11 Mart 2018 00:32

Kadınların seçme ve seçilme hakkını kazanmasının 100. yılı

Pelin Şener, kadınların 1918 yılında elde ettiği seçme ve seçilme hakkının kazanılması için verilen uzun soluklu mücadeleyi yazdı.

Paylaş

Pelin ŞENER

Kadınların seçme ve seçilme hakkına kavuşması için uzun soluklu bir mücadele vermeleri gerekiyordu. Her hakkın elde edilmesi sürecinde olduğu gibi bu hak da mücadele edilerek kazanıldı.

Aslında seçme ve seçilme hakkı sadece kadınlar için değil erkekler için de yüzyılın olayı idi. Seçme ve seçilme hakkına giden yol, bu hakkın mal, ödenen vergi miktarı ya da temel ve yüksek eğitim gibi kriterlerle ve belirli erkek gruplarıyla kısıtlanmasının kaldırılmasından ve herkesi kapsayacak bir hal almasından geçiyordu. 

19. yüzyıldan itibaren, mülkiyet kısıtlaması aşınmaya başladı ve oy hakkı erkeklerin çoğunluğunu kapsayacak şekilde genişledi. Anne Philips, Demokrasinin Cinsiyeti kitabında “İşçilerin, işverenleri tarafından temsil edildikleri düşüncesi, sanayi devrimi sırasında anlamsızlaşmıştı ama kadınların erkekler tarafından temsil edildikleri düşüncesi güçlü yerini koruyordu. Oy hakkının genişletilmesine karşı olanların tekrar tekrar ileri sürdükleri gibi, kadınların kendilerine ait bir söz hakkına ihtiyaçları yoktu, çünkü onların çıkarlarını koruyacak babaları ve kocaları vardı, kadınları ayrı düşünmek anlamsızdı” diyor.   

Oy hakkı konusunda liberallerin de talepleri vardı ama asıl olarak işçi hareketinin verdiği mücadele 19. yüzyıla damgasını vurdu. Mülkün belirleyici olmaktan çıktığı genel oy hakkı, Almanya’da Reich düzeyinde 1871’de tanıtıldı ve 1918’de ise kadınlara oy hakkı verilmesi kararlaştırıldı. 

1891: OY HAKKI PARTİ PROGRAMINDA

Clara Zetkin,

SPD kadınlara oy hakkını, 1891 yılında programına alan ilk parti oldu. Ama karar, tabanda belli tereddütlerle karşılandı. Partinin bu kararı doğrultusunda, August Bebel 1895 yılında Reichtag’da kadınlara yasal seçim hakkı verilmesi için bir önerge sundu. 1898 yılında yapılan Enternasyonal İşçi Kongresinde konuşan Clara Zetkin, kadınların sınırsız çalışma olanağı elde etmesinin kadınların özgürleşmelerinde belirleyici rolüne dikkat çekti. Zetkin, kapitalizmin sistem olarak aşılmasında, proleter kadın hareketinin mücadeleye her alanda katılmasının zorunluluğunu vurguladı. Clara Zetkin, “Die Gleicheit” (Eşitlik) dergisinde oy hakkı konusunda yazdı, kadınlara oy hakkının burjuva toplumuna karşı kullanılacak silah olduğunu dile getirdi. Ama konunun partinin somut faaliyetlerine girmesi için 10 yıl beklemek gerekecekti.

1907: OY HAKKI ARKAYA İTİLEMEZ!

Uluslararası Sosyalist Kadınlar Kongresi, ilk kez, 1907’de 14 ülkeden 52 kadın delegenin katılımıyla toplandı. Bu kongrede her iki cinsin evrensel ve eşit oy hakkının bir parçası olarak, kadın işçilerin oy haklarını elde etmek üzere tek bir birleşik taktiğin belirlenmesi konusu da ele alındı. Uluslararası kadın sekretaryasının oluşturulması ve Die Gleichheit (Eşitlik) isimli bir kadın gazetesinin, uluslararası sosyalist kadın hareketinin merkezi organı haline getirilmesi kararları alındı. 

Üç yıl sonra gerçekleşen 2. Kongrenin ana gündemi tüm kadınlar için evrensel oy hakkı ile anneler ve çocukları için sosyal güvenlik ve sosyal koruma talepleri idi. Kongrede oy hakkı talebi konusunda tartışma yaşandı. Fabian Derneğinden İngiliz bir delege, sadece eğitimli ve mülk sahibi kadınlar için “sınırlı ve nitelikli oy hakkı” önerisini kongreye taşıdı. 

Avusturyalı kadın delegeler ise genel oy hakkına değil, erkekler için oy hakkına öncelik verdiler. Victor Adler ve Adelheid Popp, erkeklerin genel oy hakkının kazanılması için ajitasyonda, kadınlar için oy hakkını ön plana çıkarmamanın amaca uy-gun olacağını dile getirdiler. Clara Zetkin’in tavrı ise kesindi: Kadınlara oy hakkı istemi asla arkaya itilemez!  Kongre, kadınların hak eşitliğini bütün genişliği ile savunmayı ve bu ilkelerin herhangi bir nedenle daraltılamayacağını karar altına aldı ve “Kadın işçilerin oy hakkı mücadelesinin sınıf mücadelesinden ayrı bir dava olarak ele alınamayacağı ve bu alanda verilecek her türlü tavizle, herhangi bir ilkesel sapmanın, tüm işçi sınıfı davasına zarar verecek bir taviz olduğunu” savunan önergesini kabul etti. Konferans katılımcıları Zetkin’in önerisiyle her yıl Uluslararası Kadınlar Günü kutlanmasını da kararlaştırdı. Bu gün, öncelikle kadınların seçme hakkı için propaganda yapmaya hizmet edecekti.

1912: KADINLAR GÜNÜNDE OY HAKKI TALEBİ

1911’de SPD ve partinin kadın örgütleri, Berlin’de işçi erkek ve kadınlara oy hakkı tanınması için düzenlenen ilk gösteriye katılma çağrısında bulundu. Clara Zetkin, kutlamaya ilişkin Eşitlik dergisinde “Dünyanın şimdiye kadar gördüğü, kadının eşitliği için yapılan en görkemli gösteri” diye yazıyordu. 

1912 yılında Uluslararası Kadınlar Günü kutlamalarında kadın işçilerin “kadınlara oy hakkı” diye sloganlar atarak gerçekleştirdikleri sokak etkinlikleri, polis şiddetiyle karşılaştı. Bu durumu ‘kontrol dışı taşkınlıklar’ olarak damgalayan reformist SPD çevreleri, “Yeni bir 1 Mayıs’a dönüşmesini engellemek gerekir” dedikleri “Kadın günü kutlamalarının öldüğünü ilan eden” bir parti kararı aldılar. Ancak bu karar, parti yönetimini olağanüstü toplantıya çağıran Zetkin tarafından iptal ettirildi.

Sosyal Demokrat Eduard Bernstein’in 1917 yılında kadınlara seçim hakkı için sunduğu önerge sadece SPD ve USPD tarafından desteklendi. Burjuva partiler, “Kadınlar kamuoyuna çıkamazlar”, “Kadınlara seçim hakkı verilmesi aile için en düşünülmedik ve en üzücü sonuçlara neden olacaktır”, “Eğer kadınlara seçim hakkı verilirse o zaman artık evlilik kurumunda politik mücadeleler yaşanacak. Bu olağanüstü acı veren bir tablonun ortaya çıkmasına neden olacaktır” gibi gerekçelerle yasa taslağına karşı çıktılar. Ancak bu karşı direniş 1918 Kasım Devrimi ile kırıldı.

1918 KASIM DEVRİMİ: TEŞEKKÜR BORÇLU DEĞİLİZ

1918 Kasım Devrimi işçi ve emekçileri olduğu gibi kadınların yaşamını da etkileyecek değişimleri getirdi. 1918’de “Devrimci İşçi ve Asker Konseyi” kadınlara genel seçme ve seçilme hakkını tanıyan kararı ilan etti. 19 Ocak 1919’da Ulusal Meclis seçimlerinde aday olan 300 kadından 37’si, 423 üyeye sahip olan Ulusal Meclise seçildi. Eyalet meclislerinde ise 117 kadın yer aldı.

Bir zamanlar hizmetçilik, hasta bakıcılığı ve terzilik yapan ve 1905 yılından itibaren sosyal demokrat saflarda aktif olan Berlinli Marie Juchacz, 19 Şubat 1919’da şunları söylüyordu: “Biz Alman kadınlar bu hükümete teşekkür borçlu değiliz. Bu hükümetin yaptığı şey, çok doğal bir şeydi: Kadınlara o güne kadar haksız bir biçimde verilmeyen bir şeyi verdi.”

Kadınların eşit haklar talebi çok eskiye dayanmasına karşın işçi sınıfının o dönem yükselen mücadelesi ile daha ileri noktalara taşındı ve kararlı bir şekilde mücadele edildi. Ancak sorunlar oy hakkının kazanılmasıyla bitmiyordu. Yeni durumlar,  yeni sorun ve talepleri beraberinde getiriyordu. Kadınlar, genel olarak sermayenin ihtiyaçlarına göre ucuz iş gücü olarak sanayiye çekiliyor, özellikle her iki savaş döneminde, geleneksel görülen işlerin yanı sıra erkeklerin de işlerini üstleniyor, böylece kadınların toplumsal konumları ve dolayısıyla talepleri değişiyordu. Ancak bütün bu süreçte unutulmaması gereken tek şey, kadınların lehine çıkartılan veya yeniden düzenlenen yasaların Berlinli Marie Juchacz’ın söylediği gibi egemenlerin “zayıf cinse” sundukları bir lütuf olmamasıydı. Bu değişen toplumsal koşulların dayatması ve kadınların kararlı mücadelelerinin sonucuydu.  Aradan geçen 100 yıl kadınların toplumsal, politik ve sosyal yaşamın tüm alanlarına katılımında eşitliğin tam olarak sağlanmasına yetmedi. Bu nedenle kadınlar olarak mücadelemiz devam ediyor. 

* Kaynak: Göçmen Kadınlar Birliği- Kadın/Frau dergisi 34. Sayı

YAZININ TAMAMINI OKUMAK İÇİN TIKLAYINIZ

 


KADINLAR ÖRGÜTLENİYOR...

19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarında, başta İngiltere olmak üzere bir çok ülkede kadınlar, oy hakkı talebini daha yüksek sesle ve örgütlenerek dile getirmeye başladı. İngiltere’de sufrajetler, sokağa taşan eylemlerle kadınlara oy hakkı mücadelesinin savunucuları iken bir çok ülkede kadınlara oy hakkı talep eden dernekler kuruldu. 
F. Engels, Gertrud Guilllame Schach’a 1885 yılında yazdığı mektupta bu konuya değiniyor ve “Kadın hakları için ön safta savaşan İngiliz kadınlar, dolaysız ya da dolaylı olarak her iki cinsin kapitalist sömürüsüyle de ilgilenmektedirler.” diyordu. Engels mektubunda “Gerçek bir kadın erkek hak eşitliğinin ancak ikisinin de sermayece sömürülmesi ortadan kaldırılır ve özel ev emeği bir kamu sanayine dönüşürse gerçeklik olabilir” diye yazıyordu. 

Kadınların tarihi araştırmacısı Gisela Notz, Sosyal Demokrasi ve Kadınların Çalışma Hakkı başlıklı makalesinde “II. Sosyalist Enternasyonalin, 1889 yılında, Paris’te kadınlara çalışma hakkı tanınması yönünde karar alarak bu konuda bir köşe taşı dikmesini, Clara Zetkin’in çabalarına borçluyuz. Zetkin, Bebel’le birlikte, kadınlara oy hakkı tanınması talebinin 1891’de, SPD’nin Erfurt Programı’na alınmasını ve 1895’te, İmparatorluk Meclisine bir yasa tasarısı sunulmasını sağladı. Bebel, diğer partilerden erkeklerin alaycı gülüşlerine yol açan bu çabalarının sonuna kadar arkasında durdu. August Bebel bir makalesinde, aynı dönemde yaşayanlar hakkında, ‘Bir kapitalistin sosyalizme karşı çıktığı şekilde kadının özgürlüğüne karşı çıkan sosyalistler var’ diye yazmıştı. Almanya’da Anita Augspurg kadınların seçme ve seçilme hakkını savunan ilk derneği 1902 yılında kurdu. Oy hakkı dernekleri 1904 yılında Berlin’de ‘Uluslararası Kadın Oy Hakkı Birliği’ çatısı altında, değişik ülkelerden delegelerin katılımıyla birleşti. 21 Haziran 1908’de Hyde Park’ta yapılan gösteriye, Augspurg ve 50 Alman kadın da katıldı ve bundan sonra iki ülkenin ‘Kadınlara oy hakkı’ savunucuları arasında yakın ilişkiler başladı.” diyor.

1870 yılında, kadınlarla erkeklerin eşit haklarla üye olmaları yönündeki çabalar başarıya ulaştı. Bunun üzerine yerel düzeyde yaygın bir şekilde kadın işçi dernekleri kurulmaya başladı. Sosyalistler Yasası (1878-1890) döneminde, proleter kadın dernekleri –diğer sosyalist kuruluşlar gibi- faaliyetlerini yeraltında sürdürmek zorunda kaldılar ve sürekli ortaya çıkarılıp dağıtılma tehlikesiyle karşı karşıyaydılar. 

Ama elbette sosyal demokratların hepsi Bebel gibi düşünmüyordu. Birçoğu, kadının bağımsızlığından korkuyor ve (evli) kadınların çalışmasına karşı çıkıyordu. 


ERKEĞE DEVLET, KADINA AİLE!

1900’lü yıllarda devlet eril olarak tanımlanıyor, kadınların oy hakkı talebi karşısında “erkeğe devlet, kadına aile” yargısı bir çok politikacı tarafından yineleniyordu.

1900’den sonra Alman eyaletlerinin dörtte biri oy hakkı kısıtlamasını kaldırdığında, cinsiyetler konusunda nötr olan ifadelerin yerine bu hakkın erkeklere ait olduğu ifadesi kondu. Kadınların seçme ve seçilme hakkına karşı çıkan erkekler kadar kadınlar da vardı. Hatta oy hakkı talep eden kadınlara karşı çıkan dernekler bile kuruluyordu.

Prusya ve diğer eyaletlerde 1850-1908 arası yürürlükte olan dernek yasalarına göre kadınların siyasi partilerde üye olmaları ve çalışmaları yasaktı. Yasalarda yer alan kıstaslara bakıldığında kadınlara karşı olan bakış açısını da görmek mümkündü: 

Siyasi örgütlenmelerde faaliyet sürdürmesi yasak olan kesimler: Kadın kişiler, ruh hastaları, öğrenciler ve çıraklardı. 

TOPLANTIYA KATIL, AMA SAKIN KONUŞMA!

Partilere ve sendikalara üye olma hakkı, seçme ve seçilme hakkı, kadınlara özgü koruyucu yasalar, eşit işe eşit ücret ödenmesi gibi talepler için mücadele genişleyerek sürüyordu. Aralık 1907’de Reichtag’ın komisyonlarında ele alınan Dernekler Yasası tartışmalarında, Alman Reform Partisi Milletvekili Bindewald çok hararetli bir konuşma yapmıştı: “Kadınlar eve aittiler ve biz kadınların gelecek nesillerin annesi ve eğiticisi olan bu yüce görevlerinden aşağıya, siyasal yaşamın şanzımanına inmelerine karşıyız.” 

1908’de yenilenen Dernekler Yasası, kadınlara partilere üye olma olanağını getirdi. Bundan bir süre önce ek bir maddeyle kadınlara “kısıtlı bir alan” açılmıştı. Bu “alan”, yapılan toplantılarda kadınlar, erkeklerden ayrı olan bir bölümde, kamuya açık toplantılara katılabilmesi ve erkekleri dinleyebilmesiydi. Kadınların bu toplantılarda konuşmaları yasaktı!

ÖNCEKİ HABER

Şehir hastanesine yatırılan parayla 8 hastane yapılabilirdi

SONRAKİ HABER

Gerilim siyasetinde zirveden dönüş!

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...