Erbil’den referandum notları

Hediye LEVENT
Erbil

Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY), yoğun tartışmalar, çekişmeli müzakerelerin gölgesinde nihayet 25 Eylül’de bağımsızlık referandumu için sandık başına gitti. 

Haziran ayında alınan bağımsızlık referandumu kararının ardından başlayan IKBY içi ve bölge ülkeleri başta olmak üzere uluslararası platformda gün gün alevlenen tartışmalar referanduma saatler kala yani 24 Eylül akşam saatlerine kadar sürdü.

GERGİN BEKLEYİŞ YERİNİ KUTLAMALARA BIRAKTI

24 Eylül’de akşam saatlerinde IKBY Başkanı Mesud Barzani’nin basın toplantısı yapacağının duyurulması ile başlayan gergin bekleyiş Erbil sokaklarında da gergin bir hava yarattı. Ancak Barzani, referandumun planlandığı gibi yapılacağını ve daha önce belirlenen takvimin değişmediğini söyledi. Barzani’nin bu ifadelerinin hemen ardından ve basın toplantısında soru-cevap kısmına geçildiği dakikalarda Erbil sokaklarında konvoyların geçişi ve havai fişeklerin de olduğu kutlamalar başladı.

25 Eylül sabahın ilk ışıkları ile birlikte oy verme merkezlerinin önünde insanların toplanmaya başladığı ve “kutlama havasında oy verme işlemlerinin” yapıldığı görüntüler dikkat çekmeye başladı. 

VE REFERANDUM SABAHI...

Sabah 8’de başlayan oy kullanma işlemleri bu yazının hazırlandığı dakikalarda hâlâ sürüyor. IKBY Başkanı Mesud Barzani, Başbakan Neçirvan Barzani, önde gelen siyasi partilerin liderleri, IKBY içinde yaşayan çeşitli etnik ve dini grupların kanaat önderlerinin oy kullanma görüntülerine yerel kanallarda geniş yer verildi. Erbil dışındaki çeşitli kentlerden de benzer görüntüler geliyor.

Referandum nedeniyle resmi tatil ilan edilirken, oy verme işlemlerinin başladığı sabah saatlerinden itibaren Erbil içinde dükkanların ve işyerlerinin kapalı olması dikkat çekiyor. Yine, referandum hazırlıklarına hız verildiği son bir ayda arttırılan güvenlik önlemlerinin oy verme işlemlerinin başladığı saatlerden itibaren sıklaştırılması dikkat çekiyor. Erbil gibi bölge içinde nispeten güvenli olan yerler dışında kalan Musul gibi IŞİD varlığının olduğu veya hâlâ risk bulunan Kerkük gibi yerlerde güvenlik tedbirlerinin daha da yoğun olduğu belirtiliyor. 

Referanduma dünya ve bölge medyası da büyük ilgi gösteriyor. Uluslararası medya kuruluşlarının birkaç ekiple izlediği referandum için dünyanın farklı ülkelerinden ve bölgeden 136 gözlemci heyet de Erbil, Süleymaniye, Kerkük ve Duhok’ta süreci takip ediyor.

Referanduma gitme kararı haziran ayında alınmış olsa da ağustos ayının son haftalarına kadar sokağa yansımamıştı. Kararın sloganların yer aldığı, birkaç dilde hazırlanmış afişlerle, miting ve konvoylarla sokakta hissedildiği hava eylül ayının ilk günlerinde başladı. 

IKBY Başkanı Mesud Barzani ve hükümet yetkilileri, önde gelen siyasi figürlerin mitinglerinin yanı sıra yerel medyada referanduma dair tartışmaların geniş yer bulduğu yayınlar ve haberler de eylül başından itibaren dikkat çekici hacme ulaştı.

NASIL OY KULLANILDI?

Referanduma 15 gün kala IKBY’nin başkenti olan Erbil başta olmak üzere bölgesel yönetimin kontrolündeki yerler bayrak, afiş ve propaganda materyalleri ile donatılmış durumda.  Bunların dışında propaganda faaliyetleri kapsamında “referanduma evet”, “bağımsızlığa evet” konulu şarkılar, tişörtler, duvar yazıları, kısa filmlerle yazar, sanatçı, iş çevresinden isimlerin sürece destek verdiği katkıları öne çıkmaya başladı.

Referandum Yüksek Konseyinin verilerine göre;

-Erbil, Süleymaniye, Duhok, Kerkük, Selahaddin’e bağlı Tuzhurmatu, Musul’a bağlı Şengal, Mahmur, Tılkeyf, Hemdaniye, Şeyhan ilçeleri ile Diyala’ya bağlı Hanekin, Mendeli, Celevla, Karatepe ilçelerinde sandık başına gidildi. Yine Zummar, Rabia, Nemrud ve Bertille kasabaları da oylama yapılan yerler arasında.

KBY içinde yaşayanlar bulundukları yerde, Bağdat dahil Irak içinde yaşayanlar sandıkların kurulduğu bölgelere giderek oy kullandı. 

- IKBY dışında yaşayanlar elektronik sisteme daha önce kayıt yaptırıp bilgisayar ortamında referanduma katıldı.

- Yaklaşık 12 bin noktada sandık kurulurken, bu sandıkların 7 bini IKBY içindeki bölgelerde, 5 bini ise Kerkük dahil tartışmalı bölgelerde yer aldı. 

- Tartışmalı bölgeler dahil toplam seçmen sayısının 5 milyon 200 bin civarında olduğu belirtiliyor. Seçmenlerin yoğunlaştığı yerlerin başında 1 milyon 200 bin ile Erbil ve 1 milyon 280 bin seçmen ile Süleymaniye geliyor. Kerkük’te 750 bin, yine tartışmalı bölgeler arasındaki Musul’da yaklaşık 750 bin seçmen kayıtlı görünüyor.

- Kesin referandum sonuçlarının 48 saat içinde duyurulacağı belirtilse de büyük oranda ilk sonuçların sandıkların kapandığı 25 Eylül akşamından itibaren 24 saat içinde belirginleşmesi bekleniyor.

GÖRÜŞMELER SON ANA KADAR SÜRDÜ

Referandum sürecinde dikkat çeken manzara bu şekildeydi ancak siyasi koridorlar bu kadar net ve coşkulu değildi. Nitekim, Mesud Barzani’nin açıklama yaptığı saatlere kadar süren müzakerelerin ne kadar çetin geçtiğini basın karşısına geçen Barzani’nin gergin yüzünden anlamak mümkündü.

Bağımsızlık referandumu yapılması kararının alınmasının ardından başlayan iç tartışmaların taraflarından olan KYB, Goran (Değişim Hareketi) ve Komel ile KDP arasındaki pazarlıklar son saatlere kadar sürdü. Referandumun ertelenmesi gerektiğini savunan kanadın başını çeken Goran ve Komel 24 Eylül’ün son saatlerinde referanduma katılacaklarını ve “evet” oyu kullanacaklarını duyurdular. Ancak bu “Son dakika karar değişikliğinin” müzakerelerin uzlaşma ile sonuçlandığı anlamına gelmediği tahmin ediliyor. 

IKBY İÇİ TARTIŞMALAR NELERDİ?

Elbette iç siyasi taraflar arasında referandum ile birlikte alevlenen tartışmalar yeni değil. 2 yıl önce parlamentonun kapatılmasına ve meclis başkanının Erbil’e girişinin yasaklanmasına uzanan gerginliğin altında bölgesel yönetimin yönetim biçimine ilişkin görüş farklılıkları önemli pay sahibi. “Bölgesel yönetim parlamenter sistemle mi yönetilsin başkanlık sistemiyle mi?​” tartışmalarının yanı sıra Barzani’nin parlamento onayı olmadan görev süresinin uzatılması, referandum kararının parlamentoda onaylanmamış olması gibi başlıklar altında süren tartışmalar KDP ve Barzani’nin bazı hamleleri ile yön değiştirdi. 

Yoğun pazarlıkların ardından referanduma kısa süre kala parlamento tekrar aktive edilerek referandum kararı oylamaya sunuldu ancak Goran bu oturuma katılmadı. Yine Mesud Barzani’nin kısa süre önce “Ben veya ailemden herhangi biri kasım ayında yapılacak başkanlık seçimine katılmayacak” şeklindeki açıklaması da muhalif kanadın en önemli argümanlarından birini boşa çıkarmış oldu.

Yine “Referandum ertelensin” diyen kesimin öne sürdüğü gerekçelerden biri “Referandum kararının Bağdat ile müzakere edilmesi ve savaş riskinin bertaraf edilmesinin ardından sürecin başlaması” idi ki, Erbil-Bağdat arasında başarısızlıkla sonuçlanan müzakereler yürütüldü. 

“Referandum için çok doğru zamanlama” diyen kesim ise, “IŞİD ile mücadele sürecinde hem bölgesel yönetimin hem de peşmergenin uluslararası platformda önemli müttefikler edindiğini ve IŞİD sonrası dönemde yeni bir kazanım yarışının başlayacağını” öne sürüyor.

İç tartışmalar henüz bitmiş değil. Referandum sonrası süreçte yeni argümanlar üzerinden yeniden alevlenmesi şaşırtıcı olmaz gibi görünüyor.

Bu arada Kürt çevrelerde “Referandum yapılmamalı, Irak’ın parçası olarak kalmalıyız” diyene rastlamak pek mümkün değil. Bu görüşte olanların mevcut şartlarda IKBY içinde böyle bir görüşü dile getirip yüksek sesle savunması da pek olası görünmüyor. Bu havanın Goran’nın son dakika karar değişikliğinde etkili olduğu, her ne kadar iç tartışmalar sürse de “Bağımsızlığa karşı duruyor” imajının oluşması halinde tabandan tepki görülebileceği öne sürülüyor.

TAMAMEN KARŞI OLANLAR

Diğer taraftan Irak Türkmen Cephesi dahil bazı Türkmen hareketler özellikle Kerkük’te de referandum yapılması dahil bağımsızlık hamlesine şiddetle karşı çıkıyor. Bölgeyi yeni bir savaşa sürükleyebileceğini savunan Türkmen hareketler bu adımın Irak’ın toprak bütünlüğüne aykırı olduğu görüşünde.

Türkiye, İran ve Bağdat Hükümeti referandumun Irak’ın toprak bütünlüğünü parçaladığını ve iptal edilmesi gerektiğini savunuyor. Erbil’de de sınırların kapatılması, ekonomik ve siyasi yaptırımlar dahil çeşitli uygulamalara gideceği yönünde tahminler dile getiriliyor.

‘100 YILLIK RÜYAMIZ’

Velhasıl, öncesinde itirazlarını sıralasa da Erbil ve Süleymaniye’de konuştuğumuz Kürtler konuyu “100 yıllık rüyamız” şeklinde noktaladığı bağımsızlık süreci bugün yapılan referandum ile birlikte fiilen başlamış oldu. Her ne kadar şu anda Türkiye ve İran ile ticari anlaşmalar, ordulaşma yolundaki peşmerge güçleri, kamu hizmetlerini yürüten kurumlar olsa da referandumun ardından 2 ila 5 yıla yayılacak bir devletin altyapısının oluşturulması sürecinin başlayacağı söyleniyor.

Son olarak Mesud Barzani’nin de söylediği, “Referandumdan hemen sonra bağımsızlık ilan edilmeyecek” ifadesi de bütün resmi isimlerden duyulan değerlendirmelerden. Referandum sonuçlarının açıklanmasının ardından Bağdat hükümeti, Türkiye, İran, ABD ile ve iç siyasi taraflarla yeni başlıklarda müzakere süreçlerinin başlaması bekleniyor. Bağımsızlık ilanının ise, uygun iç ve dış şartların oluşmasından sonra yapılacağı tahminler arasında.

(Fotoğraflar: Hediye Levent)