Suriyeli mülteciler eşit muamele için vatandaşlık istiyor

Metehan UD
İzmir

Mülteci-Der’in yaptığı anket çalışması, Suriyeli mültecilerin sosyal haklara erişim ve toplumda eşit muamele görmek için vatandaşlık istediğini ortaya koyuyor. Suriyeli mülteciler, vatandaşlık için kriter konulmasını da istemiyor. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın anayasa referandumu öncesi Suriyeli mültecilere vatandaşlık verilebileceğini söylemesi ülke genelinde büyük tartışmalar yaratmış, hem basında hem de sosyal medyada Suriyeli mülteciler yine ırkçı söylemlerin hedefi olmuştu. 

Suriyelilerin bu konuyla ilgili fikirleri ise bu ırkçı tartışmalar kadar ilgi görmedi. Suriyelilerle yapılan röportajlar dahil yalnızca birkaç haber ve televizyon programı yayımlandı.

SONSUZ GEÇİCİLİĞE ÇARE

Mültecilerle Dayanışma Derneği (Mülteci-Der) konunun öznesi olan Suriyeli mültecilere  düşünce ve görüşlerini sormak için saha çalışması düzenledi. Derneğin uzmanları, İzmir genelinde farklı yaş, meslek ve eğitim gruplarından 27’si kadın, 23’ü erkek 50 Suriyeli mülteci ile görüşerek “Türk vatandaşlığı almak istiyor musunuz?​”, “Türk vatandaşlığı almak istemenizin sebepleri nelerdir?​”, “Türk vatandaşlığına kabul edilmek için bazı kriterler olması gerektiğini düşünüyor musunuz?​” sorularını yöneltti.  Dernek, çalışmaların sonucunda “Sonsuz geçiciliğe çare: Suriyeli mülteciler Türkiye vatandaşlığı hakkında ne düşünüyor?​” başlıklı, Türkçe, İngilizce ve Arapça bir rapor yayımladı. 

Rapora göre görüşme yapılan  Suriyeli mültecilerin çoğu Türkiye vatandaşı olmak istiyor. 

Türkiye vatandaşlığı istemeyen beş kişiden ikisi Suriye’ye olan aidiyet duygusunu belirtirken diğerleri ise Türkiye’den ayrılmak ve Batı ülkelerine gitmek istediklerini dile getiriyor. Üçüncü ülkeye yerleştirme için bekleyen bir kişi de, “Benim için herhangi bir fark yok; çok önemli değil” yanıtını veriyor. Vatandaşlık konusuna olumsuz bakanları, ya Türkiye’ye yeni gelenler (2016’nın başında) ya da üçüncü ülkeye yerleştirme için BM’ye başvuran Suriyeliler oluşturuyor. 

Sadece 5 mülteci vatandaşlık istemediğini, 1 tanesi de bunun bir öneminin olmadığını dile getirdi. Suriyeli mültecilerin, Türkiye vatandaşlığına sahip olmayı istemesinin gerekçeleri arasında sırasıyla çalışma izni, eğitim ve sağlık haklarına erişim ve yerel toplumda eşit muamele görmek en çok ifade edilenler arasında yer alıyor.  

Suriyeli mültecilerin talep ettiği haklar, geçici koruma statüsünde yer alsa bile bunun yaşam içerisinde bir gerçekliğinin olmadığı bir kez daha kendini gösteriyor. 

KADINLAR DAHA ÇOK TALEP EDİYOR

Rapora göre, kadınlığa özgü nedenlerini belirten kadınlar, çoğunlukla daha fazla hak ve özgürlük sahibi olma isteğini ifade ettiler. Görüşmeciler tarafından en az ifade edilen sebep ise kişilerin kendisini Türkiye’ye ait hissetmesi. Rapor, Suriyelilerin Türkiye toplumuna sosyal entegrasyonu konusunda sorunlu bir süreç yaşandığını ve görüşme gerçekleştirilen kişilerin Türk vatandaşlığını bir kimlik olarak istemediklerini de ortaya koyuyor. 

EN ÇOK YOKSULLAR İHTİYAÇ DUYUYOR

Suriyeli mültecilerin tamamına yakını da sadece varlıklı ya da eğitimli kişilere vatandaşlık verilmesi kriterlerine karşı. Görüşülen kişilerin çoğu vatandaşlık haklarına en çok ihtiyaç duyanların yoksullar olduğunun da altını çiziyor. Anket yapılan Suriyeli mültecilerin büyük bir çoğunluğu açlık sınırının altında yaşamlarını sürdürüyor.  

ADALET ARAYABİLMEK İÇİN VATANDAŞLIK İSTİYORLAR

Rapora göre Türk vatandaşlığını isteyenlerin yüzde 63.6’sı (28 kişi) sosyal güvence sağlayan işlerde çalışabilmek ve ücretleri ödenmediğinde ya da haksız yere işten çıkartıldıklarında adalet arayabilmek için çalışma iznine sahip olmak istediklerini belirtirken, iki Suriyeli mülteci de mühendis ve doktor olarak kendi işlerini yapabilmek için vatandaşlık istediğini ifade ediyor. Bir Suriyeli mülteci de çalışma izninin yalnızca kağıt üzerinde kaldığını ve işverenlere bağlı olduğu için gerçek hayatta bir karşılığının olmadığını dile getiriyor. 

EĞİTİM VE SAĞLIK HAKKI İÇİN DE VATANDAŞLIK

Eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim hakkı geçici koruma kapsamında olmasına rağmen, birçok Suriyeli mülteci, ayrımcılık, dil ve okullardaki kapasite eksikliği gibi sorunlar nedeniyle bu hizmetlerden etkin bir şekilde faydalanamadığını belirtiyor. Bu yüzden vatandaşlık bu hizmetlerden tam anlamıyla faydalanmanın bir yolu olarak görülüyor. Eğitim ve sağlık hizmetlerine daha etkin erişim çoğunlukla kadınlar tarafından dile getirilen beklentiler. 

‘ARTIK KİMSE PİS SURİYELİLER GİTSİN DEMEYECEK’

Görüşülenlerin yüzde 47.7’si (44 kişiden 21’i) Türk toplumunda yerel halk tarafından eşit muamele görmek istediklerini vurguluyor. Bu kişilerin çoğunluğunu kadınlar oluşturuyor. Ev bulmak Suriyeli ve Suriyeli olmayan mültecilerin karşılaştığı en yaygın sorunlardan biri. Birçok ev sahibi evlerini Suriyelilere kiralamak istemiyor. Görüşülen Suriyeli mültecilerden  biri, “Burada Türkler gibi olacağım”,  bir diğeri ise “Artık kimse ‘pis Suriyeliler, bu ülkeden gitsinler’ demeyecek” ifadelerini kullanarak neden vatandaşlık istediklerini dile getiriyor.

‘HAKLARIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER KALDIRILMALI’

Raporun son kısmında devletten atması istenen adımlar sıralanıyor. Suriyelilerin geçici koruma kapsamında kendilerine tanınan haklardan tamamen faydalanmalarının önünde duran engellerin kaldırılması için gerekli tedbirlerin en kısa süre içerisinde hayata geçirilmesi ve bu hakların daha sağlam bir yasal çerçevenin kapsamına alınması isteniyor. Kısa vadede Suriyelilere mültecilik gibi daha somut bir statü verilmesi de talep ediliyor. 

ÖNERİLER

• Suriyelilere Türk vatandaşlığı verilmesi, bir lütuf değil yasal entegrasyonun tesisine ilişkin bir zorunluluk olarak görülmeli ve bu konuda gereken adımlar atılmalıdır.
• Bu adımlar kapsamında Suriyelilere yönelik nefret suçu, nefret söylemi ve ayrımcılığın
ortadan kaldırılması hedeflenmelidir.
• Türk vatandaşlığı verilmesine yönelik kriterler arasında ekonomik kaygılar yer almamalı, Suriyelilerin ekonomik durumu ve eğitim seviyelerine göre herhangi bir ayrımcılık yapılmamalıdır. Herhangi bir öncelik veya ayrıcalık tanınacaksa, yoksullara tanınmalıdır.
• Etnik köken, cinsiyet veya toplumsal sınıf temelinde hiç bir ayrımcılık yapılmamalıdır.
• Suriyelilerin Türk vatandaşlığı almasına yönelik şeffaf ve net bir yol haritası çizilmeli ve bu harita kamuoyuyla paylaşılmalıdır.