Ivanka Trump'ın tedarikçisi şirket, daha ucuz iş gücü arıyor

Keith BRADSHER
New York Times

Ivanka Trump markası ve diğer tasarımcılar için ayakkabı üreten Çinli fabrikanın işçileri, her sabah 7.40’da şarkı söylemek için toplanıyor.* Bazen işçi dayanışmasını methediyorlar ama genellikle konusu Çin ve Afrika arasındaki ilişkiler olan, patronun kurumsal marşını söylüyorlar.
Bu bir şaka değil. Birçok işçi buradaki uzun iş saatinden şikayetçi ve daha yüksek ücret istedikleri için patron işleri Etiyopya’ya taşımak istiyor. Huajian International şirketi, şimdi işçilerin çalışma koşullarını araştıran aktivistler sorunu ile karşı karşıya. 

Çinli yetkililer (geçtiğimiz hafta) China Labour Watch (Çin İşçi Hakları İzleme Örgütü) grubunun fabrikada gizli görev yapan aktivistlerinden birini tutukladı. Huajian’da görev yapan aktivistlerden ikisi ise kayıp ve akıbetleri belli değil. 

Huajian fabrikalarına odaklanan aktivistler, imalatçılar pahalılaşan iş gücü dışında çözümler ararken, Çin’de değişen çalışma koşullarına işaret ediyorlar. 

Bayan Trump’ın babası, Birleşik Devletler Başkanlığı için yürüttüğü kampanyada denizaşırı ülkelerdeki üretimi ülkeye geri getirmeyi taahhüt etmişti. Ancak büyük ekonomik ve demografik değişimler daha çok düşük iş gücü -ayakkabı üretimi gibi- anlamına geliyor, ve bunlar Çin’e çok büyük kârlar sunmuyor. Başkan Trump, Çin’i işlerini çalmakla suçlarken, bu işler başka ülkelere doğru kayıyor. 

Bunun yanında birçok Amerikan markası için ayakkabı üreten Huajian, üretimin Amerika’dan uzaklaşmasının onlarca yıl faydasını gören bir fabrikaydı. O dönemde küresel markalar Çin’in istekli ve ucuz iş gücü havuzuna girmek için akın etti.

MAVİ YAKALI İŞ GÜCÜ YAŞLANIYOR

Bugün Çinli işçiler daha ucuz ve daha az istekli. Birçok genç artık üniversiteye gidiyor ve ofis işleri istiyor. Bu yüzden mavi yakalı iş gücü gittikçe yaşlanıyor. Bir fabrikada uzun saatler çalışmak, fazla mesai ücreti vaadine rağmen yaşlı çalışanlara cazip gelmiyor.

Aralık ayında ve geçtiğimiz pazar ile pazartesi günleri, Güney Çin sanayi bölgesinde bulunan Huajian’ın devasa sanayi kompleksinin dışında görüştüğümüz işçiler, New York Times’a yaptığı açıklamalarda, günde 14 saat çalışma sürelerini şikayet ettiler. 

Birçoğu fazla mesai ödemelerinden memnunken, iş gününün, özellikle öğle ve akşam yemeklerine ayrılan üç saatlik ücret dışı molaların da çoğunlukla bu süreye eklenmesiyle çok uzadığını söylüyor. İşçiler yönetimin misilleme yapması korkusuyla isimlerini vermemekte ısrar ediyor.  
Fabrikalardaki koşulları araştıran Çin İşçi Hakları İzleme Örgütü, çalışanların Çin yasalarının izin verdiğinden daha uzun süre çalıştırıldığını ve hatta molalardan da mahrum bırakıldıklarını söylüyor. Bu ihlaller Çin fabrikalarında çok yaygın. (...)

ŞİRKET İDDİALARI KABUL ETMİYOR

Çin İşçi Hakları İzleme Örgütü, şirketin sözcüsüne, işçilerden gelen şikayetleri sordu. Sözcü ise, Huajian’ın yoğun dönemlerde fazla mesai koyduğunu ama bunun da yasaların gerektirdiği gibi ücretlendirildiğini söyledi. 

Huajian’ın Kurucusu ve Yönetim Kurulu Başkanı Zhang Huarang de, aralık ayındaki görüşmede, fazla mesai ücretlerinin yasada neyse o şekilde uygulandığını söylemişti.

Ivanka Trump markası ise çalışma koşulları veya aktivistler hakkında yorum yapmayı reddetti. İşletmelerin ABD’ye geri getirilmesi için ise “Bu tartışmanın bir parçası olmayı dört gözle beklediklerini” söyledi.

Bu tür gerginlikler, Huajian’ın kurucusu Zhang’ın işi Etiyopya’ya taşıma niyetini gazlıyor. Çin ordusunda eski bir eğitim çavuşu olan ve zaman zaman işçilerini geçit törenlerine gönderen Zhang, “Ayakkabı yapma işleri gibi işler kesinlikle Amerika’ya geri dönmeyecek ve Çin’de de bu işler giderek daha da zorlaşacak” diyor.

PATRONLAR ‘ARTAN MALİYET’TEN ŞİKAYETÇİ

Aralıktaki röportajında Zhang, “Amerikalılar bu basit ve tekrarlayan işleri yapmayı gerçekten seviyorlar mı?” diye soruyor: “Genç Çinliler bile üniversiteden mezun olduktan sonra bunu yapmak istemiyor” 

Pek çok açıdan Çin ekonomisi olgunlaşıyor. Hükümet verileri 18 yaşını doldurmuş, üniversiteye kayıt yaptırmayıp fabrikada çalışmayı düşünen genç sayısının 2000 yılında 18.5 milyon iken 2015 yılında ise bu sayının 10.5 milyona düştüğünü gösteriyor. Çin’in daha önceki “tek çocuk” politikasının etkileriyle bu rakamın 2020 yılına kadar 7 milyonun altına düşeceği öngörülüyor.

Hükümetin Çin ekonomisini ucuz iş gücünden uzaklaştırmak için asgari ücretleri ve ek yardımları artırması maliyetleri de artırıyor. Bay Zhang, Donggun’daki ücretlerin 1990’ların sonundan bu yana dokuz kat arttığını söyledi. 

TATİLDE DAHİ ÇALIŞIYORLAR

İşçiler ise çalışma saatlerinden ve özellikle ücretsiz molalardan rahatsızlıklarını dile getiriyor. Fabrika, bir işçinin aralık ayı bordrosunda, bir haftalık çalışmasını 60 saat 10 dakika olarak göstermiş. Çin yasaları haftalık çalışma saatlerinin 44 saati geçmemesi ve toplam mesai saatinin 36 ile sınırlandırılmasını gerektiriyor.

Pazartesi günü, Çin’in üç günlük Dragon Boat Festivali tatilinin ortasında işçiler, yığınlar halinde fabrikayı doldurdu. Tatil sırasında geleneksel olarak dağıtılan pirinç köfteleri ‘zongzi’yi yiyip yiyemedikleri sorulduğunda, işçilerden biri kutlamaya gelemediklerini söyledi. Bir başka işçi ise Huajian’ın tatil için iki küçük köfte ve bir yumurta verdiğini belirtti. 

Du soy isimli orta yaşlarda bir kadın işçi, çocuğunun Orta Çin’de bulunan memleketlerine gittiğini söyledi. Bayan Du, kutlamaya katılmak için izin istiyordu böylelikle onlara pirinç köfte yapabilirdi.

Bay Zhang, fazla mesai ücreti isteyen işçiler olmasına rağmen, şirketin hukuki sınırlar dahilinde çalışma saatlerini sınırlı tuttuğunu söyledi. Bay Zhang, aralık ayındaki uzun röportajında “Düşük ücretli oldukları için ekstra saat çalışmalarına izin vermeyiz” dedi. (...)

10 YILDA iŞÇi SAYISI 26 BiNDEN 7 BiNE DÜŞTÜ

Huajian fabrikasında çalışan işçi sayısı 2006’da 26 bini bulmuştu. Otomasyon ve işin Etiyopya’ya kayması nedeniyle şu an bu sayının 7 bin ila 8 bin arasına düştüğünü söylüyor Bay Zhang.

Huajian her yıl 200 bin çift ayakkabıyı Ivanka Trump için üretiyor, yıllık 8 milyon çift ayakkabı üretiminin küçük bir bölümü bu. Dongguan’daki fabrika topukları yaparken ikinci bir fabrika da ayakkabıları tamamlıyor. Huajian tarafından imal edilen ayakkabılar için Ivanka Trump markasına lisans veren Marc Fisher Ayakkabı, iddiaları incelediğini söyledi. 

Giderek daha tartışmalı olan bu toplumda işveren sayısı çok olmasa da Bay Zhang, Çin kanunlarına aykırı işler yapıyor. 

104 SAAT ÜCRETSİZ FAZLA MESAİ!

2014’de Li Jianguo isimli bir Huajian işçisi, ayda 104 saat fazla mesai yaptığı ve bunun için para almadığı iddiasıyla dava açtı. Huajian bu davada işçinin parasını ödemeyi kabul etti.

Bay Zhang işçilerin halihazırda fazla mesai ücreti de dahil olmak üzere ayda 525 ila 580 dolar kazandıklarını buna sağlık sigortasının ve konut yardımının dahil olmadığını söyledi. İşçiler bu ödemenin 380 ila 580 dolar arasında değiştiğini belirtti. 

Dongguan gibi bir fabrika kentinde para uzun bir yol katedebilir. İşçiler mahallede 215 metrekarelik bir dairenin aylık kirasının 29 dolar olduğunu söylüyor. Şirket aylık 11.60 dolarlık bir konut yardımı sağlıyor. 

ETİYOPYA’YA TAŞINAN FABRİKA

İş gücü maliyetleri ve ülkenin dış yatırım teşviki nedeniyle Huajian, Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’nın güney eteklerinde büyük bir fabrika, ofis binası kompleksi ve otel inşa ediyor. Bay Zhang’ın ayakkabı fabrikalarının halihazırda 5 bin çalışanı var. Dört yıl geçtiğinde Addis Ababa kompleksi Çin Seddi’nin bir kopyasıyla çevrelenmiş olacak. 

Röportaj veren bazı Huajian işçileri, Çin’in güneyindeki imalat bölgelerinde çok sayıda iş olduğundan, Etiyopya’ya işlerin taşınmasından endişe etmediklerini ifade ediyor. 

Diğer fabrikalar 35 yaşın altındaki işçileri tercih ettikleri için, birçok eski işçi fabrikadan ayrıldığında yaş ayrımcılığıyla karşı karşıya kalacak. 
Ayakkabı işçiliği yorucu değil fiziki riskleri az, yaşlı işçiler için daha cazip. 

Bir çalışan “Başlangıçta bu uzun çalışma saatlerine alışamadım ama gerçekten başka seçeneğim yoktu” diyor. 

* Şirket Ivanka Trump şirketi ile çalışmayı mart ayında bıraktıklarını açıkladı. 

(Çeviren: Mesrure Kulya)