Vikinglerin navigasyonu kristaller

Vikingler Norveç’in tanıdık fiyortlarını buzlu, bilinmeyen topraklar için terk ettiklerinde, hava şartlarının merhametine kalmışlardı. Manyetik pusulaları yoktu ve güneşte gezinmeyi zorlaştıran yoğun bulutların veya sislerin dışına çıkmanın yolu da yoktu. Kaşiflerin bu şartlarda açık okyanusu nasıl geçtikleri, uzun süredir araştırmacılar için bir sır…

Nors sagaları gökyüzüne tutulduğunda özel özelliklere sahip bir sólarstein veya “sunstone”dan bahseder. 1967’de, Thorkild Ramskou adlı bir Danimarkalı arkeolog, bunların, bulutlu havalarda veya güneş ufuktan aşağıya indiğinde, kutuplaşma nedeniyle, gökyüzünde farklı ışık paternleri ortaya çıkaran kristaller olduğunu ileri sürdü.

Bazı yarı saydam kristaller bu iddiaya, yani kalsit, kordierit ve turmaline uygundur. Viking arkeolojik sitelerinde hiçbir şey bulunamamıştır, ancak 1500’lerden kalma bir İngiliz savaş gemisinin batığında bir kalsit kristali keşfedilmiştir; bu durum kristalin, okyanuslarda seyahat için bir araç olabileceğini göstermektedir.

GÜNEŞ IŞINLARINI KULLANDILAR

Royal Society Open Science’da yayımlanan bir araştırma, bu düşünceyi ilerleterek Vikinglerin, güneş ışınlarını kullanmaları ve en az üç saatte bir kontrol etmeleri halinde, bulutlu veya sisli havalarda Grönland gibi bir varış noktasına ulaşma şansının yüksek olduğunu öne sürmektedir.
“Bilim ve Vikingler” adlı kitabın yazarı ve Nottingham Üniversitesinde Biyokimya Profesörü Stephen Harding söz konusu makale ile ilgili “Bu çalışma ileriye doğru atılmış önemli bir adımdır, çünkü bulutlu koşullar konusunu sistematik bir şekilde ele almaktadır” dedi.

GÜNEŞ TAŞLARI  

Macaristan’daki Eötvös Loránd Üniversitesindeki “Yeni çalışma ve fizikçiler”in Yazarı Dénes Szás ve Gábor Horváth, Vikinglerin güneş taşlarını kullanmaları olasılığını inceleyen yıllar süren bir araştırma grubunun bir parçası.

2014 yılında, grup Uunartoq disk denilen bir Orta Çağ eserinin Vikinglerin güneş taşları ile birlikte kullanılan bir güneş pusulası parçası olduğunu ileri sürdü.

GRÖNLAND’I GÖRME ŞANSLARI YÜZDE 92

UUNARTOQ diskinde işaretlenen iki tarih, bahar ekinoksu ve yaz gün dönümü altında değişen bulut örtüsü altında Norveç’ten Grönland’a 3 bin 600 kez yapılan üç haftalık yolculukları simüle eden bir bilgisayar modeli kullanıyor. Bu modele göre Vikingler gemilerini en az üç saatte bir kalsit, kordierit veya turmalin ile yönlendirdiyse, Grönland’ı görme şansı yüzde 92 ile 100 arasındaydı. Yazarlar, bu durumun, bulutlu hava koşullarında gezinmek için “Şaşırtıcı derecede büyük başarı oranları” olduğunu belirtti.

Sunstone navigasyonunun anahtarı polarizasyon, ışık ışınlarını filtreleyen ve sadece bir düzlemde hareket edebilen bir süreçti. Güneş ışığı, birden fazla düzlemde salınım yapmaya başlar, ancak atmosferik parçacıklar, bulutlu günlerde bile, güneş etrafında polarize ışık halkaları oluştururlar. Karıncalar ve cırcır böcekleri gibi bazı hayvanlar bu görüntüleri tespit edebilecek olsalar da, kutuplaşma, çıplak insan gözüyle pratik olarak ayırt edilemez.

Kristaller yardımcı olabilir. Polarize ışık kalsitten geçtiğinde, iki kirişe ayrılır. Bir kalsit kristali gökyüzüne doğru döndürerek ve bu ışınlar arasındaki parlaklıktaki değişiklikleri fark ederek, atmosferin kutuplaşma halkaları bulunabilir ve güneşin nerede olduğu anlaşılabilir. (Kordierit ve turmalin biraz daha farklı çalışır, ancak prensip olarak benzerdirler.) Araştırmanın yazarları, nihai testle çözmeyi umuyorlar: Norveç ve Grönland arasında, güneş pusulası ve güneş taşları tarafından gezilen bir gidiş-dönüş yolculuğu.

nytimes.com’dan çeviren Özgür Cem BOYNUEĞRİ
Başlık ve arabaşlıklar Evrensel’e aittir.