarına, hastalıklara neden oluyor ve bunların yakılması ile oluşan zehirli gazlar, erken ölümlere sebep oluyor.

Recife’de plastik atık, iklim değişikliğiyle birlikte yükselen deniz seviyelerinden kaynaklanan yıkıcı su baskınlarını artırıyor. Tejipió çevresinde yaşayanlar hükümetin bu duruma karşı harekete geçmesini beklemekten yoruldu.

‘O GECE BEN DE ÖLEBİLİRDİM’

“Oğlumla birlikte evimin içinde kapana tıkıldık” diyen das Gracas için bardağı taşıran damla bu kirli nehrin bir komşularının canını alması oldu.  

“Yapabileceğimiz bir şey yoktu, su bize doğru geldi ve dışarı çıkamadık. Dışarı baktım ve önümden geçen bir beden gördüm. Yüzüstüydü, saçlarını görebiliyordum. O gece sel neredeyse beni de alıyordu. O zamandan beri şişelerimi topladım, nehre giden atıkları azaltmak için bir şeyler denemek istedim.”

Yerel vaftiz kilisesi tarafından organize edilen ve desteklenen Instituto Solidare projesiyle birlikte yerel topluluklar harekete geçti. Sokak protestoları, halk toplantıları, bilinçlendirme kampanyaları düzenlendi. Ayrıca, atıkları toplayıp, satabilecekleri ürünlere dönüştürerek bir yaşam kurmayı başarabilen bir girişimciler ağı kurmaya çalışıyorlar.

Recife kampanyasının fonu, atık projeler için küresel kalkınma fonu veren uluslararası sivil toplum kuruluşu Tearfund tarafından binde 3’ten yüzde 3’e çıkarılacak. Bu; küresel plastik çöplüğünü azaltacak, deniz çöpünü durduracak, çevreyi ve dünyanın en fakir ve en savunmasız insanlarının hayatını iyileştirecek bir hamle.

Recife’de, Instituto Solidare’yi yöneten Evandro Alves, plastik atık krizinden en çok zarar görenlerin dünyanın en fakir kesimi olduğunu söyledi ve “Yaşamın inanılmaz derecede zor olduğu bu topluluktaki durum daha da kötüleşiyor. Artık gittikçe daha fazla plastik kullanıldığını ve atıldığını görüyoruz ve bu atıklar burada kendi çevrelerinde duruyor. Bu yüzden harekete geçmeye karar verdik” dedi.

'TEMİZ NEHİR, SAĞLIKLI ŞEHİR'

Alves, yerel halk hareketinin hükümeti harekete geçirerek, sirküler ekonomi kararı aldırması ve atıkların yarattığı fırsatlardan yararlanarak Coqueiral’deki hareketler gibi hareketlerin çoğalabileceğini düşünüyor. Alves, “Atık bir sorundur, ama aynı zamanda insanların hayatını geçindirmesi, kendileri için sirküler ekonomi yaratmaları için bir fırsattır. Bu, dönüştürülebilir ve en büyük şehirlerin en yoksul bölgelerindeki insanlar için yaşam kalitesini artırabilir. Bu herkes için bir savaş ve herkesin bir parçası olması gerekiyor. Bunun kısa bir çözüm olmadığını anlıyoruz, bu uzun bir mücadele” dedi.

Düzenlenen halk toplantıları ve sokak yürüyüşlerinde “Temiz nehir, sağlıklı şehir”, “Tejipió Nehri’ni ve yaşam alanlarımızı kurtarın” talepleri ön plana çıkıyor.

GENÇLER ÇÖPTEN EV YAPTI

Recife’deki gençler kampanyada ön saflarda yer alıyor. Sosyal medyada harekete geçiyorlar. Okulu nehrin kıyısında yer alan bir grup öğrenci bir eylemde doğrudan yer aldılar ve nehirden bir kanepe, plastik şişeler, bir televizyon, masalar, plastik sandalyeler toplayarak Casa Lixo (Çöp Ev) adını verdikleri bir ev inşa ettiler. Başka bir eylemde çocuklar plastik poşet ve bardaklardan yapılmış kıyafetlerle bir defile düzenledi.

Bazı kadınlar yaşadıkları yerden plastik ve diğer atıkları toplayarak el çantaları, mücevherler ve oyuncaklar yaptılar.  Bu onlara 2010 Brezilya yasalarının vadettiği fakat başarılı olamadığı sirküler ekonomiyi, istihdamı ve geliri sağladı.

Recife’de yaşayan insanlar bazı kazanımlar elde etti. Geçen yıl hükümet halktan gelen baskılara cevap verdi. Nehir akışını iyileştirmek için nehrin yukarı kısmını kazdı. Bununla birlikte bu sene daha öncekilere göre daha az sel yaşandı. Fakat burada yaşayan sakinler bu savaşın daha uzun süreceğinin bilincindeler.

TORUNLARIM BENİM GİBİ, NEHİRDE YÜZSÜN İSTİYORUM

Seleta’da çalışan kadınlardan biri olan Olga Gomes, “Pazar araştırması yapmak, eğilimlere bakmak ve yaptığımız şeyden bir iş alanı açabilmek için çok çaba harcıyoruz. Bu bana bir iş ve sosyal hayat verdi.” dedi. Gomes’in iyimserliği, Seleta projesi ile sağlanan iş ve sosyal hayat ile şiddet ilişkisinden kaçan kadınlar tarafından paylaşılıyor. Gomes için, gelecekteki görev açık: “Torunlarımın benim yaptığım gibi nehirde yüzdüğünü görmek istiyorum ve bu çalışmanın beni okyanusun karşısına çıkarmasını istiyorum.”

FARKLI ÜLKELERDE BENZER GRUPLAR OLUŞTU

Hareket, dünyadaki en yoksul topluluklar tarafından benimseniyor. Nijerya’da Jos ve Mozambik’te Maputo’da benzer gruplar oluştu. Bu hareketler, Recife’de olduğu gibi, dünya çapında atıklara karşı mücadeleyi yaymak için sosyal medya kullanan genç insanlar tarafından yönlendiriliyor. Tearfund’un kıdemli kampanya görevlisi NaomiFoxwood şunları söyledi: “Bu kriz tek kullanımlık ürünler (plastik şişeler, bebek bezleri, polistiren kaplar) ile büyüyor. Bu ürünler şehirleşmekte olan düşük ve orta gelirli ülkelerde giderek daha fazla kullanılıyor. Özellikle gençler, bu hareketin ön saflarındadır çünkü enerjiye, örgütlenme gücüne ve büyük bir adalet duygusuna sahipler. Onlar için bu bir adalet meselesidir çünkü çoğu belediye atığı en yoksul yerleşim yerlerine atılır, oysa bu atıklar daha zengin alanlardan toplanır.”

COCA-COLA BİR ŞEY YAPMIYOR

Üç çocuğuyla nehrin kıyısında yaşayan Carol Santos, yaşam alanının devlet tarafından terk edildiğini biliyor. Coca-Cola gibi çok uluslu şirketlerin, plastik şişelerin yarattığı kirliliği temizlemek için daha fazla şey yapabileceğine inanıyor. Santos, “Şirket, atıkları toplamaya yardım edebilir ve geri dönüşüm konusunda destekleyebilir, ancak bunu yapmıyor” dedi. Evini yıl içinde birden çok kez su basan Santos, “Yağmur yağdığında sel her şeyi yok ediyor. Yılda en az dokuz kez her şeyimi kaybediyorum, çocuklarım is-hal oluyor. Burada yaşıyoruz çünkü gidecek başka hiçbir yerimiz yok” dedi.

Guardian’dan çeviren
Selen ADIGÜZEL